Κατά τη μέση ηλικία ή αργότερα, οι άνδρες συχνά εμφανίζουν μειωμένο επίπεδο ενέργειας, άσχημη διάθεση και πτώση της σεξουαλικής επιθυμίας. Μερικές φορές, οι αλλαγές αυτές αναφέρονται ως «ανδρική εμμηνόπαυση». Ωστόσο, ο όρος αυτός είναι λανθασμένος, σύμφωνα με τον δρα Shalender Bhasin, καθηγητή Ιατρικής στην Ιατρική Σχολή του Χάρβαρντ και ενδοκρινολόγο στο Brigham and Women’s Hospital.
Σε αντίθεση με τους άνδρες, οι γυναίκες περνούν μια ιατρική μετάβαση στην εμμηνόπαυση. Είναι μια περίοδος της ζωής τους κατά την οποία το επίπεδο των οιστρογόνων (της κύριας ορμόνης του γυναικείου φύλου) μειώνεται δραστικά, συνήθως στην ηλικία μεταξύ 45 και 55 ετών.
Στους άνδρες όμως, η μείωση της κυρίαρχης ανδρικής φυλετικής ορμόνης, της τεστοστερόνης, είναι πιο σταδιακή και εξελίσσεται στη διάρκεια πολλών ετών. Το επίπεδο μειώνεται κατά περίπου 1,6% ανά έτος από την ηλικία των 35 ετών. Περίπου 10 έως 15% των ανδρών ηλικίας 60 ετών και άνω έχουν χαμηλό επίπεδο τεστοστερόνης και το ποσοστό αυτό αυξάνεται ακόμη περισσότερο με την αύξηση της ηλικίας των ανδρών.
Διαφορετικά συμπτώματα
Σε αντίθεση με τις γυναίκες, οι οποίες εμφανίζουν πολύ χαμηλό επίπεδο οιστρογόνων κατά την εμμηνόπαυση, το επίπεδο της τεστοστερόνης ενός άνδρα μπορεί να μην πέσει ποτέ κάτω από το φυσιολογικό εύρος. «Η πορεία της πτώσης του επιπέδου της τεστοστερόνης στους άνδρες που σχετίζεται με την ηλικία επηρεάζεται πολύ από την αύξηση του βάρους, από διάφορους παράγοντες οι οποίοι σχετίζονται με τον τρόπο ζωής και από τα χρόνια νοσήματα», αναφέρει ο δρ Bhasin. Επίσης, τα συμπτώματα της μείωσης της τεστοστερόνης μπορεί να είναι μη ειδικά και τείνουν να αλληλεπικαλύπτονται με εκείνα της γήρανσης. Ορισμένοι άνδρες με χαμηλό επίπεδο τεστοστερόνης μπορεί να μην εμφανίσουν ποτέ συμπτώματα «παρόμοια με ανδρική εμμηνόπαυση».
Κάποιοι άνδρες μέσης και μεγαλύτερης ηλικίας, ωστόσο, μπορεί να εμφανίσουν μια πιο αιφνίδια και έντονη πτώση της τεστοστερόνης και να αναπτύξουν ανεπάρκεια τεστοστερόνης. Αυτό συνήθως οφείλεται σε βλάβη στους όρχεις ή στο τμήμα του εγκεφάλου που ρυθμίζει τις ορμόνες. Η βλάβη θα μπορούσε να οφείλεται σε τραυματισμό, λοίμωξη, ακτινοθεραπεία, θεραπεία στέρησης ανδρογόνων (για την αντιμετώπιση του καρκίνου του προστάτη) ή χημειοθεραπεία. Άλλες συχνές αιτίες της ανεπάρκειας τεστοστερόνης είναι ένα χρόνιο νόσημα, η παχυσαρκία, το στρες, η προηγούμενη μακροχρόνια χρήση αναβολικών στεροειδών και η χρήση οπιοειδών φαρμάκων. «Σε κάποιες από αυτές τις καταστάσεις, η υποκείμενη αιτία της ανεπάρκειας τεστοστερόνης, όπως η παχυσαρκία, η χρήση φαρμάκων ή μια νόσος, μπορεί να είναι προσωρινή και πρέπει να αντιμετωπιστεί», δηλώνει ο δρ Bhasin.
Ενίσχυση της χαμηλής τεστοστερόνης
Υπάρχουν τρόποι να αυξήσετε το χαμηλό επίπεδο τεστοστερόνης, αν σας προκαλεί ενοχλητικά συμπτώματα και επηρεάζει την ποιότητα ζωής σας. Πόσο χαμηλό είναι το χαμηλό; Οι γιατροί ορίζουν ως φυσιολογικό ένα επίπεδο τεστοστερόνης στο αίμα μεταξύ 275 και 900 νανογραμμαρίων ανά δεκατόλιτρο (ng/dL). Ένα επίπεδο τεστοστερόνης κάτω από 275 ng/dL γενικά θεωρείται χαμηλό, αν και αυτό μπορεί να ποικίλλει μεταξύ των εργαστηρίων. Η μέτρηση του επιπέδου της τεστοστερόνης είναι πιο σωστή όταν γίνεται μεταξύ 7 και 10 π.μ., μετά από ολονύχτια νηστεία. Εάν η τιμή είναι χαμηλή, οι γιατροί συχνά συνιστούν να επαναληφθεί η εξέταση. Αν το επίπεδο είναι σταθερά κάτω από 275 έως 300 ng/dL, «ο γιατρός σας μάλλον θα εξετάσει κατά πόσο κάποια συμπτώματα που αποδίδονται σε χαμηλή τεστοστερόνη μπορεί να προκαλούνται από άλλες παθήσεις», λέει ο δρ Bhasin. «Ακόμη και αν το κύριο ζήτημα είναι το χαμηλό επίπεδο, ίσως μπορείτε να το αυξήσετε με ορισμένες παρεμβάσεις στον τρόπο ζωής σας». Για παράδειγμα:
Απώλεια βάρους. Το υπερβολικό σωματικό λίπος, ιδίως γύρω από την κοιλιά, μπορεί να συμβάλλει στη χαμηλή τεστοστερόνη.
Άσκηση. Έρευνες έχουν διαπιστώσει ότι ένας συνδυασμός διαλειμματικής προπόνησης υψηλής έντασης και άρσης βαρών μπορεί να ενισχύσει την τεστοστερόνη και να βελτιώσει τη συνολική υγεία.
Ύπνος. Η έκκριση τεστοστερόνης είναι μεγαλύτερη κατά τη διάρκεια του ύπνου, ιδίως κατά τη φάση παραγωγής ονείρων (τη φάση του ύπνου που είναι γνωστή ως στάδιο ταχείας κίνησης των οφθαλμών ή στάδιο REM). Θέστε ως στόχο τις επτά με εννέα ώρες ύπνου καλής ποιότητας κάθε νύχτα. Η υπνική άπνοια, μια κατάσταση κατά την οποία η αναπνοή διακόπτεται για σύντομα διαστήματα στη διάρκεια του ύπνου, μπορεί επίσης να μειώνει το επίπεδο της τεστοστερόνης.
Δοκιμάζοντας την TRT
Αν η διάγνωση περί χαμηλής τεστοστερόνης επιβεβαιωθεί με κατάλληλο έλεγχο και οι αλλαγές στον τρόπο ζωής δεν τη διορθώνουν, μπορεί να ενδείκνυται η θεραπεία υποκατάστασης τεστοστερόνης (TRT). Η τεστοστερόνη χορηγείται σε μορφή καθημερινής γέλης (τζελ), κρέμας ή επιθέματος που εφαρμόζεται στο δέρμα, συνήθως στον ώμο ή στον μηρό. Μπορεί επίσης να ληφθεί σε μορφή ημερήσιου δισκίου ή σε μορφή ένεσης που χορηγείται κάθε μία ή δύο εβδομάδες. Καμία από αυτές τις μορφές θεραπείας δεν έχει κάποιο ιδιαίτερο πλεονέκτημα, αλλά οι ενέσεις δρουν πιο γρήγορα.
Ένας συνδυασμός διαλειμματικής προπόνησης υψηλής έντασης και άρσης βαρών μπορεί να ενισχύσει την τεστοστερόνη και να βελτιώσει τη συνολική υγεία.
Οι περισσότεροι άνδρες αισθάνονται βελτίωση των συμπτωμάτων μέσα σε τέσσερις με έξι εβδομάδες, αλλά για τις αλλαγές στη μυϊκή και λιπώδη μάζα μπορεί να χρειαστούν τρεις έως έξι μήνες.
Ο γιατρός σας θα αξιολογήσει τα συμπτώματά σας και το επίπεδο της τεστοστερόνης όταν θα έχετε λάβει TRT για περίπου τρεις μήνες. Ανάλογα με το επίπεδο της τεστοστερόνης και την ανταπόκρισή σας στην TRT, μπορεί να γίνει προσαρμογή της δοσολογίας. «Θα πρέπει να συνεχίσετε την TRT για να είναι αποτελεσματική», δηλώνει ο δρ Bhasin. «Μόλις σταματήσετε, η τιμή θα μειωθεί στο προηγούμενο επίπεδο».
Μια ματιά στις ανεπιθύμητες ενέργειες
Οι άνδρες θα πρέπει να σταθμίζουν τα οφέλη έναντι των κινδύνων όταν σκέφτονται να ξεκινήσουν TRT. Κάποιοι άνδρες εμφανίζουν ανεπιθύμητες ενέργειες, όπως ακμή, ευαισθησία στο στήθος, οίδημα στους αστραγάλους ή στους άκρους πόδες (το τμήμα του ποδιού κάτω από τον αστράγαλο) και αύξηση του αριθμού των ερυθρών αιμοσφαιρίων. Επίσης, η TRT μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο για θρόμβους αίματος.
Στο παρελθόν, οι δύο κύριες πηγές ανησυχίας σχετικά με την TRT ήταν ο κίνδυνος καρδιακής προσβολής και αγγειακού εγκεφαλικού επεισοδίου, καθώς και ο κίνδυνος διόγκωσης του προστάτη και καρκίνου του προστάτη. Ωστόσο, η μελέτη TRAVERSE, η οποία δημοσιεύθηκε στις 13 Ιουλίου 2023 στο The New England Journal of Medicine, έριξε νέο φως σε αυτή τη συσχέτιση.
Οι ερευνητές μελέτησαν 5.200 άνδρες (μέσου όρου ηλικίας 63 ετών) με προηγούμενη καρδιαγγειακή νόσο ή πολλαπλούς παράγοντες κινδύνου για καρδιαγγειακή νόσο και με χαμηλό επίπεδο τεστοστερόνης (μεταξύ 100 και 300 ng/dL). Οι άνδρες χωρίστηκαν με τυχαίο τρόπο σε δύο ομάδες, έτσι ώστε οι μισοί κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι και οι δύο ομάδες είχαν παρόμοια ποσοστά καρδιακών προσβολών και αγγειακών εγκεφαλικών επεισοδίων, γεγονός που υποδηλώνει ότι η TRT δεν αύξησε τον κίνδυνο.
Η άλλη ανησυχία είναι η επίδραση της TRT στον καρκίνο του προστάτη. Η τεστοστερόνη μπορεί να διεγείρει την ανάπτυξη καρκινικών κυττάρων στον προστάτη και αυτός είναι ο λόγος που μια συχνή θεραπεία για τους άνδρες με καρκίνο του προστάτη είναι η ορμονοθεραπεία με σκοπό τη μείωση του επιπέδου τεστοστερόνης.
Για τον λόγο αυτόν, οι γιατροί διστάζουν να συνταγογραφήσουν TRT στους άνδρες με υψηλό κίνδυνο για καρκίνο του προστάτη ή στους άνδρες που υποβάλλονται σε θεραπεία. Ωστόσο, η μελέτη TRAVERSE διαπίστωσε ότι η TRT δεν αύξησε τη συχνότητα του καρκίνου του προστάτη. (Αν και τα αποτελέσματα αυτά είναι ενθαρρυντικά, απαιτούνται περισσότερες έρευνες.)
Έχετε υπόψη σας ότι η TRT δεν είναι ένα φάρμακο κατά της γήρανσης, παρόλο που οι διαφημίσεις μπορεί να προωθούν μια τέτοια εικόνα. «Σε κάποιους άνδρες μέσης και μεγαλύτερης ηλικίας, η αύξηση του χαμηλού επιπέδου τεστοστερόνης μπορεί να βελτιώσει τη σεξουαλική λειτουργία, την ενέργεια, τη μυϊκή μάζα και την πεσμένη διάθεση», λέει ο δρ Bhasin. «Όμως η TRT δεν θα γυρίσει ξαφνικά το ρολόι πίσω. Το κλειδί για μια υγιή ζωή είναι ο τρόπος ζωής, η τακτική άσκηση και η θετική στάση απέναντι στη ζωή».
