Ο εγκέφαλος τροφοδοτείται με οξυγόνο και θρεπτικές ουσίες μέσα από ένα δίκτυο μεγάλων και μικρών αιμοφόρων αγγείων. Αν κάτι διακόψει αυτήν την παροχή αίματος, τα εγκεφαλικά κύτταρα αρχίζουν να νεκρώνονται. Η βλάβη που προκαλείται –γνωστή ως αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο– μπορεί να είναι τόσο μικρή, που να περάσει απαρατήρητη. Κάποιες φορές, όμως, η βλάβη είναι τόσο εκτεταμένη, που οδηγεί σε πολύ σοβαρές σωματικές και νοητικές συνέπειες.
Η αναγνώριση των προειδοποιητικών σημείων ενός αγγειακού εγκεφαλικού επεισοδίου και η λήψη μέτρων μπορούν να σώσουν ζωές (μάθετε πώς: επισκεφθείτε την ιστοσελίδα της Αμερικανικής Εταιρείας για τα Αγγειακά Εγκεφαλικά Επεισόδια, www.stroke.org/fast-experience). Αν γνωρίζετε τους διάφορους τύπους και τις αιτίες των αγγειακών εγκεφαλικών επεισοδίων, μπορείτε να τελειοποιήσετε τις προσπάθειές σας και να τα προλάβετε προτού εκδηλωθούν.
Μπορεί να έχετε ακούσει να αναφέρουν το αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο ως εγκεφαλική προσβολή. «Δεν είναι κακός όρος, γιατί η λέξη “προσβολή” εκφράζει τον επείγοντα χαρακτήρα του προβλήματος και τη σημασία της έγκαιρης δράσης», σχολιάζει η δρ Alexis Roy, διευθύντρια του τμήματος οξέων αγγειακών εγκεφαλικών επεισοδίων στο συνεργαζόμενο με το Χάρβαρντ Brigham and Women’s Hospital. Όταν μιλά στους ασθενείς της, ωστόσο, προτιμά να περιγράφει τα αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια με βάση τα υποκείμενα αίτιά τους, τα οποία αφορούν δύο κύριες κατηγορίες: ισχαιμικά και αιμορραγικά.
Τα ισχαιμικά αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια –τα οποία προκαλούνται από την απόφραξη μιας αρτηρίας του εγκεφάλου– είναι με διαφορά τα πλέον συχνά και ευθύνονται για το 87% του συνόλου των αγγειακών εγκεφαλικών επεισοδίων. Οι τρεις συχνότεροι υπότυποι ισχαιμικού αγγειακού εγκεφαλικού επεισοδίου περιγράφονται παρακάτω. Τα αιμορραγικά αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια προκαλούνται συνήθως από τη ρήξη ενός αιμοφόρου αγγείου (βλ. «Τι είναι το αιμορραγικό αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο;»).
Αθηροθρομβωτικό αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο σε μεγάλη αρτηρία
Τα επεισόδια αυτά εκδηλώνονται όταν σχηματιστεί ένας θρόμβος αίματος σε μία από τις μεγάλες αρτηρίες που τροφοδοτούν με αίμα τον εγκέφαλο, συνήθως λόγω της συσσώρευσης λιπώδους πλάκας (αθηροσκλήρωσης). Τις περισσότερες φορές, η πλάκα υφίσταται ρήξη (σπάει) και σχηματίζεται ένας θρόμβος στην επιφάνειά της. Στη συνέχεια, ο θρόμβος αποσπάται, ταξιδεύει έως ένα στενότερο σημείο της αρτηρίας και εκεί κολλάει, διακόπτοντας την παροχή αίματος. «Οι καρωτίδες, οι οποίες διατρέχουν τον λαιμό και από τις δύο πλευρές, είναι μια περιοχή του σώματος όπου αναπτύσσεται συχνά αθηρωματική πλάκα, που οδηγεί σε τέτοιου είδους αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια», σημειώνει η δρ Roy. Οι μεγάλες αρτηρίες που διακλαδίζονται από τη βάση του κρανίου είναι άλλο ένα συχνό σημείο.
Η αναγνώριση των προειδοποιητικών σημείων ενός αγγειακού εγκεφαλικού επεισοδίου και η λήψη μέτρων μπορούν να σώσουν ζωές.
Η αθηροσκλήρωση που ευθύνεται για αυτά τα αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια μπορεί επίσης να εμφανιστεί στις αρτηρίες της καρδιάς, αυξάνοντας τον κίνδυνο για καρδιακή προσβολή. Γι’ αυτόν τον λόγο, οι ίδιες υγιεινές συνήθειες που υποστηρίζονται από την Αμερικανική Καρδιολογική Εταιρεία (βλ. www.health.harvard.edu/essential8) μπορούν να μειώσουν τον κίνδυνο και για τις δύο αυτές σοβαρές παθήσεις. Για οποιονδήποτε έχει ήδη υποστεί καρδιακή προσβολή, η καθημερινή λήψη χαμηλής δόσης ασπιρίνης (αν την έχει συστήσει ο γιατρός του) μπορεί να βοηθήσει στην πρόληψη τόσο των αγγειακών εγκεφαλικών επεισοδίων όσο και των επακόλουθων καρδιακών προσβολών.
Καρδιοεμβολικό αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο
Τα επεισόδια αυτά προκαλούνται όταν ένας θρόμβος που έχει σχηματιστεί στην καρδιά ταξιδέψει μέσω της κυκλοφορίας του αίματος έως ότου σφηνώσει σε μια αρτηρία στον εγκέφαλο. Μια βασική αιτία του εμβολικού αγγειακού εγκεφαλικού επεισοδίου είναι η κολπική μαρμαρυγή (afib), η οποία πλήττει περίπου ένα στα 15 άτομα ηλικίας 65 ετών και άνω. Στη διάρκεια της afib, οι επάνω κοιλότητες της καρδιάς (οι κόλποι) τρέμουν γρήγορα αντί να συσπώνται με δύναμη, με αποτέλεσμα μέρος του αίματος να παραμένει σε μια κοιλότητα αντί να ρέει ομαλά μέσα από την καρδιά. Το αίμα συνήθως λιμνάζει μέσα σε μια μικροσκοπική προσεκβολή που μοιάζει με σάκο, η οποία ονομάζεται κολπικό προσάρτημα (ή ωτίο), σχηματίζοντας τελικά θρόμβους που μπορεί να απελευθερωθούν και να μετακινηθούν από την καρδιά στον εγκέφαλο.
Τα αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια που προκαλούνται από την afib είναι από τα πιο σοβαρά, γιατί οι θρόμβοι που σχηματίζονται μέσα στην καρδιά τείνουν να είναι μεγάλοι και να σφηνώνουν σε μεγαλύτερες αρτηρίες. Αυτό σημαίνει ότι μια μεγαλύτερη περιοχή εγκεφαλικών κυττάρων θα υποστεί βλάβη, εξηγεί η δρ Roy. Για τον λόγο αυτόν, τα περισσότερα άτομα με afib χρειάζονται ένα αντιθρομβωτικό φάρμακο, όπως απιξαμπάνη ή ριβαροξαμπάνη.
Αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια σε μικρά αγγεία
Παρόλο που τα μεγαλύτερα αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια τείνουν να σχετίζονται με χειρότερες εκβάσεις, η θέση του επεισοδίου έχει επίσης σημασία. «Ορισμένα αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια σε μικρά αγγεία προκαλούν πολύ μικρή βλάβη – διαμέτρου μόνο 1,5 εκ. περίπου. Αν όμως πληγεί μια περιοχή που είναι κρίσιμης σημασίας για την κίνηση, ο ασθενής μπορεί να απολέσει τη λειτουργία της μίας πλευράς του σώματος και να αδυνατεί να περπατήσει», αναφέρει η δρ Roy. Αυτή η έλλειψη προβλεψιμότητας είναι ένας λόγος που πολλοί άνθρωποι βρίσκουν τα αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια τόσο πολύπλοκα, προσθέτει.
Μάλιστα, μπορεί επίσης να αναπτύξετε ένα «σιωπηρό» ισχαιμικό αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο. Το επεισόδιο αυτό δεν προκαλεί αισθητά συμπτώματα, γιατί η κατεστραμμένη περιοχή είναι μικρή και βρίσκεται σε ένα μέρος του εγκεφάλου που δεν ελέγχει ζωτικές λειτουργίες. Ωστόσο, αυτά τα αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια σε μικρά αγγεία προκαλούν μερικές φορές προσωρινά προβλήματα ισορροπίας ή αδεξιότητα στο ένα χέρι ή πόδι, την οποία οι άνθρωποι μπορεί να αποδώσουν σε άλλη αιτία. Αν συσσωρευτούν μερικά σιωπηρά αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια, η βλάβη μπορεί να εκδηλωθεί υπό τη μορφή κενών μνήμης και άλλων γνωστικών προβλημάτων. Με τον καιρό, αυτά τα προβλήματα μπορεί να εξελιχθούν σε αγγειακή άνοια, τη δεύτερη συχνότερη μορφή άνοιας μετά τη νόσο Αλτσχάιμερ.
Τι είναι το αιμορραγικό αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο;
Περίπου 13% των συνολικών αγγειακών εγκεφαλικών επεισοδίων είναι αιμορραγικά αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια. Αυτά προκαλούνται όταν ένα εξασθενημένο αιμοφόρο αγγείο εμφανίσει διαρροή ή υποστεί ρήξη (σπάσει) και το αίμα αρχίσει να ρέει στους ιστούς του εγκεφάλου που το περιβάλλουν. Τα αιμορραγικά αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια περιλαμβάνουν δύο βασικούς τύπους, ανάλογα με τη θέση τους: ενδοεγκεφαλικές αιμορραγίες (που σημειώνονται πιο βαθιά μέσα στον εγκέφαλο) και υπαρραχνοειδείς αιμορραγίες (που σημειώνονται ανάμεσα στον εγκέφαλο και το κρανίο).
Εκτός από την προχωρημένη ηλικία, άλλοι παράγοντες που αυξάνουν τον κίνδυνο για αιμορραγικό αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο είναι η ανεπαρκώς ελεγχόμενη υψηλή αρτηριακή πίεση, το κάπνισμα, η υψηλή κατανάλωση αλκοόλ, ο τραυματισμός της κεφαλής και η χρήση παράνομων ουσιών, όπως κοκαΐνης και ηρωίνης. Τα άτομα που πρέπει να λαμβάνουν αντιπηκτικό φάρμακο διατρέχουν επίσης αυξημένο κίνδυνο.
