«Ανοίξτε καλά!» Μόνο ένα πράγμα έχουμε να κάνουμε όταν καθόμαστε στην καρέκλα του οδοντιάτρου – και μπορεί να νομίζουμε ότι και ο οδοντίατρος έχει μόνο μία δουλειά να κάνει: να αξιολογήσει την κατάσταση των δοντιών μας.
Ωστόσο, ο έλεγχος για πλάκα, κουφάλες και ουλίτιδα είναι μόνο ένα μέρος της δουλειάς του. Οι οδοντίατροι βρίσκονται σε μια μοναδική θέση που τους καθιστά την πρώτη γραμμή άμυνας για τον εντοπισμό προβλημάτων που αφορούν όλο τον οργανισμό. Όπως υποστηρίζει η Αμερικανική Καρδιολογική Εταιρεία, περισσότερες από 100 παθήσεις μπορούν να δώσουν ενδείξεις στο στόμα, και οι οδοντίατροι έχουν λάβει μια εκπαίδευση που τους επιτρέπει να εντοπίζουν χαρακτηριστικές εκδηλώσεις στα δόντια, στα ούλα, στη γλώσσα, στον ουρανίσκο (υπερώα), στα χείλη, στη γνάθο, στο πρόσωπο και στον λαιμό.
«Πιστεύω ότι οι άνθρωποι θα πρέπει να θεωρούν τον/την οδοντίατρό τους αναπόσπαστο τμήμα της ομάδας φροντίδας της υγείας τους», δηλώνει η δρ Christine Riedy, αναπληρώτρια καθηγήτρια Στοματικής Δημόσιας Υγείας και Επιδημιολογίας στην Οδοντιατρική Σχολή του Χάρβαρντ. «Κάποιοι περιγράφουν το στόμα ως πύλη του σώματος και τη στοματική υγεία ως το καναρίνι του ανθρακωρυχείου που προειδοποιεί εγκαίρως για έναν επερχόμενο κίνδυνο. Αυτό είναι αλήθεια· οι οδοντίατροι μπορούν να δουν πράγματα τα οποία ενδέχεται να υποδηλώνουν άλλες καταστάσεις που συμβαίνουν στον οργανισμό».
Μια μακριά λίστα από απειλές
Ποιες παθήσεις μπορούν να ανιχνεύσουν οι οδοντίατροι και ποια είναι τα σημεία που αναζητούν;
Καρκίνος του στόματος. Η παρουσία σκληρών κηλίδων, οιδήματος, εξογκωμάτων ή ανεξήγητης αιμορραγίας στη στοματική κοιλότητα μπορεί να υποδηλώνει καρκίνο στην κεφαλή και στον τράχηλο, ενώ το ίδιο μπορεί να μαρτυρούν και κάποιες βλάβες στο πρόσωπο, στα χείλη, στη γνάθο ή στον λαιμό. Οι κακοήθειες της κεφαλής και του τραχήλου αποτελούν μόνο το 4% περίπου των συνολικών καρκίνων στις ΗΠΑ, αλλά είναι συχνότερες στους ηλικιωμένους. «Ορισμένες ερυθρές ή λευκές κηλίδες στον βλεννογόνο αλλά και ορισμένοι όγκοι ή πληγές είναι κάποια από τα πράγματα που οι οδοντίατροι μπορεί να θεωρήσουν ύποπτα», αναφέρει η δρ Riedy. «Οι επισκέψεις στον οδοντίατρο σε τακτική βάση είναι πραγματικά σημαντικές για τον εντοπισμό αυτών των αλλαγών». (Βλ. «Στρατηγικές που διώχνουν το άγχος της επίσκεψης στον/στην οδοντίατρο»)
Διαβήτης. Περίπου 9% των Αμερικανών έχουν διάγνωση διαβήτη, αλλά εκτιμάται ότι 23% των ενηλίκων με αυτή την πάθηση δεν γνωρίζουν ότι την έχουν, σύμφωνα με το Εθνικό Ινστιτούτο Υγείας. Όταν το επίπεδο του σακχάρου στο αίμα είναι αυξημένο, τότε είναι αυξημένο και στον σίελο. Τα βακτήρια στην οδοντική πλάκα τρέφονται από αυτό το σάκχαρο, με αποτέλεσμα φλεγμονή και αιμορραγία στα ούλα. Ο διαβήτης μπορεί επίσης να προκαλέσει ξηροστομία και λοιμώξεις στο στόμα οι οποίες χρειάζονται περισσότερο χρόνο για να επουλωθούν. «Κάποιοι οδοντίατροι έχουν συμπεριλάβει τον έλεγχο της HbA1c (η οποία προσδιορίζει το επίπεδο σακχάρου στο αίμα κατά τους τελευταίους τρεις μήνες) στους ελέγχους που διεξάγουν, έτσι ώστε να μπορούν να διαπιστώσουν κατά πόσο ένας ασθενής έχει διαβήτη», παρατηρεί η δρ Riedy.
Περισσότερες από 100 παθήσεις μπορούν να δώσουν ενδείξεις στο στόμα και οι οδοντίατροι μπορούν να δουν πράγματα τα οποία ενδέχεται να υποδηλώνουν άλλες καταστάσεις που συμβαίνουν στον οργανισμό.
Υπνική άπνοια. Περισσότεροι από το ένα τέταρτο των ενήλικων Αμερικανών πιστεύεται ότι έχουν υπνική άπνοια, δηλαδή συχνές διακοπές της αναπνοής στη διάρκεια του ύπνου, οι οποίες συχνά συνοδεύονται από έντονο ροχαλητό. Αν δεν αντιμετωπιστεί, η πάθηση αυτή αυξάνει τον κίνδυνο για σοβαρές παθήσεις, όπως καρδιοπάθεια, διαβήτη και αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο. Οι οδοντίατροι μπορεί να υποπτευθούν υπνική άπνοια αν παρατηρήσουν διόγκωση των αμυγδαλών, της γλώσσας ή των μυών της γνάθου, ερυθρότητα στο εσωτερικό του λαιμού ή ενδείξεις τριξίματος των δοντιών. «Επειδή τα άτομα με υπνική άπνοια κοιμούνται με το στόμα ανοιχτό, μπορεί να έχουν ξηροστομία, η οποία δημιουργεί ένα περιβάλλον κατάλληλο για στοματική νόσο», επισημαίνει η δρ Riedy.
Οστεοπόρωση. Η προοδευτική απώλεια της οστικής πυκνότητας που χαρακτηρίζει αυτή την πάθηση, η οποία είναι τέσσερις φορές πιο συχνή στις ηλικιωμένες γυναίκες από ό,τι στους άνδρες, μπορεί να παρατηρηθεί σε ακτινογραφίες των δοντιών και της γνάθου. Η απώλεια δοντιών ή η χαλάρωση των δοντιών μπορεί επίσης να αποτελεί ένδειξη οστεοπόρωσης. «Με την απώλεια οστικής πυκνότητας, η γνάθος γίνεται πιο αδύναμη και τα δόντια χάνουν τη σταθερότητά τους», εξηγεί η δρ Riedy.
Παλινδρόμηση οξέων. Η διάβρωση του σμάλτου των οπίσθιων δοντιών είναι μια σημαντική ένδειξη ότι κάποιος έχει παλινδρόμηση οξέων, ενώ μπορεί επίσης να παρατηρείται αποχρωματισμός των δοντιών. «Τα άτομα μπορεί να εμφανίζουν στομαχικό καύσο (καούρες στο στομάχι) και να μη συνειδητοποιούν ότι το γαστρικό οξύ έχει στην πραγματικότητα φτάσει στο στόμα τους», αναφέρει η δρ Riedy. «Νομίζουν ότι το πρόβλημα επικεντρώνεται στον θώρακα».
Διατροφικές διαταραχές. Μπορεί να προκαλεί έκπληξη, σχολιάζει η δρ Riedy, το γεγονός πως οι οδοντίατροι είναι συχνά οι πρώτοι επαγγελματίες υγείας που αναγνωρίζουν τα σημεία μιας διατροφικής διαταραχής, ιδίως στα άτομα που αποβάλλουν την τροφή προκαλώντας έμετο. Πολλά άτομα με διατροφικές διαταραχές –οι οποίες πλήττουν δύο φορές συχνότερα τα κορίτσια και τις γυναίκες από ό,τι τα αγόρια και τους άνδρες– επιδίδονται σε κύκλους αδηφαγίας-πρόκλησης εμέτου, οι οποίοι δεν επηρεάζουν ιδιαίτερα το βάρος ή την εμφάνισή τους. «Εξωτερικά, μπορεί να μη φαίνεται ότι έχουν διατροφική διαταραχή, αλλά οι οδοντίατροι μπορούν να δουν επιδείνωση στα πίσω δόντια και διάβρωση του σμάλτου λόγω του οξέος», προσθέτει η δρ Riedy.
Μεγιστοποίηση των οδοντιατρικών ελέγχων
Αν ο/η οδοντίατρός σας παρατηρήσει σημάδια κάποιου άλλου προβλήματος υγείας, πιθανότατα θα σας παραπέμψει στον γιατρό πρωτοβάθμιας φροντίδας ή σε κάποιον κατάλληλο ειδικό. Μπορείτε όμως να τον/τη βοηθήσετε κι εσείς να συγκεντρώσει όσο το δυνατόν περισσότερες χρήσιμες πληροφορίες στη διάρκεια του οδοντιατρικού ελέγχου.
«Μπορεί να θεωρείτε ότι πρόκειται για ερώτηση ρουτίνας, αλλά ο/η οδοντίατρός σας συχνά θα ρωτήσει αν έχετε εμφανίσει κάποια νέα πάθηση», λέει η δρ Riedy. «Είναι πολύ σημαντικό να μοιραστείτε το ιατρικό σας ιστορικό και τυχόν νεότερες παθήσεις, και οι ερωτήσεις είναι κρίσιμης σημασίας».
Είναι επίσης σημαντικό να εκφράζετε στον/στην οδοντίατρό σας τυχόν ανησυχίες για την υγεία σας, όπως θα κάνατε και στον γιατρό πρωτοβάθμιας φροντίδας. Μπορεί να πιστεύετε ότι κάποιο άλλο πρόβλημα υγείας δεν έχει καμία σχέση με τη στοματική σας υγεία, αλλά μπορεί να κάνετε λάθος. «Υποστηρίξτε εσείς η ίδια τη φροντίδα σας», καταλήγει η δρ Riedy.
Στρατηγικές που διώχνουν το άγχος της επίσκεψης στον/στην οδοντίατρο
Οι οδοντίατροι μπορούν να εξαλείψουν τα προβλήματα υγείας –είτε μέσα στη στοματική κοιλότητα είτε αλλού– μόνο αν κλείσουμε ραντεβού. Ωστόσο, παρότι υποτίθεται ότι πρέπει να πηγαίνουμε στον/στην οδοντίατρο κάθε έξι μήνες, πολλοί άνθρωποι θεωρούν ότι η σύσταση αυτή είναι προαιρετική. Μόνο τα δύο τρίτα των ενήλικων Αμερικανών επισκέφθηκαν τον/την οδοντίατρό τους το τελευταίο έτος, σύμφωνα με το αμερικανικό Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (CDC).
Πού οφείλεται αυτή η χαμηλή προσέλευση; Σε μεγάλο βαθμό, στον φόβο, αναφέρει η δρ Christine Riedy, αναπληρώτρια καθηγήτρια Στοματικής ∆ημόσιας Υγείας και Επιδημιολογίας στην Οδοντιατρική Σχολή του Χάρβαρντ. Εκτιμάται ότι 15% των ανθρώπων παγκοσμίως αναφέρουν άγχος για τον οδοντίατρο – οι γυναίκες πιο συχνά από ό,τι οι άνδρες, σύμφωνα με μελέτη που δημοσιεύθηκε τον Απρίλιο του 2023 στο Health Affairs.
Ανεξάρτητα από το αν η αιτία είναι ο φόβος για τον πόνο, για τις βελόνες ή για την απώλεια ελέγχου, διάφορες πλευρές της οδοντιατρικής φροντίδας μπορεί να συμβάλλουν στην απροθυμία μας να επισκεφθούμε τον/την οδοντίατρο. Αιτία μπορεί επίσης να είναι μια δυσάρεστη εμπειρία στο παρελθόν ή η ντροπή κάποιου για τη στοματική του υγεία. Σε μερικούς ανθρώπους δεν αρέσει όταν ο οδοντίατρος σκύβει πολύ κοντά στο πρόσωπό τους. Κάποιοι ανησυχούν ότι μπορεί να μυρίζει η αναπνοή τους.
Υπάρχουν όμως τρόποι να διατηρήσετε την ψυχραιμία σας όταν πλησιάζετε στην καρέκλα του οδοντιάτρου. Η δρ Riedy προτείνει τις εξής στρατηγικές:
Αντιπερισπασμός. Ακούστε μουσική ή ένα podcast μέσω ακουστικών. Ορισμένοι οδοντίατροι προσφέρουν επίσης οι ίδιοι μουσική ή βίντεο, που βοηθούν να στραφεί αλλού η προσοχή των ασθενών. «Προσπαθήστε να εστιάσετε σε κάτι άλλο από αυτό που συμβαίνει στο στόμα σας», προτείνει η δρ Riedy.
Τεχνικές χαλάρωσης. Ο διαλογισμός μπορεί να μειώσει το επίπεδο του στρες και «οι βαθιές αναπνοές μπορούν να επιβραδύνουν την καρδιακή συχνότητα και να σας βοηθήσουν να αποκτήσετε καλύτερο έλεγχο του εαυτού σας», αναφέρει η δρ Riedy.
Καταστολή. Ρωτήστε τον/την οδοντίατρο αν μπορεί να σας χορηγήσει κάποιο φάρμακο για να σας ηρεμήσει και να σας χαλαρώσει στη διάρκεια της θεραπείας, όπως υποξείδιο του αζώτου (το αέριο του γέλιου). Ορισμένοι οδοντίατροι μπορεί να συνταγογραφήσουν ένα κατασταλτικό που λαμβάνεται από το στόμα στο σπίτι πριν από την επίσκεψη, εφόσον έχετε κάποιον να σας μεταφέρει στο οδοντιατρείο.
Επίσκεψη μαζί με έναν φίλο. «Αν κάποιος που εμπιστεύεστε μπορεί να έρθει μαζί σας στο ραντεβού, αυτό μπορεί να σας βοηθήσει και να μειώσει λίγο το άγχος σας», λέει η δρ Riedy.
