Τον κώδωνα του κινδύνου κρούουν επιστήμονες του Ευρωπαϊκού Κέντρου Ελέγχου Νοσημάτων (ECDC) και της Ευρωπαϊκής Αρχής για την Ασφάλεια των Τροφίμων (EFSA) αναφορικά με την αντοχή στα κοινώς χρησιμοποιούμενα αντιβιοτικά τόσο στον άνθρωπο όσο και στα ζώα ύστερα από προσβολή από βασικά παθογόνα.
Εστιάζοντας σε συγκεκριμένα βακτήρια τα οποία μπορούν να μεταδοθούν από τα ζώα στον άνθρωπο κυρίως μέσω της κατανάλωσης μολυσμένων τροφίμων (κρέας, αυγά), η έκθεση αναφέρει πως στην Ελλάδα τα βακτήρια που γίνονται όλο και πιο ανθεκτικά σε φαρμακευτικές αγωγές είναι η σαλμονέλα, το E. Coli και το καμπυλοβακτηρίδιο. Και τα τρία ανήκουν στην κατηγορία των βακτηρίων που προκαλούν γαστρεντερίτιδες και άλλες εντερικές λοιμώξεις και μεταδίδονται κυρίως μέσω της κατανάλωσης μολυσμένων τροφίμων ή νερού.
O Αθανάσιος Γελασάκης, αναπληρωτής καθηγητής στο Τμήμα Επιστήμης Ζωικής Παραγωγής στη Σχολή Βιοεπιστημών των Ζώων στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, παρουσιάζει στην «Κ» τα αποτελέσματα της έκθεσης αναφορικά με την Ελλάδα την περίοδο 2022-2023 και αναλύει τους λόγους για τους οποίους η χώρα μας, όπως φαίνεται, δεν έχει καταφέρει να αντιμετωπίσει το πρόβλημα.
Από τα ζώα στον άνθρωπο
Σε μία πρώτη ανάγνωση της έρευνας, η μικροβιακή αντοχή διαφέρει σημαντικά τόσο ως προς τη γεωγραφική κατανομή μεταξύ των χωρών της Ε.Ε. όσο και ως προς τα αντιμικροβιακά απέναντι στα οποία παρατηρείται. «Παρότι διαπιστώνεται μία ενθαρρυντική πρόοδος στη μείωση της μικροβιακής αντοχής στη ζωική παραγωγή αρκετών κρατών-μελών της Ε.Ε. τα τελευταία 10 χρόνια, στην Ελλάδα εξακολουθεί να βρίσκεται σε υψηλά επίπεδα στον κλάδο», τονίζει.
Ενδεικτικά αναφέρεται ότι στη χώρα μας το ποσοστό της μικροβιακής αντοχής σε τουλάχιστον ένα αντιβιοτικό, σε βακτήρια του είδους E. coli (κολοβακτήριο) ήταν 92,6% και 95% στους παχυνόμενους χοίρους και στα ορνίθια, φέρνοντας την Ελλάδα στην πρώτη και στην τέταρτη θέση στη λίστα των χωρών της Ε.Ε., αντίστοιχα.
Η χώρα μας βρίσκεται στη δεύτερη θέση στην Ε.Ε. μετά την Πολωνία σε ό,τι αφορά την αντοχή της σαλμονέλας στη σιπροφλοξασίνη.
Από την ίδια έκθεση προκύπτουν υψηλά επίπεδα μικροβιακής αντοχής σε κοινά αντιμικροβιακά για τη σαλμονέλλα και το καμπυλοβακτηρίδιο που απομονώθηκαν από ανθρώπους και από ζώα.
«Η χώρα μας βρίσκεται στη δεύτερη θέση στην Ε.Ε. μετά την Πολωνία σε ό,τι αφορά την αντοχή της σαλμονέλας στη σιπροφλοξασίνη (αφορά σε στελέχη που έχουν απομονωθεί από ανθρώπους)», εξηγεί ο καθηγητής.
Η εκτεταμένη και συχνά αλόγιστη χρήση των αντιβιοτικών τόσο στην ιατρική του ανθρώπου όσο και στην κτηνιατρική έχει οδηγήσει στην ανάπτυξη αρκετών ανθεκτικών και πολυανθεκτικών στελεχών βακτηρίων.
Στην ερώτηση γιατί βλέπουμε τόση μεγάλη ανθεκτικότητα στα διάφορα είδη σαλμονέλας και στο καμπυλοβακτηρίδιο στην Ελλάδα, ο καθηγητής τονίζει πως «η εκτεταμένη και συχνά αλόγιστη χρήση των αντιβιοτικών τόσο στην ιατρική του ανθρώπου όσο και στην κτηνιατρική έχει οδηγήσει στην ανάπτυξη αρκετών ανθεκτικών και πολυανθεκτικών στελεχών βακτηρίων», μέσα στα οποία φυσικά συγκαταλέγονται και τα βακτήρια των δύο ειδών.
Την ίδια στιγμή υπάρχουν κι άλλοι παράγοντες που παίζουν καθοριστικό ρόλο στην παρουσία πολυανθεκτικών βακτηρίων.
Αυτοί σύμφωνα με τον καθηγητή είναι:
- Η ακατάλληλη χρήση αντιβιοτικών
- Οι λανθασμένες κτηνοτροφικές πρακτικές, όπως η χρησιμοποίηση των αντιβιοτικών για λόγους αύξησης της παραγωγής ή για την πρόληψη ασθενειών σε υγιή ζώα
- Οι ακατάλληλες συνθήκες υγιεινής
- Η ρύπανση του περιβάλλοντος με υπολείμματα αντιβιοτικών
«Σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, η μικροβιακή αντοχή είναι άμεσα υπεύθυνη ή συμβάλλει σε εκατομμύρια θανάτους ετησίως. Μάλιστα, έως το 2050 αναμένεται να είναι στην κορυφή της λίστας με τα σημαντικότερα προβλήματα για την παγκόσμια δημόσια υγεία», εξηγεί ο καθηγητής.
Αναφορικά με τα είδη ζώων που είναι πιο επιρρεπή στην ανάπτυξη ανθεκτικών στελεχών σαλμονέλας και καμπυλαβακτηρίου, ο κ. Γελασάκης τονίζει πως η ανάπτυξη ευνοείται κυρίως στα πτηνά (ορνίθια κρεοπαραγωγής, αυγοπαραγωγές όρνιθες, γαλοπούλες) και δευτερευόντως στους χοίρους.
Η μικροβιακή αντοχή αναμένεται να είναι έως το 2050 στην κορυφή της λίστας με τα σημαντικότερα προβλήματα για την παγκόσμια δημόσια υγεία.
Ο καθηγητής καταλήγει πως η παρουσία πολυανθεκτικών βακτηρίων έχει σημαντικές επιπτώσεις για τον άνθρωπο (παρατεταμένη νοσηλεία και χρόνος ανάρρωσης, υψηλότερο κόστος υγειονομικής περίθαλψης, περιορισμένες επιλογές θεραπείας), τα ζώα (υποβάθμιση του επιπέδου υγείας και ευζωίας τους, μειωμένη παραγωγικότητα, αυξημένο κόστος πρόληψης και θεραπείας), καθώς και για το περιβάλλον (διατάραξη οικοσυστημάτων, εξάπλωση της ανθεκτικότητας στο περιβάλλον και στην τροφική αλυσίδα) που την καθιστούν πρόβλημα άμεσης προτεραιότητας.
Στα χαρτιά το εθνικό σχέδιο δράσης
Η παραπάνω έρευνα δεν είναι η μοναδική που αναδεικνύει ένα μακροχρόνιο πρόβλημα για τη χώρα μας, καθώς παλαιότερες μελέτες έχουν καταστήσει την Ελλάδα πρώτη σε θανατηφόρες λοιμώξεις στην Ε.Ε. εξαιτίας ανθεκτικών ή πολυανθεκτικών μικροβίων, καταγράφοντας 20 θανάτους ανά 100.000 κατοίκους.
Μάλιστα βάσει επίσης πρόσφατης έρευνας που δημοσιεύθηκε στο Lancet, προβλέπεται πως –εφόσον δεν υπάρξει δραστική αλλαγή– η Ελλάδα θα συγκαταλέγεται το 2050 στις ελάχιστες χώρες όπου θα καταγράφονται περισσότεροι από 30 θάνατοι ανά 100.000 κατοίκους.
Σημειώνεται πως η Πολιτεία είχε καταρτίσει Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την μικροβιακή αντοχή στην Ελλάδα(2019-2023) με τη συνεργασία τριών υπουργείων, το οποίο όμως παρέμεινε στα χαρτιά. Πηγές του υπουργείου Υγείας σημειώνουν στην «Κ» πως αυτό συνέβη εξαιτίας της πανδημίας.
Περίπου τρία χρονιά μετά το τέλος της πανδημίας, η Ελλάδα παραμένει με ανενεργό εθνικό σχεδιασμό για τη μικροβιακή αντοχή, το οποίο αναμένεται να επικαιροποιηθεί εντός του 2025.
