Φανταστείτε την εικόνα: Είστε μόνη/μόνος σε ένα δωμάτιο νοσοκομείου νωρίς το πρωί, περιμένοντας να μπείτε στο χειρουργείο καρδιάς που είναι προγραμματισμένο για εσάς αργότερα μέσα στη μέρα. Ή ότι βρίσκεστε σε ένα χαοτικό τμήμα επειγόντων περιστατικών νοσοκομείου, όπου μόλις έχετε φέρει τη μητέρα σας, η οποία μέσα στη νύχτα παρουσίασε ξαφνική επιδείνωση της καρδιακής της ανεπάρκειας.
Πολλοί άνθρωποι έχουν βρεθεί σε τέτοιες (ή παρόμοιες) καταστάσεις, γεμάτες ανησυχία και φόβο. Ωστόσο, λίγοι είναι αυτοί που γνωρίζουν ότι τα περισσότερα νοσοκομεία στις Ηνωμένες Πολιτείες διαθέτουν ένα πρόσωπο που μπορεί να προσφέρει συναισθηματική και πνευματική υποστήριξη στους ασθενείς και τους οικείους τους αυτές τις ώρες. Είναι διαθέσιμοι όλο το εικοσιτετράωρο, στα αγγλικά είναι γνωστοί ως «chaplains», δηλαδή «εφημέριοι», αν και η συσχέτιση αυτού του όρου με τη θρησκεία μπορεί να προκαλέσει σύγχυση. Παρότι ο κόσμος συχνά θεωρεί τη θρησκεία και την πνευματικότητα ως ένα, σκεφτείτε τη δεύτερη ως μια ευρύτερη έννοια που εμπεριέχει την πρώτη, αλλά δεν περιλαμβάνει απαραίτητα το τυπικό της θρησκευτικής πρακτικής (βλ. «Κατανοώντας την πνευματικότητα και τη σύνδεσή της με την υγεία»).
Για να εξηγήσουμε την πνευματική φροντίδα και τον ρόλο των εφημέριων στο περιβάλλον του νοσοκομείου, συμβουλευτήκαμε τη Sheila Cavanaugh, διευθύντρια υπηρεσιών πνευματικής φροντίδας στο συνεργαζόμενο με το Χάρβαρντ Brigham and Women’s Hospital και στο Faulkner Hospital, καθώς και τη συνάδελφό της, Amelia Catone, εφημέριο και εκπαιδεύτρια εφημέριων στο Brigham and Women’s.
Τι είναι ένας εφημέριος/chaplain;
Παρότι ο όρος «εφημέριος» προέρχεται από τη χριστιανική παράδοση, αναφέρεται σε άτομα από οποιαδήποτε θρησκευτική ή φιλοσοφική παράδοση τα οποία υπηρετούν σε εκκλησιαστικούς ή κοσμικούς οργανισμούς, όπως νοσοκομεία, δομές παρηγορητικής φροντίδας, πανεπιστήμια και φυλακές. Αντίθετα με το τι υποθέτουν πολλοί, οι εφημέριοι δεν προσηλυτίζουν ούτε τους καλούμε μόνο όταν κανείς είναι ετοιμοθάνατος. Στην πράξη προσφέρουν –όπως λέει η Cavanaugh– «μια βαθιά συμπονετική παρουσία, χωρίς καμία κριτική, στους ασθενείς και τους οικείους τους, καθώς εκείνοι έρχονται αντιμέτωποι με ερωτήματα για το νόημα και τον σκοπό της ζωής». Η πνευματική φροντίδα βοηθά τα άτομα να διερευνήσουν τα αποθέματα παρηγοριάς και ελπίδας που διαθέτουν ενώ αντιμετωπίζουν τις δυσκολίες μιας διάγνωσης.
«Όταν χτυπώ την πόρτα ενός ασθενούς και συστήνομαι ως ο εφημέριος, μερικοί λένε: “Δεν είμαι θρήσκος” ή “Όχι ευχαριστώ, δεν ασχολούμαι με την Εκκλησία”. Αλλά τους εξηγώ ότι δεν βρίσκομαι εδώ για να μιλήσω για τη θρησκεία, παρά μόνο για να προσφέρω συνοδεία και παρηγοριά», λέει η Cavanaugh.
Εξυπηρέτηση διαφόρων αναγκών
Κατά τη διαδικασία εισαγωγής σε ένα νοσοκομείο, συχνά ο ασθενής ερωτάται για τη θρησκεία ή άλλα πιστεύω του και κατά πόσο θα επιθυμούσε να μιλήσει με έναν εφημέριο, παρότι η αβεβαιότητα σχετικά με το τι κάνει ένας εφημέριος μπορεί να εμποδίζει τα άτομα να απαντήσουν καταφατικά, λέει η Catone. Πέρα από αυτό, στα περισσότερα νοσοκομεία των ΗΠΑ ένας εφημέριος είναι πάντοτε σε ετοιμότητα ώστε να ανταποκριθεί τόσο σε τακτικά όσο και σε επείγοντα αιτήματα.
Κάθε πρωί, στο νοσοκομείο Brigham and Women’s ένας εφημέριος επισκέπτεται κάθε ασθενή που έχει προγραμματισμένο χειρουργείο για εκείνη την ημέρα, για να προσφέρει συντροφιά, ευχές ή μια προσευχή, εάν αυτό συγκαταλέγεται στα πιστεύω του ασθενούς. Το προσωπικό περιλαμβάνει εφημέριους που είναι βουδιστές, καθολικοί, χριστιανοί, ανθρωπιστές, Εβραίοι, μουσουλμάνοι, προτεστάντες και κουάκεροι.
Οι εφημέριοι δεν είναι απαραίτητο να έχουν τα ίδια πιστεύω με έναν ασθενή προκειμένου να του δώσουν την ευκαιρία να ζήσει μια εμπειρία μεταμόρφωσης που θα του φέρει ανακούφιση και ψυχική ανάταση.
Ένας εφημέριος ανταποκρίνεται επίσης σε κάθε συναγερμό για «μπλε κωδικό», δηλαδή κάθε ιατρικό επείγον περιστατικό –συνήθως καρδιακή ανακοπή ή αναπνευστική δυσχέρεια ή ανεπάρκεια– όπου απαιτείται ανάνηψη από ιατρικό προσωπικό. «Σε τέτοιες περιστάσεις, μπορεί να παρασταθούμε σε έναν συγγενή ή να προσφέρουμε επιπλέον στήριξη και ίσως μιλήσουμε με γιατρούς και άλλα μέλη του προσωπικού, για να τους βοηθήσουμε να επεξεργαστούν τα συναισθήματά τους μετά από ένα επείγον περιστατικό», λέει η Catone. Επιπλέον, εάν κάποιος από το ιατρικό προσωπικό παρατηρήσει ότι ένας ασθενής δείχνει να βρίσκεται σε απόγνωση, μπορεί να επικοινωνήσει με το τμήμα πνευματικής φροντίδας και να ζητήσει επίσκεψη ενός εφημέριου για λογαριασμό του ασθενούς.
Ανακαλύπτοντας την πίστη και την ελπίδα
«Όταν κάποιος μπαίνει στο νοσοκομείο, έρχεται αντιμέτωπος με την πραγματικότητα ότι ο οργανισμός του είναι ευάλωτος στην ασθένεια και τελικά στον θάνατο», λέει η Catone. Η καρδιοπάθεια, ειδικότερα, μπορεί να φέρει στο προσκήνιο αυτή τη συνειδητοποίηση, δεδομένου ότι η νόσος είναι εδώ και χρόνια η κορυφαία αιτία θανάτου στις ΗΠΑ. Παρότι το περιβάλλον του νοσοκομείου μερικές φορές μάς φαίνεται απάνθρωπο, η συζήτηση με έναν εφημέριο συχνά βοηθά το άτομο να έρθει σε καλύτερη επαφή με την ανθρώπινη υπόστασή του. Η Catone συχνά ρωτά τους ασθενείς ποιο είναι το σημαντικότερο πράγμα γι’ αυτούς εκείνη τη στιγμή. Μπορεί να είναι το να μπορούν να περνούν περισσότερο χρόνο με την οικογένεια, να κάνουν κηπουρική ή να ταξιδεύουν. Η έκφραση αυτών των επιθυμιών μπορεί να εμπνεύσει την ελπίδα και να επιβεβαιώσει την πίστη στη ζωή, λέει.
Ορισμένοι άνθρωποι βιώνουν μια κρίση της πίστης τους έπειτα από μια σοβαρή διάγνωση, καθώς αυτή κλονίζει τη νοηματοδότηση της ίδιας της ζωής τους, την οποία είχαν δημιουργήσει, λέει η Cavanaugh. «Ο ρόλος ενός εφημέριου είναι να αφουγκραστεί και να οδηγήσει το άτομο να διηγηθεί τη ζωή του, να αναστοχαστεί τις περιόδους κατά τις οποίες έβρισκε δύναμη και βασιζόταν στα εσωτερικά του αποθέματα για να ξεπεράσει το ψυχικό τραύμα στο παρελθόν», επισημαίνει. Οι εφημέριοι δεν είναι απαραίτητο να έχουν τα ίδια πιστεύω με έναν ασθενή προκειμένου να του δώσουν την ευκαιρία να ζήσει μια εμπειρία μεταμόρφωσης που θα του φέρει ανακούφιση και ψυχική ανάταση, λέει.
Κατανοώντας την πνευματικότητα και τη σύνδεσή της με την υγεία
Η πνευματικότητα αναφέρεται στους τρόπους με τους οποίους ο άνθρωπος αναζητά και βιώνει το νόημα, τον σκοπό και την υπέρβαση στη ζωή του. Αυτό συχνά περιλαμβάνει μια σύνδεση με το υπερβατικό ή κάτι μεγαλύτερο από τον εαυτό μας, που μπορεί να είναι μια ανώτερη δύναμη, η οικογένεια, οι φίλοι, ένα κάλεσμα ή η φύση. Η θρησκεία, η οποία εντάσσεται κάτω από την «ομπρέλα» της πνευματικότητας, συχνά ορίζεται ως ένα συγκεκριμένο σύνολο οργανωμένων πεποιθήσεων και πρακτικών που συνήθως χαρακτηρίζουν μια κοινότητα και βασίζονται σε ορισμένες παραδόσεις, ιστορία και θεσμούς.
Όλο και περισσότερα στοιχεία συνδέουν την πνευματικότητα με καλύτερες εκβάσεις υγείας, ιδίως σε καταστάσεις σοβαρού νοσήματος, σύμφωνα με μια ανασκόπηση με συγγραφείς ειδικούς από το Χάρβαρντ και άλλα ιδρύματα, η οποία δημοσιεύθηκε στις 12 Ιουλίου 2022 στο επιστημονικό περιοδικό JAMA. Η ενσωμάτωση των πνευματικών ή θρησκευτικών πεποιθήσεων ενός ατόμου στο θεραπευτικό τους πλάνο μπορεί να τους βοηθήσει να αισθανθούν μεγαλύτερη σύνδεση με την ιατρική τους φροντίδα και να αποκτήσουν μεγαλύτερη αίσθηση ελέγχου, ισχυρίζονται οι συγγραφείς.
Στην καθημερινότητα, οι πνευματικές ιεροτελεστίες, όπως ο διαλογισμός ή η προσευχή, μπορούν να σας βοηθήσουν να ενεργοποιήσετε την απόκριση χαλάρωσης, μια κατάσταση βαθιάς ηρεμίας η οποία βοηθά στην αντιστάθμιση των επικίνδυνων και επιβλαβών δράσεων του στρες. Προσευχές και φράσεις που ίσως έχουν βαθύ νόημα σε διάφορες θρησκείες είναι για παράδειγμα: «∆όξα Σοι ο Θεός», «Χαίρε, κεχαριτωμένη Μαρία», «Σεμά Ισραέλ», «Ινσαλάχ» και «Ομ Σάντι». Ακόμη κι αν δεν ανήκει κάποιος σε μια συγκεκριμένη θρησκευτική πίστη –όπως συμβαίνει με το 28% των Αμερικανών, σύμφωνα με μια πρόσφατη έρευνα του οργανισμού Pew Forum– σκεφτείτε να επιλέξετε μια φράση, όπως «Είθε να έχω γαλήνη», από μια κοσμική εκδοχή της Προσευχής της Γαλήνης (Serenity Prayer), ή «Μακάρι όλα τα πλάσματα να είναι γεμάτα χαρά και ειρήνη».
