Οι άνδρες που επιλέγουν να κάνουν περιοδικό προληπτικό έλεγχο για καρκίνο του προστάτη, υποβάλλονται συνήθως σε μια εξέταση που μετράει το ειδικό προστατικό αντιγόνο (PSA) στο αίμα. Εάν το επίπεδο PSA είναι παθολογικά υψηλό, οι άνδρες χρειάζονται συνήθως βιοψία. Η βιοψία όχι μόνο επιβεβαιώνει την παρουσία καρκίνου, αλλά παρέχει επίσης πληροφορίες για το πώς μπορεί ο καρκίνος να εξελιχθεί και να εξαπλωθεί. Αυτό προσδιορίζεται αν το δείγμα της βιοψίας αξιολογηθεί με βάση το σύστημα βαθμολόγησης Gleason.
«Η βαθμολογία Gleason είναι η κύρια μέτρηση που καθορίζει τη συνολική αντιμετώπιση του καρκίνου του προστάτη», αναφέρει ο δρ Marc B. Garnick, αρχισυντάκτης του Harvard Medical School Guide to Prostate Diseases (Οδηγός για τα νοσήματα του προστάτη από την Ιατρική Σχολή του Χάρβαρντ). «Είναι σημαντικό να κατανοήσετε πώς υπολογίζονται οι βαθμολογίες στο σύστημα Gleason και τι μπορεί να σημαίνουν, καθώς η θεραπεία σας συχνά καθορίζεται από τα αποτελέσματα αυτής της βαθμολογίας».
Φτάνοντας στον πυρήνα της υπόθεσης
Ο συχνότερος τύπος βιοψίας του προστάτη είναι η διορθική βιοψία. Σε αυτήν, ο γιατρός περνά μια βελόνα διά μέσου του ορθού μέσα στον προστάτη, για να αφαιρέσει ένα μικρό κυλινδρικό τμήμα ιστού, που ονομάζεται ιστοτεμάχιο. Κατά κανόνα, λαμβάνονται δείγματα 12 ιστοτεμαχίων από διάφορες περιοχές του προστάτη. Ο γιατρός σας μπορεί επίσης να λάβει δείγματα ιστού από αμφιλεγόμενες περιοχές που εντοπίστηκαν στη διάρκεια της δακτυλικής εξέτασης του προστάτη (DRE) ή ενδεχομένως μέσω μαγνητικής τομογραφίας του προστάτη, εάν αυτή περιλαμβανόταν στην αξιολόγηση προ βιοψίας.
Ένας άλλος τύπος βιοψίας που χρησιμοποιείται όλο και περισσότερο είναι η διαπερινεϊκή βιοψία. Σε αυτήν, τα δείγματα ιστοτεμαχίων λαμβάνονται διά μέσου του περιναίου, του δέρματος ανάμεσα στο ορθό και το όσχεο. Μελέτες έχουν διαπιστώσει ότι η βιοψία αυτή έχει λιγότερες επιπλοκές από τη διορθική. «Ένα άλλο πλεονέκτημα των διαπερινεϊκών βιοψιών είναι ότι τα δείγματα λαμβάνονται πιο εύκολα από το μπροστινό μέρος του προστάτη, όπου μπορεί να εμφανιστεί πιο επιθετικός καρκίνος», αναφέρει ο δρ Garnick.
Στη συνέχεια, ένας παθολογοανατόμος εξετάζει τα δείγματα ιστού. Εάν ο ιστός εμφανίζει καρκίνο του προστάτη, ο παθολογοανατόμος βαθμολογεί τον επικρατούντα τύπο καρκινικού κυττάρου σε μια κλίμακα από το 3 έως το 5. Όσο μεγαλύτερος είναι ο αριθμός, τόσο πιο επιθετικός είναι ο καρκίνος. Ο παθολογοανατόμος επαναλαμβάνει το ίδιο για τον δεύτερο πιο συχνό τύπο καρκινικού κυττάρου. Το άθροισμα των δύο βαθμών είναι η βαθμολογία Gleason – για παράδειγμα, 3+3=6, 3+4=7, 4+3=7, 4+4=8 κ.λπ. Οι βαθμολογίες σημαίνουν τα εξής:
• Το 6 υποδηλώνει ότι ο καρκίνος θα αυξηθεί αργά και είναι λιγότερο πιθανό να εξαπλωθεί.
• Το 7 υποδηλώνει καρκίνο ενδιάμεσου βαθμού.
• Το 8 έως 10 (το 10 είναι η υψηλότερη βαθμολογία) σημαίνει επιθετικό καρκίνο υψηλού βαθμού.
Πέραν της βαθμολογίας Gleason
Η τελική βαθμολογία Gleason δεν παρέχει πληροφορίες για κάποιες σημαντικές μικροδιαφορές που επηρεάζουν τις θεραπευτικές αποφάσεις. Για παράδειγμα, μια βαθμολογία Gleason 7 (4+3) είναι ενδεχομένως πιο επικίνδυνη από μια βαθμολογία Gleason 7 (3+4). «Ο πρώτος αριθμός αντιπροσωπεύει τον συχνότερο τύπο κυττάρου», εξηγεί ο δρ Garnick. «Τα κύτταρα βαθμού 4 είναι πιο επικίνδυνα και πιο πιθανό να εξαπλωθούν από τα κύτταρα βαθμού 3. Έτσι, μια βαθμολογία 4+3 υποδηλώνει καρκίνο υψηλότερου κινδύνου από τη βαθμολογία 3+4».
Ένα άλλο ζήτημα είναι ότι οι καρκίνοι υψηλού βαθμού αντιμετωπίζονται ως σύνολο. «Μπορεί να υπάρχουν μεγάλες διαφορές μεταξύ των καρκίνων με βαθμολογία Gleason 8, 9 και 10 όσον αφορά την επιθετικότητα», αναφέρει ο δρ Garnick. Επίσης, οι βαθμολογίες Gleason μπορεί να διαφέρουν ανάλογα με το σημείο του προστάτη από το οποίο προέρχονται τα δείγματα. «Τα ιστοτεμάχια μπορεί να προέρχονται από διάφορες περιοχές του ίδιου όγκου ή από διαφορετικούς όγκους στον προστάτη», εξηγεί ο δρ Garnick. «Επειδή ο βαθμός μπορεί να ποικίλλει εντός του ίδιου όγκου ή μεταξύ διαφορετικών όγκων, διαφορετικά ιστοτεμάχια μπορεί να έχουν διαφορετική βαθμολογία Gleason».
Για να αντιμετωπιστούν αυτά τα ζητήματα, η Διεθνής Εταιρεία Ουρολογικής Παθολογοανατομίας δημιούργησε ένα νέο σύστημα βαθμολόγησης. Διαιρεί τις βαθμολογίες Gleason σε πέντε βαθμολογικές ομάδες:
• Η Βαθμολογική Ομάδα 1 περιλαμβάνει τη βαθμολογία Gleason 3+3=6
• Η Βαθμολογική Ομάδα 2 περιλαμβάνει τη βαθμολογία Gleason 3+4=7
• Η Βαθμολογική Ομάδα 3 περιλαμβάνει τη βαθμολογία Gleason 4+3=7
• Η Βαθμολογική Ομάδα 4 περιλαμβάνει τη βαθμολογία Gleason 4+4=8
• Η Βαθμολογική Ομάδα 5 περιλαμβάνει τις βαθμολογίες Gleason 4+5=9, 5+4=9 και 5+5=10.
Πώς χρησιμοποιούνται οι βαθμολογίες Gleason
Οι καρκίνοι με βαθμολογίες Gleason 8, 9 ή 10 απαιτούν συνήθως θεραπεία και ο γιατρός σας θα συζητήσει μαζί σας ποιες επιλογές είναι οι καλύτερες για εσάς. Ωστόσο, η αναγκαιότητα της θεραπείας και ο κατάλληλος χρόνος χορήγησής της δεν είναι πάντοτε σαφείς για τις βαθμολογίες Gleason 6 και 7.
Οι περισσότεροι άνδρες με βαθμολογία Gleason 6 ή 7 (3+4), που υποδηλώνει καρκίνο χαμηλού κινδύνου, μπορεί είτε να λάβουν θεραπεία είτε να υποβληθούν σε ενεργή παρακολούθηση, κατά την οποία παρακολουθείται το επίπεδο του PSA για τυχόν αλλαγές. Ωστόσο, ορισμένοι άνδρες με καρκίνο χαμηλού κινδύνου δεν νιώθουν άνετα να αναμένουν μια πιθανή εμφάνιση πιο επιθετικού καρκίνου και μπορεί να θέλουν να ξεκινήσουν θεραπεία νωρίτερα.
Για την αξιολόγηση των θεραπευτικών επιλογών χρησιμοποιούνται και άλλα ευρήματα από τη βιοψία, όπως ο αριθμός των ιστοτεμαχίων βιοψίας που περιέχουν καρκίνο, το ποσοστό κάθε ιστοτεμαχίου που περιέχει καρκίνο και κατά πόσο ο καρκίνος βρέθηκε και στις δύο πλευρές του προστάτη. «Η βαθμολογία Gleason είναι ένας σημαντικός δείκτης για την αντιμετώπιση του καρκίνου του προστάτη, αλλά ο αριθμός αυτός παρέχει απλώς κάποιες πληροφορίες που βοηθούν στην καθοδήγηση των θεραπευτικών αποφάσεων», επισημαίνει ο δρ Garnick. «Τελικά, ο γιατρός και ο ασθενής είναι αυτοί που θα καθορίσουν τα επόμενα βήματα».
