Ο δρ John Winkelman συνήθιζε να χαρακτηρίζει το σύνδρομο ανήσυχων κάτω άκρων (ΣΑΚΑ) ως τον Rodney Dangerfield της Ιατρικής – καθώς, όπως συνήθιζε να λέει και ο αείμνηστος κωμικός για τον εαυτό του, η διαταραχή «δεν τύγχανε σεβασμού».
Πολύ καιρό αφότου το ΣΑΚΑ περιγράφηκε για πρώτη φορά τον 17ο αιώνα, αυτή η ανατριχιαστική, μερικές φορές επώδυνη χαρακτηριστική αίσθηση στα πόδια –η οποία συνήθως επιδεινώνεται σε κατάσταση ηρεμίας– αγνοήθηκε συχνά, αντιμετωπιζόμενη ως μια παράξενη νεύρωση. Ακόμη και πριν από δύο δεκαετίες, το ΣΑΚΑ εξακολουθούσε να αναφέρεται ως «η πιο κοινή διαταραχή του ύπνου για την οποία δεν θα ακούσετε ποτέ», θυμάται ο δρ Winkelman, καθηγητής Ψυχιατρικής στο Τμήμα Ιατρικής του Ύπνου της Ιατρικής Σχολής του Χάρβαρντ.
Σήμερα, ωστόσο, πολύ περισσότεροι άνθρωποι γνωρίζουν το ΣΑΚΑ, το οποίο εκδηλώνεται δύο φορές συχνότερα στις γυναίκες από ό,τι στους άνδρες. Αυτό που επίσης εξελίσσεται είναι η προσέγγιση των θεραπειών του ΣΑΚΑ, οι οποίες έχουν ως στόχο να προστατεύσουν τον ύπνο και την ψυχική υγεία των ασθενών από τα αδιάκοπα συμπτώματα, τα οποία εμφανίζονται κατά κανόνα την ώρα του ύπνου.
Τον Μάρτιο του 2024, η Αμερικανική Ακαδημία Ιατρικής του Ύπνου (AASM) συνέταξε τις πρώτες επικαιροποιημένες κατευθυντήριες οδηγίες κλινικής θεραπείας εδώ και δώδεκα χρόνια. Αξίζει να σημειωθεί ότι σηματοδοτούν μια απότομη μεταστροφή από τη χρήση φαρμάκων που ενισχύουν τη χημική ουσία ντοπαμίνη του εγκεφάλου –βασική θεραπεία του ΣΑΚΑ για πολύ καιρό–, καθώς νεότερες έρευνες έδειξαν πως τα φάρμακα αυτά συχνά επιδεινώνουν τα συμπτώματα του ΣΑΚΑ μετά από μακροχρόνια χρήση.
Tο σύνδρομο ανήσυχων κάτω άκρων εκδηλώνεται δύο φορές συχνότερα στις γυναίκες από ό,τι στους άνδρες.
«Οι ασθενείς συνήθιζαν να μου στέλνουν λουλούδια και σοκολατάκια όταν συνταγογραφούσα αυτά τα φάρμακα», λέει ο δρ Winkelman, ο οποίος προήδρευσε της επιτροπής της AASM που συνέταξε τις νέες κατευθυντήριες οδηγίες. «Ωστόσο έχει πλέον καταστεί σαφές ότι έκαναν τα πράγματα χειρότερα».
Παράγοντες κινδύνου
Εως και 10% των Αμερικανών πάσχουν από ΣΑΚΑ, σύμφωνα με το Εθνικό Ινστιτούτο Υγείας, και περίπου το ένα τέταρτο αυτών εμφανίζουν πολύ ενοχλητικά συμπτώματα τουλάχιστον δύο φορές την εβδομάδα. Τα αίτια παραμένουν συγκεχυμένα, αλλά ορισμένοι παράγοντες αυξάνουν τις πιθανότητες εκδήλωσης της διαταραχής:
Ηλικία. Το ΣΑΚΑ είναι πιο συχνό –και τα συμπτώματα πιο έντονα– μετά την ηλικία των 50 ετών.
Γενετική. Τα στοιχεία δείχνουν ότι το ΣΑΚΑ τείνει να εμφανίζεται σε μέλη της ίδιας οικογένειας, με την κληρονομικότητα να ευθύνεται για περίπου το 20% του κινδύνου ενός ατόμου.
Σιδηροπενική αναιμία. Το ΣΑΚΑ μπορεί να εμφανιστεί λόγω πολύ χαμηλού επιπέδου σιδήρου, κάτι που είναι πιο πιθανό στις γυναίκες λόγω της έμμηνης ρύσης ή λόγω παθήσεων που οδηγούν σε βαριά αιμορραγία, όπως τα ινομυώματα ή η ενδομητρίωση. Ωστόσο, ορισμένα άτομα με φυσιολογικό επίπεδο σιδήρου έχουν πρόβλημα μεταφοράς του σιδήρου, το οποίο σημαίνει ότι ο οργανισμός τους τους δεν «μεταφέρει» στα εγκεφαλικά κύτταρα την ποσότητα σιδήρου όπως απαιτείται. Τα δισκία σιδήρου μπορεί να αποκαταστήσουν μόνο τον προσλαμβανόμενο από τον οργανισμό σίδηρο, συνεπώς ο σίδηρος που λαμβάνεται από το στόμα μπορεί να μην επαρκεί σε ορισμένα άτομα με ΣΑΚΑ λόγω του χαμηλού επιπέδου σιδήρου στον εγκέφαλο.
Κύηση. Περίπου το ένα τέταρτο των γυναικών εμφανίζει ΣΑΚΑ στη διάρκεια της εγκυμοσύνης, συνήθως στο δεύτερο ή τρίτο τρίμηνο.
Οι προσεγγίσεις εξελίσσονται
Εκτός και αν είχατε ΣΑΚΑ στη διάρκεια της εγκυμοσύνης, οπότε τα συμπτώματα συνήθως εξαφανίζονται μετά τον τοκετό, η πάθηση συνήθως διαρκεί διά βίου. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι δεν μπορείτε να βρείτε ανακούφιση.
Ορισμένες θεραπείες θεωρούνται βασικές:
Σίδηρος. Τα δισκία σιδήρου που λαμβάνονται από το στόμα συνιστώνται στα άτομα με χαμηλό επίπεδο σιδήρου. Στα άτομα όμως που έχουν φυσιολογικό επίπεδο σιδήρου αλλά ο οργανισμός τους δεν μεταφέρει αποτελεσματικά τον σίδηρο στον εγκέφαλο, μπορεί να συνταγογραφηθεί θεραπεία με ενδοφλέβια χορήγηση σιδήρου.
Αντισπασμωδικά. Στα φάρμακα αυτά περιλαμβάνεται η γκαμπαπεντίνη και η πρεγκαμπαλίνη.
Κάποιες άλλες θεραπείες έχουν εμφανιστεί στο προσκήνιο τα τελευταία μόνο χρόνια ή πρέπει να χρησιμοποιούνται σπανίως:
Θεραπεία ηλεκτρικής διέγερσης. Οι ασθενείς που χρησιμοποιούν αυτή τη μη φαρμακευτική επιλογή τοποθετούν κάτω από τα γόνατα επιθέματα διαδερμικής ηλεκτρικής νευρικής διέγερσης (TENS) που λειτουργούν με μπαταρία. Χορηγούν μια ήπια ηλεκτρική εκκένωση μέσω του δέρματος και των μυών, διακόπτοντας τα παθολογικά νευρικά σήματα.
Χαμηλή δόση οπιοειδών μακράς δράσης. Σε αυτά περιλαμβάνονται η μεθαδόνη και η βουπρενορφίνη. Χρησιμοποιούνται σε εξαιρετικά χαμηλές δόσεις, μόνο σε άτομα με σοβαρό ΣΑΚΑ.
Φάρμακα ενίσχυσης της ντοπαμίνης. Τα φάρμακα αυτά (συμπεριλαμβανομένης της καρβιντόπα/λεβοντόπα, της πραμιπεξόλης, της ροπινιρόλης και του δερματικού επιθέματος ροτιγοτίνης), τα οποία θεωρούνταν για καιρό η θεραπεία πρώτης γραμμής του ΣΑΚΑ, θα πρέπει πλέον να συνταγογραφούνται μόνο στα άτομα στα οποία δεν λειτουργούν άλλες θεραπείες. «Κάνουν το ΣΑΚΑ χειρότερο με έναν πολύ ιδιαίτερο τρόπο – τα συμπτώματα ξεκινούν όλο και νωρίτερα στη διάρκεια της ημέρας και μπορεί να περάσουν από τα πόδια στους βραχίονες και μερικές φορές και στο πάνω μέρος του κορμού», επισημαίνει ο δρ Winkelman. «Στα περισσότερα άτομα με ΣΑΚΑ συνιστούμε να αποφεύγουν αυτά τα φάρμακα, εκτός και αν δεν λειτουργεί τίποτα άλλο».
Συμβουλές για τον έλεγχο του σιδήρου
Αν ο γιατρός σας υποψιάζεται ότι κάποιο πρόβλημα με τον σίδηρο συμβάλλει στο ΣΑΚΑ, θα ήταν καλό να κάνετε λεπτομερή αιματολογική εξέταση, σύμφωνα με τον ψυχίατρο δρα John Winkelman. Βεβαιωθείτε ότι ο γιατρός σας δεν ελέγχει απλώς τη φερριτίνη –μια πρωτεΐνη που περιέχει σίδηρο– αλλά επίσης τον σίδηρο και τη συνολική ικανότητα δέσμευσης του σιδήρου. Επίσης, κάντε την εξέταση το πρωί, μην πάρετε βιταμίνες που περιέχουν σίδηρο και μην καταναλώσετε κόκκινο κρέας για δύο ημέρες πριν από την εξέταση. «Θέλουμε το δικό σας επίπεδο σιδήρου, όχι το επίπεδο του χάμπουργκερ», επισημαίνει.
