Τα κενά μνήμης της Ελένης έμοιαζαν μικρά, αλλά παρατηρούνταν συχνά. Ξεχνούσε συχνά πού πάρκαρε το αυτοκίνητο ή γιατί περπατούσε προς ένα δωμάτιο. Αναπολώντας το παρελθόν με μια καλή της φίλη, μόλις που θυμόταν τις υπέροχες διακοπές που είχαν περάσει οι δυο τους σε ηλικία 40 ετών. Τώρα, στην ηλικία των 65 ετών –και με μητέρα με νόσο Αλτσχάιμερ– η Ελένη ανησυχούσε μήπως αυτά τα κενά μνήμης υποδήλωναν ότι ανέπτυσσε και αυτή άνοια.
Ο πραγματικός ένοχος, όμως, ήταν πολύ πιο ύπουλος: μακροχρόνια κατάθλιψη. Μια σειρά από εξετάσεις γνωστικής λειτουργίας απέκλεισαν την άνοια, ανακουφίζοντας την Ελένη, αλλά δημιουργώντας της επίσης άγχος ότι θα μπορούσε να χάσει την ικανότητά της να θυμάται απλές λεπτομέρειες εξαιτίας μιας πάθησης που χαρακτηρίζεται από μόνιμη λύπη και απάθεια.
«Λίγα πράγματα είναι τόσο καταθλιπτικά και στρεσογόνα όσο το να γνωρίζεις ότι έχεις κενά μνήμης και να φοβάσαι ότι μπορεί να αναπτύσσεις άνοια», δηλώνει ο δρ Andrew Budson, λέκτορας νευρολογίας στην Ιατρική Σχολή του Χάρβαρντ, ο οποίος διεξήγαγε τις εξετάσεις γνωστικής λειτουργίας της Ελένης.
Η ελλειμματική προσοχή αποτελεί ένδειξη
Εκτιμάται ότι 21 εκατομμύρια ενήλικοι Αμερικανοί –περίπου το 8%– έχουν βιώσει τουλάχιστον ένα επεισόδιο κατάθλιψης και οι γυναίκες έχουν διπλάσιες πιθανότητες από τους άνδρες να έχουν την πάθηση, σύμφωνα με το Εθνικό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγείας.
Οι περισσότεροι άνθρωποι συσχετίζουν την κατάθλιψη με τα χαρακτηριστικά της συμπτώματα, που περιλαμβάνουν όχι μόνο λύπη και απάθεια, αλλά επίσης απώλεια της ευχαρίστησης από πράγματα που προηγουμένως απολάμβαναν, αλλαγές στην όρεξη και προβλήματα με τον ύπνο. Ωστόσο, η μνήμη μπορεί και αυτή να πληγεί και έρευνες δείχνουν ότι η κατάθλιψη αυξάνει τον κίνδυνο ενός ατόμου για προβλήματα μνήμης. Τα συμπτώματα κατάθλιψης μπορεί ακόμη και να επιταχύνουν την εξασθένιση της μνήμης στα ηλικιωμένα άτομα, σύμφωνα με μελέτη σε 8.200 ενήλικες, η οποία δημοσιεύθηκε στις 11 Ιουνίου 2024 στην ηλεκτρονική έκδοση του JAMA Network Open.
Ο δρ Budson επισημαίνει ότι τα προβλήματα μνήμης, που είναι συχνά στα άτομα με κατάθλιψη, αποτελούν παραπροϊόν ενός μυαλού σε υπερδιέγερση. «Τα θεωρώ περισσότερο ελλείμματα προσοχής παρά ελλείμματα μνήμης», παρατηρεί. «Αν κάποιος έχει κατάθλιψη, έχει πάντα κάτι στο μυαλό του το οποίο τον εμποδίζει να εστιάσει πλήρως την προσοχή του στο πού βρίσκεται και τι κάνει».
Για την ακρίβεια, απλά το να βγάλεις πέρα την ημέρα μπορεί να είναι εξαντλητικό όταν έχεις κατάθλιψη. Όμως η αδυναμία να βρεις ενέργεια και να συγκεντρώσεις την προσοχή σου είναι ένας μόνο παράγοντας που συμβάλλει στα προβλήματα μνήμης που πυροδοτεί η κατάθλιψη, σχολιάζει ο δρ Budson. Πιστεύεται ότι η κατάθλιψη μεταβάλλει επίσης το επίπεδο των χημικών ουσιών του εγκεφάλου που μας βοηθούν να εστιάσουμε, όπως η ντοπαμίνη και η νορεπινεφρίνη. Τα προβλήματα μνήμης μπορεί επίσης να πηγάζουν και από άλλες αλλαγές στον εγκέφαλο, οι οποίες σχετίζονται με την κατάθλιψη και επίσης με τη δημιουργία, τον συνδυασμό και την ανάκληση αναμνήσεων.
Σε τι διαφέρει η άνοια
Είναι σημαντικό, ωστόσο, να πούμε ότι τα προβλήματα μνήμης που παρατηρούνται στην κατάθλιψη διαφέρουν αρκετά από εκείνα που παρατηρούνται στη νόσο Αλτσχάιμερ και άλλες μορφές άνοιας.
Κάποιος που έχει κατάθλιψη, για παράδειγμα, είναι πιθανό να δυσκολεύεται περισσότερο να ανακαλέσει παλιές αναμνήσεις –όπως μια εκδρομή με κατασκήνωση που είχε κάνει με την οικογένειά του όταν ήταν 8 ετών– παρά να θυμηθεί τι έφαγε εκείνη την ημέρα για πρωινό. Ένα άτομο με άνοια, από την άλλη μεριά, μπορεί συνήθως να ανακαλέσει με ευκολία αναμνήσεις από το μακρινό παρελθόν, αλλά δεν μπορεί να θυμηθεί πού πήγε χθες.
Αυτό συμβαίνει επειδή η άνοια καταστρέφει τον ιππόκαμπο, μια δομή του εγκεφάλου που μας βοηθά να μάθουμε νέες πληροφορίες και να ανακαλέσουμε πρόσφατες αναμνήσεις. Δεν χρειαζόμαστε όμως τον ιππόκαμπο για να ανακαλέσουμε παλαιότερες αναμνήσεις, και αυτός είναι ο λόγος που τα άτομα με νόσο Αλτσχάιμερ δυσκολεύονται λιγότερο να θυμηθούν την παιδική τους ηλικία ή την πρώιμη ενήλικη ζωή τους.
Οι περισσότεροι άνθρωποι συσχετίζουν την κατάθλιψη με τα χαρακτηριστικά της συμπτώματα, που περιλαμβάνουν όχι μόνο λύπη και απάθεια, αλλά επίσης αλλαγές στην όρεξη και προβλήματα με τον ύπνο.
«Τα άτομα με νόσο Αλτσχάιμερ μπορούν να θυμηθούν πολύ καλά πράγματα που συνέβησαν πριν από 20, 30 και 50 χρόνια, τουλάχιστον στα πρώιμα στάδια της νόσου, αλλά δυσκολεύονται πολύ να θυμηθούν πράγματα που συνέβησαν το πρωί ή την προηγούμενη μέρα ή την προηγούμενη εβδομάδα», παρατηρεί ο δρ Budson. «Το μοτίβο είναι σχεδόν ακριβώς το αντίθετο από εκείνο που παρατηρείται στην κατάθλιψη».
Οι θετικές αναμνήσεις ξεθωριάζουν πρώτες
Μια άλλη περίεργη διαφορά στα προβλήματα μνήμης που σχετίζονται με την κατάθλιψη είναι το ότι η διαταραχή της διάθεσης δεν πλήττει όλες τις αναμνήσεις με τον ίδιο τρόπο. Συχνά, οι πρώτες που ξεθωριάζουν είναι οι πιο ευτυχισμένες αναμνήσεις – τη στιγμή που ακριβώς αυτές θα ήταν περισσότερο καλοδεχούμενες. Γιατί; Και πάλι ο ένοχος είναι η βιολογία του εγκεφάλου: οι περιοχές του εγκεφάλου που επεξεργάζονται τις θετικές εμπειρίες ή τις εμπειρίες συναισθηματικής ανταμοιβής είναι διαταραγμένες στα άτομα με κατάθλιψη.
Πολλές αναμνήσεις, αν όχι οι περισσότερες, εξαρτώνται από το πλαίσιό τους, εξηγεί ο δρ Budson. Για παράδειγμα: επισκεφθείτε την πόλη που μεγαλώσατε ή το παλιό σας σχολείο και «ξαφνικά θα μπορέσετε να ανακαλέσετε αναμνήσεις που δεν γνωρίζατε ότι τις έχετε ακόμη», επισημαίνει.
Όμως, αυτός ο τύπος εξαρτώμενης από το πλαίσιο ανάκλησης μιας ανάμνησης δεν περιλαμβάνει μόνο τόπους – σχετίζεται επίσης με τη διάθεση. «Όταν νιώθετε ευτυχισμένη, είναι πιθανότερο να μπορείτε εύκολα να ανακαλέσετε παλαιότερες αναμνήσεις στις οποίες αισθανόσασταν ευτυχισμένη», εξηγεί. «Και, όταν έχετε κατάθλιψη, είναι πιο εύκολο να ανακαλέσετε παλαιότερες αναμνήσεις στις οποίες είχατε καταθλιπτική διάθεση και πιο δύσκολο να ανακαλέσετε ευτυχισμένες αναμνήσεις».
Αυτό το δυσάρεστο φαινόμενο μπορεί να δυσκολεύει την ανάρρωσή σας από την κατάθλιψη, δημιουργώντας έναν φαύλο κύκλο. «Είναι δύσκολο να θυμηθείτε τις ευτυχισμένες στιγμές – καθώς και το γεγονός ότι μπορείτε και πάλι να γίνετε ευτυχισμένη», αναφέρει ο δρ Budson. «Δεν ξέρω αν αυτό επιδεινώνει την κατάθλιψη, αλλά σίγουρα δυσκολεύει την έξοδό σας από αυτήν».
Προληπτικά μέτρα
Ο δρ Budson προτείνει τα εξής μέτρα για να μειώσετε τον κίνδυνο κατάθλιψης και να προστατεύσετε τη μνήμη σας αν είστε επιρρεπείς σε αυτή τη διαταραχή της διάθεσης:
Βάλτε την καρδιά σας να δουλέψει. Η τακτική αεροβική άσκηση, όπως το γρήγορο περπάτημα, η ποδηλασία ή η κολύμβηση, όχι μόνο παράγει ενδορφίνες, οι οποίες βελτιώνουν τη διάθεση, αλλά επίσης οδηγεί σε άνοδο των αυξητικών παραγόντων στον εγκέφαλο, οι οποίοι βοηθούν να παραχθούν νέα κύτταρα στον ιππόκαμπο.
Μην απομονώνεστε κοινωνικά. Ο χρόνος με φίλους και συγγενείς και η συμμετοχή σε κοινωνικές δραστηριότητες όχι μόνο απομακρύνουν την κατάθλιψη, αλλά βοηθούν και στην αντιμετώπισή της όταν υφίσταται. «Το να είστε μαζί με ανθρώπους που σας αρέσουν και τους αρέσετε είναι εξαιρετικά χρήσιμο», δηλώνει ο δρ Budson.
Αποφύγετε τους παράγοντες που προκαλούν κατάθλιψη. Οι δύσκολες εμπειρίες σάς έχουν διδάξει ότι ορισμένα άτομα, μέρη ή γεγονότα μπορεί να προκαλέσουν υποτροπή της κατάθλιψης. Αποφύγετε αυτές τις καταστάσεις όσο μπορείτε και σκεφτείτε εναλλακτικές δράσεις όταν ζείτε πιο ευτυχισμένες στιγμές, όταν έχετε το ψυχικό σθένος να προγραμματίσετε εκ των προτέρων.
Μείνετε κοντά στα άτομα που σας ανεβάζουν τη διάθεση. Πολλοί από εμάς έχουμε κάποιον ιδιαίτερο άνθρωπο στη ζωή μας –ίσως έναν φίλο, συγγενή ή πνευματικό σύμβουλο– ο οποίος μπορεί να μας ανεβάσει τη διάθεση τις ημέρες που είναι πιο ζοφερές. Επικοινωνήστε με αυτό το άτομο αν αισθανθείτε συναισθηματική αστάθεια. Για να θυμηθείτε να το κάνετε, βάλτε υπενθυμίσεις στο κινητό σας ή στο ημερολόγιο.
Καταγράψτε τις αγαπημένες σας αναμνήσεις. Δεδομένου ότι είναι φυσιολογικό να δυσκολεύεστε να θυμηθείτε χαρούμενες αναμνήσεις όταν έχετε κατάθλιψη, αναρτήστε έναν κατάλογο με μερικές από τις αγαπημένες σας αναμνήσεις σε έναν πίνακα ανακοινώσεων ή στο ψυγείο. «Όταν έχετε τις μαύρες σας, διαβάστε τη λίστα», συνιστά ο δρ Budson. «Μπορεί να σας κάνει να χαμογελάσετε».
Η σκοτεινή πλευρά μιας κοινής λοίμωξης: Θα μπορούσε να προκαλέσει νόσο Αλτσχάιμερ;
Η λοίμωξη από το Helicobacter pylori –ένα βακτήριο του στομάχου το οποίο εκτιμάται ότι συναντάται στα δύο τρίτα του παγκόσμιου πληθυσμού– μπορεί να συνδέεται με αυξημένο κίνδυνο νόσου Αλτσχάιμερ στους ενήλικες ηλικίας 50 ετών και άνω, σύμφωνα με μια νέα μελέτη.
Καθώς μεταδίδεται από το ένα άτομο στο άλλο, το H. pylori είναι συνήθως ακίνδυνο. Μπορεί όμως να προκαλέσει δυσπεψία, έλκος και (σε σπάνιες περιπτώσεις) καρκίνο του στομάχου. Στον κατάλογο αυτόν ενδέχεται να προστεθεί και η νόσος Αλτσχάιμερ, σύμφωνα με μελέτη που δημοσιεύθηκε στο τεύχος Μαρτίου 2024 του Alzheimer’s and Dementia.
Οι ερευνητές ανέλυσαν τα ιατρικά αρχεία σχεδόν τριών δεκαετιών από περισσότερα από 4,2 εκατομμύρια άτομα στο Ηνωμένο Βασίλειο, ηλικίας 50 ετών και άνω. Κανένας από τους συμμετέχοντες δεν είχε διάγνωση νόσου Αλτσχάιμερ όταν ξεκίνησε η μελέτη. Η μελέτη βρήκε ότι τα άτομα με συμπτώματα λοίμωξης από H. pylori είχαν 11% μεγαλύτερες πιθανότητες να αναπτύξουν νόσο Αλτσχάιμερ σε μια περίοδο παρακολούθησης 11 ετών, κατά μέσο όρο.
Τα ευρήματα αυτά είναι αποτελέσματα απλής παρατήρησης και, συνεπώς, δεν αποδεικνύουν ότι το H. pylori προκαλεί άνοια. Αλλά η πιθανότητα αυτή δεν εκπλήσσει τον δρα Andrew Budson, λέκτορα Νευρολογίας στην Ιατρική Σχολή του Χάρβαρντ. «Γνωρίζουμε εδώ και περισσότερα από 10 χρόνια ότι άλλες λοιμώξεις σχετίζονται επίσης με υψηλότερο κίνδυνο για νόσο Αλτσχάιμερ», δηλώνει.
Πώς μπορεί οι λοιμώξεις να συνδέονται με τη νόσο Αλτσχάιμερ; Οι έρευνες δείχνουν όλο και περισσότερο ότι το β-αμυλοειδές –ένας τύπος πρωτεΐνης η οποία συναντάται σε μεγάλες ποσότητες στις πλάκες του εγκεφάλου που σχετίζονται με τη νόσο Αλτσχάιμερ– εναποτίθεται φυσιολογικά στον εγκέφαλο για να συμβάλει στην καταπολέμηση μιας λοίμωξης, εξηγεί ο δρ Budson. Κάποια άτομα, ωστόσο, λόγω γενετικών ή άλλων παραγόντων, δεν είναι ικανά να απομακρύνουν αυτή την πρωτεΐνη από τον εγκέφαλο όταν η απειλή έχει παρέλθει.
«Όλοι παράγουμε λίγο αμυλοειδές στη διάρκεια της ημέρας και όταν κοιμόμαστε τη νύχτα, αυτό ξεπλένεται», αναφέρει ο δρ Budson. «Γι’ αυτό είναι σημαντικό να κοιμόμαστε καλά τη νύχτα. Στη διάρκεια της ζωής, όμως, μερικές φορές παράγεται λίγο περισσότερο αμυλοειδές ή δυσκολευόμαστε να το απομακρύνουμε. Όταν συσσωρεύεται μεγάλη ποσότητα αμυλοειδούς, αυτό οδηγεί σε νόσο Αλτσχάιμερ».
