Η Πρεσβεία της Δανίας σε συνεργασία με το Κέντρο Ανάπτυξης Εκπαιδευτικής Πολιτικής της ΓΣΕΕ (ΚΑΝΕΠ) και το Ελληνικό Ιδρυμα Ευρωπαϊκής και Εξωτερικής Πολιτικής (ΕΛΙΑΜΕΠ) διοργάνωσε την προπερασμένη εβδομάδα Συμπόσιο προκειμένου να μεταδώσει την εμπειρία της χώρας στην οργάνωση της αγοράς εργασίας.
Το δανέζικο μοντέλο, έπειτα από δέκα χρόνια εφαρμογής, φαίνεται ότι πετυχαίνει. Η flexicurity, όπως ονομάζεται, προσπαθεί να συνδέσει δύο φαινομενικά αντιτιθέμενες τάσεις, την ευελιξία και την ασφάλεια της εργασίας.
Η αγορά εργασίας στη Δανία είναι εξαιρετικά ελαστική. Υπάρχει πλήρης ελευθερία στις προσλήψεις και στις απολύσεις, ενώ ο εργαζόμενος δεν παίρνει αποζημίωση όταν απολυθεί. Το ίδιο ισχύει και στον δημόσιο τομέα.
Αν ο εργαζόμενος χάσει τη θέση του, το κράτος αναλαμβάνει να τον καλύψει. Μετά την απόλυσή του, ο εργαζόμενος παίρνει για τέσσερα χρόνια επίδομα ανεργίας, το ύψος του όποιου εξαρτάται από το μισθό του. Το επίδομα ανεργίας είναι περίπου το 60% – 65% του μισθού. Ο άνεργος εξακολουθεί να απολαμβάνει όλες τις κοινωνικές παροχές που είχε ως εργαζόμενος.
Το κράτος αναλαμβάνει επίσης την επανεκπαίδευση του εργαζόμενου που έχασε τη δουλειά του, προκειμένου να τον βοηθήσει να βρει δουλειά σε τομείς για τους οποίους υπάρχει ζήτηση.
Η επιτυχία του συστήματος στη Δανία οδήγησε την Ε.Ε. να ανοίξει τη συζήτηση για την flexicurity.
Θα μπορούσε να εφαρμοστεί ένα τέτοιο σχήμα στην Ελλάδα;
Οσοι, στην Ελλάδα, μιλούν για ευελιξία στην αγορά εργασίας, μιλούν σχεδόν πάντοτε για την εργασία στον ιδιωτικό τομέα. Επιλέγουν να αγνοούν τον ευρύτερο και τον στενό δημόσιο τομέα, σαν να μην υπάρχουν. Αν όμως χρειάζεται ευελιξία, αυτή πρωτίστως χρειάζεται στον δημόσιο τομέα.
Οι αριθμοί είναι αποκαλυπτικοί. Στην ελληνική αγορά εργάζονται 4.300.000. Από αυτούς 900.000 τουλάχιστον είναι στον δημόσιο τομέα, 2.000.000 προσφέρουν εξαρτημένη εργασία στον ιδιωτικό τομέα και 1.400.000 είναι αυτοαπασχολούμενοι.
Είμαι της γνώμης ότι πριν υπάρξει οποιαδήποτε συζήτηση για την αύξηση της ευελιξίας στην αγορά εργασίας (της εξαρτημένης, διότι οι αυτοαπασχολούμενοι δεν χρειάζονται άλλη ευελιξία, την έχουν με το παραπάνω) στον ιδιωτικό τομέα, είναι ανάγκη να υπάρξει περισσότερη ευελιξία στην αγορά εργασίας στον δημόσιο (στενό και ευρύτερο) τομέα.
Για παράδειγμα, δεν γνωρίζω αν υπάρχουν υπάλληλοι της ΔΕΗ που σε κάποια φάση της ζωής τους μεταπήδησαν σε μια τράπεζα ή στον ΟΤΕ ή υπάλληλοι του ΙΚΑ που πήγαν στον ΟΓΑ ή σε κάποιο υπουργείο. Τέτοιου είδους μετατάξεις δεν γίνονται. Πολλές μεταρρυθμίσεις δεν γίνονται επειδή είναι αδιανόητο να απολυθεί κάποιος από τον ευρύτερο δημόσιο τομέα. Η Ολυμπιακή συνεχίζει την ζημιογόνα πορεία της επειδή δεν υπάρχει τρόπος (και βούληση) να απολυθεί προσωπικό. Η απόλυτη έλλειψη ευελιξίας στον ευρύτερο δημόσιο τομέα έχει ως αποτέλεσμα τη συσσώρευση υπεράριθμου προσωπικού με το συνακόλουθο κόστος και επιτρέπει στους εργαζόμενους να απολαμβάνουν αποδοχές και παροχές δύο έως τρεις φορές υψηλότερες από τις αντίστοιχες στον ιδιωτικό τομέα.
Τι πρέπει να γίνει; Τι προτείνω;
Να διακοπεί κάθε συζήτηση για περισσότερη ευελιξία στον ιδιωτικό τομέα έως ότου υπάρξει μεγαλύτερη ευελιξία στον δημόσιο τομέα. Η ύπαρξη μιας αγοράς εργασίας (του δημόσιου τομέα) που προσφέρει απόλυτη προστασία στους εργαζόμενους έχει εξαιρετικά σημαντικές επιπτώσεις που δεν μπορούν να παραβλεφθούν. Πρώτον, δημιουργεί έντονα αισθήματα αδικίας στους εργαζόμενους στον ιδιωτικό τομέα, που με τη σειρά τους δικαιολογούν διεκδικητικούς αγώνες με αιτήματα που σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες θα φαίνονταν παράλογα. Δεύτερον, δημιουργεί τεράστια πίεση και προσφορά για εργασία στον δημόσιο τομέα με αποτέλεσμα πληθωρισμό δαπανών και πελατειακές σχέσεις. Τρίτον, το καθεστώς απόλυτης προστασίας προσφέρεται για την ανάπτυξη της διαφθοράς.
Η αναγκαία ευελιξία στον δημόσιο τομέα θα έπρεπε να περιλαμβάνει τις μεταθέσεις – μετατάξεις (προκειμένου να καλύπτονται ανάγκες όπου εμφανίζονται) και τις απολύσεις (προκειμένου να μην υπάρχει πλεονάζον προσωπικό και να περιορίζεται το ακατάλληλο προσωπικό). Αναγκαία είναι επίσης και η αναγνώριση ότι η αμοιβή είναι κίνητρο και ότι συνεπώς όσοι διακρίνονται πρέπει να αμείβονται καλύτερα από τους μέτριους.
Προϋπόθεση για να υπάρξει ευελιξία είναι ασφαλώς η ύπαρξη σωστού και αξιόπιστου συστήματος αξιολόγησης. Ανθρώπων και δραστηριοτήτων. Χωρίς τέτοια αξιολόγηση δεν μπορεί να υπάρξει ευελιξία. Η ευελιξία έχει κόστος. Ούτε εκείνοι που μετατίθενται, ούτε εκείνοι που χάνουν τη δουλειά τους μπορούν να αφεθούν στην τύχη τους. Το κράτος πρέπει να τους καλύψει και να περιορίσει τα προβλήματα που θα αντιμετωπίσουν.
Ο ΟΤΕ περιόρισε το υπεράριθμο προσωπικό του με μια χρυσοπληρωμένη εθελουσία έξοδο. Εφυγαν όσοι ήθελαν να φύγουν. Το σωστό θα ήταν να φύγουν από τον ΟΤΕ όσοι έπρεπε να φύγουν. Αντί της εφ’ άπαξ ακριβοπληρωμένης εθελουσίας εξόδου, θα ήταν καλύτερο να έχει θεσπιστεί μόνιμος κανόνας του πώς φεύγει κάποιος που πρέπει να φύγει. Δεν έγινε το σωστό, αυτό που θα έπρεπε να γίνει, επειδή η κυβέρνηση δεν τόλμησε να διαμορφώσει τέτοιο κανόνα. Παρόμοια προβλήματα με τον ΟΤΕ έχουν η ΔΕΗ, ο ΟΣΕ, η Τράπεζα της Ελλάδος και πολλές άλλες τράπεζες, η Ολυμπιακή, τα υπουργεία κ.ά. Η διατήρηση του status quo συνεισφέρει στην πτωτική πορεία της ανταγωνιστικότητας της ελληνικής οικονομίας.
Η δανέζικη flexicurity είναι ένα πλέγμα θαυμάσιων και αποτελεσματικών ρυθμίσεων που για να λειτουργήσουν σωστά προϋποθέτουν την ύπαρξη υψηλού αισθήματος κοινωνικής ευθύνης και ενός τίμιου και αδιάφθορου κράτους. Μέχρις ότου υπάρξουν οι προϋποθέσεις αυτές, καλά θα κάναμε να εισαγάγουμε στοιχειώδεις κανόνες ευελιξίας στην αγορά εργασίας του Δημοσίου (στενού και ευρύτερου).
