Τα περισσότερα γενετικά τεστ εστιάζουν στις πιθανότητες που έχετε να εμφανίσετε ορισμένες ασθένειες ή παθολογικές καταστάσεις. Αλλά ορισμένα τεστ –γνωστά ως τεστ φαρμακογενετικής (ή φαρμακογονιδιωματικής)– είναι δυνατό να αποκαλύψουν πώς το σώμα σας μπορεί να ανταποκριθεί και να αντιδράσει σε διάφορα φάρμακα.
Μέχρι σήμερα, οι ερευνητές έχουν ταυτοποιήσει περισσότερες από 400 γενετικές παραλλαγές που είναι γνωστό ότι επηρεάζουν τον μεταβολισμό πολλών φαρμάκων, μεταξύ των οποίων ορισμένων παραγόντων που συμβάλλουν στη μείωση της χοληστερόλης ή στην πρόληψη του σχηματισμού θρόμβων αίματος (βλ. «Φαρμακογενετική κοινών φαρμάκων της καρδιάς»).
Θεωρητικά, γνωρίζοντας πώς οι άνθρωποι μεταβολίζουν συγκεκριμένα φάρμακα, θα μπορούσε να βοηθήσει τους γιατρούς να επιλέξουν την πιο ασφαλή και αποτελεσματική θεραπεία για τους ασθενείς τους.
Στην πράξη όμως δεν είναι τόσο ξεκάθαρο, λέει ο δρ Jason Vassy, επίκουρος καθηγητής Ιατρικής στην Ιατρική Σχολή του Χάρβαρντ και ιατρός Πρωτοβάθμιας Περίθαλψης στο VA Boston Healthcare System.
Χωρίς ξεκάθαρο όφελος
«Η γνώση απλώς και μόνο μιας συσχέτισης φαρμάκου-γονιδίου δεν είναι αρκετή ώστε να αποδειχθεί κατά πόσον αυτή η πληροφορία θα βελτιώσει την υγεία ενός ατόμου», επισημαίνει. Μέχρι στιγμής, δεν υπάρχει σαφής τεκμηρίωση οφέλους για τον μέσο άνθρωπο που έχει ή διατρέχει κίνδυνο καρδιοπάθειας.
Το ίδιο ισχύει για τα φαρμακογενετικά τεστ για ψυχιατρικά φάρμακα, τα οποία προορίζονται προς πώληση απευθείας στους καταναλωτές τα τελευταία χρόνια. Παρότι ορισμένες μελέτες υποδηλώνουν πιθανά οφέλη, ο Αμερικανικός Οργανισμός Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA) λέει πως τα τεστ αυτά δεν έχουν αποδεδειγμένη αξία.
Ποιο είναι το πρόβλημα; Πολλοί άλλοι παράγοντες –μεταξύ των οποίων η ηλικία, το φύλο, πότε και τι ήταν το πιο πρόσφατο γεύμα σας και άλλα φάρμακα που λαμβάνετε– είναι δυνατό να επηρεάσουν τα επίπεδα ενός φαρμάκου στον οργανισμό σας.
Νέες πληροφορίες από παλιά αποτελέσματα
Περισσότεροι από ένα εκατομμύριο άτομα έχουν ήδη κάνει ένα ψυχιατρικό φαρμακογενετικό τεστ (σύμφωνα με μία από τις κορυφαίες εταιρείες της βιομηχανίας).
Kατά συνέπεια, είναι πιθανόν να γνωρίζουν τη σύσταση τμήματος του γονοτύπου τους – συμπεριλαμβανομένου του δικού τους γονιδίου CYP2C19, το οποίο ρυθμίζει ένα ένζυμο που επηρεάζει τη διάσπαση ορισμένων αντικαταθλιπτικών, καθώς και κάποιων άλλων φαρμάκων, όπως το αντιπηκτικό κλοπιδογρέλη.
Και πάνω από 10 εκατ. άτομα έχουν παραγγείλει τη διενέργεια φαρμακογενετικής ανάλυσης από την εταιρεία 23andMe, που παρέχει γενετικά τεστ απευθείας στον καταναλωτή. Κάποιες από τις συσκευασίες της περιλαμβάνουν φαρμακογενετικές πληροφορίες για το CYP2C19 και ένα άλλο ενδιαφέρον γονίδιο που ονομάζεται SLCO1B1.
«Εάν έχετε φαρμακογενετικές πληροφορίες από ένα από τα παραπάνω τεστ, αξίζει τον κόπο να τις δείξετε στον οικογενειακό σας γιατρό και στον καρδιολόγο σας», αναφέρει ο δρ Jason Vassy.
Για παράδειγμα, εάν έχετε υποστεί καρδιακή προσβολή, μπορεί να χρειάζεστε ένα stent (ή ενδοπρόθεση, δηλαδή έναν μικροσκοπικό σωλήνα από πλέγμα) που θα ανοίξει μια φραγμένη αρτηρία της καρδιάς.
Κανονικά, ο γιατρός σας θα σας γράψει μια συνταγή για κλοπιδογλέλη για την πρόληψη θρόμβων. Αλλά εάν γνωρίζετε ότι έχετε πτωχή ανταπόκριση σε αυτήν, μπορεί ο γιατρός σας να σας γράψει ένα εναλλακτικό φάρμακο (το οποίο δεν γίνεται συνήθως για λόγους κόστους).
Με παρόμοιο τρόπο, τα αποτελέσματα φαρμακογενετικής ανάλυσης για το γονίδιο SLCO1B1 μπορούν να σας παρέχουν κάποιες πληροφορίες σχετικά με τον κίνδυνο μυϊκών ανεπιθύμητων ενεργειών από μια κοινή στατίνη, τη σιμβαστατίνη, και ίσως από την ατορβαστατίνη.
Όμως, πιθανότατα δεν ισχύουν και για άλλες στατίνες. Είναι απαραίτητη περαιτέρω έρευνα πριν χρησιμοποιηθούν τα φαρμακογενετικά τεστ σε επισκέψεις ρουτίνας για παθήσεις που σχετίζονται με την καρδιά.
Φαρμακογενετική κοινών φαρμάκων της καρδιάς
Η Clinical Pharmacogenetic Implementation Consortium (Κοινοπραξία Εφαρμογής Κλινικής Φαρμακογενετικής) δημοσιεύει κατευθυντήριες οδηγίες προκειμένου να βοηθήσει τους γιατρούς να κατανοήσουν πώς τα αποτελέσματα των διαθέσιμων γενετικών τεστ θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για τη βελτιστοποίηση της θεραπείας με φάρμακα. Διαβάστε παρακάτω μια σύνοψη των πληροφοριών που παρέχονται για δύο κοινά φάρμακα για την καρδιά.
Η σιμβαστατίνη συνταγογραφείται για τη μείωση της αυξημένης χοληστερόλης. Παραλλαγές ενός γονιδίου που ονομάζεται SLCO1B1 συνδέονται με μια σπάνια μορφή μυϊκού πόνου (μυοπάθεια) που προκαλείται από στατίνες. Οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν δύο φυσιολογικές εκδοχές του παραπάνω γονιδίου και είναι απίθανο να διατρέχουν κίνδυνο. Περίπου το ένα τρίτο των ανθρώπων έχουν ένα ή δύο αντίγραφα της επικίνδυνης παραλλαγής. Αυτό δεν σημαίνει ότι θα εμφανίσουν οπωσδήποτε μυοπάθεια, απλώς ανήκουν σε ομάδα υψηλότερου κινδύνου. Για παράδειγμα, ακόμη κι αν βρίσκεστε ανάμεσα στο εκτιμώμενο 2% του πληθυσμού που έχει δύο αντίγραφα της επικίνδυνης παραλλαγής, οι πιθανότητες να αναπτύξετε μυοπάθεια από στατίνες είναι μόλις 17 στις 1.000. Αλλά, προληπτικά, τα άτομα με αντίγραφα των επικίνδυνων παραλλαγών θα πρέπει να λαμβάνουν σιμβαστατίνη μόνο σε δόσεις μέχρι 40 mg ημερησίως ή να λάβουν μια άλλη στατίνη. Η συσχέτιση SLCO1B1-μυοπάθειας μπορεί να ισχύει και για την ατορβαστατίνη, ωστόσο αυτό δεν έχει ακόμη αποσαφηνιστεί.
Η κλοπιδογρέλη συνταγογραφείται για την πρόληψη του σχηματισμού θρόμβων στο αίμα έπειτα από καρδιακή προσβολή ή τοποθέτηση ενδοπρόθεσης (stent). Παραλλαγές ενός γονιδίου που ονομάζεται CYP2C19 επηρεάζουν το πόσο καλά ένα άτομο μετατρέπει την κλοπιδογρέλη στην ενεργό της μορφή στον οργανισμό. Οι περισσότεροι άνθρωποι τη μεταβολίζουν με εξαιρετική ταχύτητα και, συνεπώς, λαμβάνουν την επιθυμητή αποτελεσματικότητα. Όμως, περίπου 30% των ατόμων έχουν μέσο έως πτωχό μεταβολισμό της κλοπιδογρέλης, που σημαίνει ότι το φάρμακο είναι λιγότερο αποτελεσματικό, και δυνητικά τα εκθέτει σε μεγαλύτερο κίνδυνο για σχηματισμό επικίνδυνων θρόμβων. Τα άτομα με αυτές τις παραλλαγές μπορεί να ωφελούνται από ένα άλλο αντιθρομβωτικό φάρμακο, όπως η πρασουγρέλη ή η τικαγρελόρη.
