Στη διάρκεια ενός γύρου γκολφ, ένα απόγευμα του φθινοπώρου του 1955, ο Αμερικανός πρόεδρος Ντουάιτ Αϊζενχάουερ εμφάνισε συμπτώματα –όπως υπέθεσε– δυσπεψίας. Όταν ξύπνησε στις 2 π.μ. το ξημέρωμα της επόμενης μέρας με σοβαρό πόνο στο στήθος, ο προσωπικός του γιατρός τού χορήγησε αρκετές ενέσεις μορφίνης. Έφτασε 1 μ.μ. το μεσημέρι ώστε το ηλεκτροκαρδιογράφημα να αποκαλύψει ότι ο πρόεδρος είχε υποστεί καρδιακή προσβολή.
Ο καρδιολόγος δρ Thomas Lee, καθηγητής Ιατρικής στην Ιατρική Σχολή του Χάρβαρντ, παρουσίασε αναλυτικά την εμπειρία του προέδρου Αϊζενχάουερ στο τεύχος του επιστημονικού περιοδικού The New England Journal of Medicine, που κυκλοφόρησε στις 29 Οκτωβρίου 2020. Το άρθρο του εστιάζει κυρίως στο πώς ο καρδιολόγος του προέδρου, Paul Dudley White, γνωστοποίησε το γεγονός στο κοινό. Όπως γράφει ο δρ Lee, «η καρδιακή προσβολή έγινε λιγότερο μυστηριώδης και τρομακτική για εκατομμύρια Αμερικανούς εκείνη την ημέρα».
Η θεραπεία του προέδρου Αϊζενχάουερ αποκαλύπτει επίσης την ακραία αντίθεση ανάμεσα στο πώς οι γιατροί προσεγγίζουν σήμερα την καρδιοπάθεια, 65 χρόνια μετά. «Είναι εκπληκτικό το πόσο πολύ έχει εξελιχθεί η καρδιαγγειακή ιατρική κατά τη διάρκεια της ζωής ατόμων που ακόμα βρίσκονται ανάμεσά μας σήμερα», λέει ο δρ Lee, πρώην αρχισυντάκτης των Θεμάτων Υγείας (Harvard Heart Letter). Οι κυριότερες από αυτές τις εξελίξεις περιλαμβάνουν αποτελεσματικότερες επεμβάσεις, φάρμακα και στοχευμένες συμβουλές σχετικά με τις συνήθειες και τον τρόπο ζωής.
Μια πραγματικότητα που σοκάρει
Η εμπειρία της νοσηλείας, επίσης, έχει αλλάξει αρκετά. Στη δεκαετία του 1950, οι ασθενείς με καρδιακή προσβολή νοσηλεύονταν σε κρεβάτια οπουδήποτε μέσα στο νοσοκομείο, μακριά από τα γραφεία των νοσηλευτών, όπου ήταν πιο ήσυχα και επομένως ήταν ευκολότερο γι’ αυτούς να ξεκουράζονται. «Δεν υπήρχαν οθόνες παρακολούθησης δίπλα στα κρεβάτια, γιατί δεν είχε κανένα νόημα˙ δεν υπήρχε τίποτα που να μπορούσαν να κάνουν οι γιατροί», λέει ο δρ Lee. Δεν ήταν ασυνήθιστο να ανακαλύπτεται ένας ασθενής νεκρός στο κρεβάτι του, κατά πάσα πιθανότητα μετά την εμφάνιση καρδιακής αρρυθμίας. Η βλάβη από μια καρδιακή προσβολή μερικές φορές γίνεται αιτία να πάλλονται γρήγορα και ακανόνιστα οι κατώτερες κοιλότητες της καρδιάς (κοιλίες). Αυτή η ανωμαλία, γνωστή ως κοιλιακή μαρμαρυγή ή ταχυκαρδία, μπορεί να οδηγήσει σε αιφνίδια καρδιακή ανακοπή (δηλαδή, η καρδιά σταματά απότομα να χτυπά).
Οι συσκευές που προκαλούν ηλεκτρικό σοκ προκειμένου να αποκαταστήσουν τον φυσιολογικό ρυθμό της καρδιάς, οι απινιδωτές, δεν κυκλοφόρησαν παρά στα τέλη της δεκαετίας του 1950. Οι φορητές εκδοχές τους, οι αυτόματοι εξωτερικοί απινιδωτές (AED), εμφανίστηκαν στο προσκήνιο στα τέλη της δεκαετίας του 1970, ενώ σήμερα τους βρίσκουμε σε εμπορικά κέντρα, γραφεία, αεροδρόμια και άλλους δημόσιους χώρους. Ο πρώτος εμφυτεύσιμος καρδιομετατροπέας-απινιδωτής (ICD), μια εκδοχή-μινιατούρα που τοποθετείται υποδόρια κάτω από την κλείδα, ακολούθησε λίγο αργότερα, το 1980.
Δεκαετία 1960: πρόοδος στην επιβίωση
Εάν ένα άτομο υφίσταται καρδιακή προσβολή, κάποιος που βρίσκεται κοντά του μπορεί να πιέσει δυνατά και γρήγορα τον θώρακα του ασθενούς, ώστε να διατηρηθεί η κυκλοφορία του αίματος προς τον εγκέφαλο, μέχρι να χρησιμοποιηθεί ένας απινιδωτής. Η τεχνική αυτή –η καρδιοπνευμονική αναζωογόνηση ή ΚΑΡΠΑ– αναπτύχθηκε το 1960.
Επίσης στη δεκαετία του 1960 εγκαινιάστηκε η ιδέα της μονάδας στεφανιαίας νόσου στα νοσοκομεία. Οι καρδιολογικοί ασθενείς συγκεντρώθηκαν στον χώρο, έτσι ώστε να εξασφαλίζεται συνεχώς παρακολούθηση του καρδιακού ρυθμού, ΚΑΡΠΑ και απινίδωση. Οι παραπάνω εξελίξεις, συνδυαστικά, μείωσαν στο μισό τον αριθμό των θανάτων των νοσηλευόμενων ασθενών με καρδιακή προσβολή.
Αποκατάσταση της αιμάτωσης
Παράλληλα, οι χειρουργοί βελτίωναν τις επεμβάσεις για τη διόρθωση στεφανιαίων αρτηριών με στένωση ή απόφραξη – το αίτιο που βρίσκεται στη ρίζα των περισσότερων καρδιακών προσβολών. Η πρώτη επέμβαση αορτοστεφανιαίας παράκαμψης (bypass) πραγματοποιήθηκε το 1960. Μια λιγότερο επεμβατική εναλλακτική, η αγγειοπλαστική, πραγματοποιήθηκε για πρώτη φορά σε στεφανιαία αρτηρία το 1977. Τα μικροσκοπικά σωληνάκια από πλέγμα (στεντ) που κρατούν ανοιχτές τις αρτηρίες κατά την αγγειοπλαστική εισήχθησαν σχεδόν μία δεκαετία αργότερα.
Λίγο μετά την καρδιακή προσβολή του, ο πρόεδρος Αϊζενχάουερ έλαβε τα αντιθρομβωτικά φάρμακα βαρφαρίνη και ηπαρίνη. Παρότι χρησιμοποιούνται ακόμη σήμερα σε ορισμένες περιπτώσεις, τα φάρμακα αυτά έχουν κατά κανόνα αντικατασταθεί από νεότερα, ασφαλέστερα αντιπηκτικά που αναπτύχθηκαν τις τελευταίες δεκαετίες.
Ωστόσο, για τη ριζική μείωση των θανάτων από καρδιολογικά αίτια, ο δρ Lee αποδίδει τα εύσημα σε δύο άλλες κατηγορίες φαρμάκων. Η μία είναι οι β-αποκλειστές (που αναπτύχθηκαν για πρώτη φορά το 1962), οι οποίοι επιβραδύνουν τον καρδιακό ρυθμό και μειώνουν την αρτηριακή πίεση. Η άλλη είναι η κατηγορία των φαρμάκων που μειώνουν τη χοληστερόλη και είναι γνωστά ως στατίνες. Αυτά περιγράφηκαν για πρώτη φορά το 1976.
Πιο υγιεινός τρόπος ζωής
Όπως και το 57% των Αμερικανών ανδρών το 1955, ο πρόεδρος Αϊζενχάουερ ήταν καπνιστής. Την εποχή που υπέστη το καρδιακό επεισόδιο, σε ηλικία 62 ετών, κάπνιζε τέσσερα πακέτα την ημέρα. Ήταν μόλις το 1960 που η καρδιολογική μελέτη-ορόσημο Framingham Heart Study (βλέπε «Η Καρδιολογική Μελέτη Framingham») ανέφερε πως το κάπνισμα αυξάνει τον κίνδυνο καρδιοπάθειας. Σήμερα, κάτι λιγότερο από το 14% των Αμερικανών είναι καπνιστές, και οι ειδικοί πρόσφατα επιβεβαίωσαν ότι ακόμη και ένα μόνο τσιγάρο την ημέρα αυξάνει τον κίνδυνο που διατρέχει κανείς.
Η εμπειρία ενός άλλου Αμερικανού προέδρου, του Μπιλ Κλίντον, προσφέρει μερικά χρήσιμα διδάγματα. Ο πρόεδρος Κλίντον είχε υψηλή χοληστερόλη, αλλά σταμάτησε να παίρνει τη στατίνη του, σημειώνει ο δρ Lee. Αυτό πιθανότατα συνέβαλε στην εξέλιξη της καρδιοπάθειάς του, με αποτέλεσμα να χρειαστεί ένα τετραπλό bypass το 2004, σε ηλικία 58 ετών. Σύντομα μετά από αυτό, άλλαξε τη διατροφή του για να ακολουθήσει μια κυρίως χορτοφαγική δίαιτα. «Έχει σημειώσει μεγάλη επιτυχία, ακολουθώντας έναν πιο “καθαρό” τρόπο ζωής, και πιστεύω πως ενέπνευσε πολλούς στο να τρώνε καλύτερα», λέει ο δρ Lee.
Συμπέρασμα
Θυμηθείτε αυτές τις δύο συμβουλές: μην αψηφάτε τον πόνο στο στήθος, υποθέτοντας ότι πρόκειται για δυσπεψία, και εξακολουθήστε να λαμβάνετε τη στατίνη σας. Μην είστε πολύ αυστηροί με τον εαυτό σας. «Ακόμη και ο πρόεδρος των ΗΠΑ μπορεί να τείνει να έχει ευσεβείς πόθους», λέει ο δρ Lee.
Η Καρδιολογική Μελέτη Framingham
To 1948, η μελέτη Framingham Heart Study επέλεξε 5.209 άνδρες και γυναίκες ηλικίας από 30 έως 62 ετών, κατοίκους μιας πόλης δυτικά της Βοστώνης.
Η προσεκτική παρακολούθηση αυτών των εθελοντών επέτρεψε στους ερευνητές να εντοπίσουν τους κύριους παράγοντες που συμβάλλουν στην καρδιαγγειακή νόσο, τους οποίους ονόμασαν «παράγοντες κινδύνου». Επιπλέον του εντοπισμού του καπνίσματος ως ενός από τους παράγοντες κινδύνου το 1960, άλλα σημαντικά ευρήματα που συνδέονται με τον τρόπο ζωής (που παρουσιάστηκαν το 1967) ήταν πως η σωματική δραστηριότητα μειώνει τον κίνδυνο καρδιοπάθειας, ενώ η παχυσαρκία αυξάνει τον κίνδυνο. Τεκμήρια για το ότι ψυχοκοινωνικοί παράγοντες, όπως το στρες και ο θυμός, θα μπορούσαν να επηρεάσουν τον καρδιαγγειακό κίνδυνο δημοσιεύθηκαν το 1978.
Η μελέτη έφερε επίσης στο φως πληθώρα άλλων στοιχείων σχετικά με τον ρόλο της χοληστερόλης, της αρτηριακής πίεσης, της ηλικίας, του φύλου και των γενετικών παραγόντων. Το 1971, στη μελέτη ξεκίνησαν να εντάσσονται επιπρόσθετες ομάδες εθελοντών, μεταξύ των οποίων τα παιδιά και τα εγγόνια της αρχικής ομάδας, καθώς και δύο νέες ομάδες συμμετεχόντων με φυλετική διαφοροποίηση.
