Μεγάλη δόση από κάτι χρήσιμο μπορεί να κάνει κακό. Αυτό ισχύει για πολλά πράγματα στη ζωή, μεταξύ αυτών και για τη φλεγμονή.
«Ο κόσμος πιστεύει ότι οι διεργασίες της φλεγμονής πρέπει να αναστέλλονται πάντα. Ωστόσο, οι διεργασίες αυτές έχουν σημαντικό ρόλο στην επούλωση και στην αποκατάσταση ενός τραύματος και βοηθούν τον οργανισμό να παραμείνει ασφαλής και υγιής», δηλώνει ο δρ Robert H. Shmerling, συντάκτης του ιατρικού άρθρου «Understanding Inflammation» του Harvard Health Publishing και αναπληρωτής καθηγητής Ιατρικής στην Ιατρική Σχολή του Χάρβαρντ. «Η φλεγμονή έως κάποιο βαθμό είναι καλή. Η υπερβολική φλεγμονή είναι κακή. Στόχος είναι να αναγνωρίζουμε πότε οι διεργασίες της φλεγμονής απλώς κάνουν κάτι χρήσιμο και πότε θα μπορούσαν να προκαλέσουν προβλήματα».
Η φλεγμονή είναι σαν την ενδεικτική λυχνία του κινητήρα στον πίνακα οργάνων του αυτοκινήτου. Σε ενημερώνει ότι κάτι δεν πάει καλά. Η σωστή αντίδραση δεν είναι να βγάλεις τη λυχνία, γιατί δεν είναι αυτή το πρόβλημα. Αντ’ αυτού, θα πρέπει να κοιτάξεις ποια είναι η αιτία που έκανε τη λυχνία να ανάψει. «Το ίδιο ισχύει με τη φλεγμονή», εξηγεί ο δρ Shmerling. «Σε ενημερώνει ότι συμβαίνει κάτι πιο σοβαρό, το οποίο απαιτεί προσοχή».
Οξεία και χρόνια
Υπάρχουν δύο τύποι φλεγμονής: η οξεία και η χρόνια. Οι άνθρωποι είναι περισσότερο εξοικειωμένοι με την οξεία φλεγμονή. Αυτή εκδηλώνεται με ερυθρότητα, θερμότητα, οίδημα (πρήξιμο) και πόνο γύρω από ιστούς και αρθρώσεις, ως απάντηση σε έναν τραυματισμό, όπως για παράδειγμα αν κοπείτε. Όταν το σώμα υποστεί μια βλάβη, το ανοσοποιητικό σύστημα εξαπολύει λευκά αιμοσφαίρια, τα οποία περιβάλλουν και προστατεύουν την περιοχή.
«Η οξεία φλεγμονή είναι ο τρόπος με τον οποίο ο οργανισμός καταπολεμά τις λοιμώξεις και επιταχύνει τη διαδικασία της επούλωσης», αναφέρει ο δρ Shmerling. «Η φλεγμονή αυτού του τύπου είναι χρήσιμη, γιατί προστατεύει τον οργανισμό». Μια ανάλογη διαδικασία αναπτύσσεται αν εισβάλει στον οργανισμό κάποιος ιός, για παράδειγμα του κοινού κρυολογήματος ή της γρίπης.
Αντιθέτως, όταν η φλεγμονή γίνεται πολύ έντονη και επιμένει για μεγάλο χρονικό διάστημα, και το ανοσοποιητικό σύστημα συνεχίζει να απελευθερώνει λευκά αιμοσφαίρια και χημικά μηνύματα που παρατείνουν τη διαδικασία, τότε πρόκειται για χρόνια φλεγμονή. «Ο οργανισμός δέχεται μονίμως επίθεση και το ανοσοποιητικό σύστημα συνεχίζει να πολεμά επ’ αόριστον», αναφέρει ο δρ Shmerling.
Όταν συμβαίνει αυτό, τα λευκά αιμοσφαίρια μπορεί να καταλήξουν να επιτεθούν στους γειτονικούς υγιείς ιστούς και όργανα. Για παράδειγμα, εάν είστε υπέρβαροι και έχετε περισσότερα σπλαγχνικά λιποκύτταρα –τον βαθύ τύπο λίπους που περιβάλλει τα όργανα–, το ανοσοποιητικό σύστημα μπορεί να εκλάβει αυτά τα κύτταρα ως απειλή και να τους επιτεθεί με λευκά αιμοσφαίρια. Όσο μεγαλύτερο είναι το βάρος σας, τόσο περισσότερο μπορεί να παραμείνει το σώμα σας σε μια κατάσταση φλεγμονής.
Έρευνες έχουν δείξει ότι η χρόνια φλεγμονή σχετίζεται με καρδιοπάθεια, διαβήτη, καρκίνο, αρθρίτιδα και παθήσεις του εντέρου, όπως η νόσος του Crohn και η ελκώδης κολίτιδα.
Ωστόσο, επειδή η χρόνια φλεγμονή μπορεί να συνεχίζεται για μεγάλο διάστημα, δεν είναι εύκολο να γνωρίζουμε τις ακριβείς επιπτώσεις της. «Δημιουργείται ένα ερώτημα του τύπου η κότα έκανε το αυγό ή το αυγό την κότα», δηλώνει ο δρ Shmerling. «Αυξάνει η χρόνια φλεγμονή τον κίνδυνο γι’ αυτά τα νοσήματα ή είναι η ίδια αποτέλεσμα αυτών των νοσημάτων; Δεν είναι πάντα σαφές».
Πότε πρέπει να ανησυχήσετε
Σε γενικές γραμμές, δεν χρειάζεται να ανησυχείτε υπερβολικά σχετικά με την οξεία φλεγμονή, δηλώνει ο δρ Shmerling. Μπορείτε να πάρετε ένα μη συνταγογραφούμενο αναλγητικό για την ανακούφιση των συμπτωμάτων ή να εφαρμόσετε ψυχρά επιθέματα για να μειώσετε το οίδημα (πρήξιμο). «Κατά τα άλλα, συνήθως είναι καλύτερα να αφήσετε τη φλεγμονή να κάνει τη δουλειά της, ώστε να συμβάλει στην επούλωση», προσθέτει ο δρ Shmerling.
Ασφαλώς, η αιτία της οξείας φλεγμονής μπορεί να απαιτεί θεραπεία. Για παράδειγμα, μια βακτηριακή λοίμωξη μπορεί να απαιτεί αντιβιοτικά, οπότε, αν έχετε πυρετό ή έντονα συμπτώματα –όπως έντονο πόνο ή δύσπνοια–, επισκεφθείτε τον γιατρό σας.
Η αντιμετώπιση της χρόνιας φλεγμονής είναι πιο δύσκολη. Το πρόβλημα είναι ότι η χρόνια φλεγμονή είναι συχνά «αόρατη», καθώς δεν συνοδεύεται πάντα με εμφανή συμπτώματα στο σώμα όπως η οξεία φλεγμονή.
Πώς μπορείτε λοιπόν να αποτρέψετε ή να μειώσετε μια φλεγμονή την οποία δεν μπορείτε απαραίτητα να εντοπίσετε ή να αισθανθείτε;
Ο μόνος τρόπος να ανιχνεύσετε μια χρόνια φλεγμονή είναι να υποβληθείτε σε αξιολόγηση από τον γιατρό σας. Ο γιατρός θα ανασκοπήσει τα συμπτώματά σας, θα πραγματοποιήσει κλινική εξέταση και θα κάνει ίσως εξετάσεις αίματος για δείκτες φλεγμονής. (Βλ. το πλαίσιο «Τεστ φλεγμονής»)
Διαφορετικά, η καλύτερη προσέγγιση είναι να προλαμβάνετε καταστάσεις που σχετίζονται με χρόνια φλεγμονή. «Μιλάμε για τα βασικά: διατήρηση υγιούς βάρους, επιλογή σωστής διατροφής, άφθονος ύπνος και τακτική άσκηση», εξηγεί ο δρ Shmerling.
Τρώτε σωστά, κινηθείτε περισσότερο
Η διατροφή και η άσκηση έχουν ιδιαίτερα σημαντική επίδραση στην αντιμετώπιση της χρόνιας φλεγμονής, καθώς και οι δύο βοηθούν επίσης στον έλεγχο του βάρους και στη βελτίωση του ύπνου.
Δεν υπάρχουν σαφή στοιχεία που να δείχνουν ότι ένας συγκεκριμένος τύπος διατροφής μπορεί να αποτρέψει τη χρόνια φλεγμονή. Ωστόσο, ορισμένες τροφές σχετίζονται είτε με ενίσχυση είτε με αναστολή της φλεγμονώδους απάντησης. Οι τροφές αυτές συνδέονται επίσης με μειωμένο κίνδυνο εμφάνισης προβλημάτων που σχετίζονται με μια χρόνια φλεγμονή, όπως η καρδιοπάθεια, η αύξηση βάρους και ο καρκίνος.
Για παράδειγμα, κόψτε ή περιορίστε τις τροφές με υψηλή περιεκτικότητα σε ζάχαρη, όπως τα αναψυκτικά, οι χυμοί φρούτων με πρόσθετη ζάχαρη, τα ενεργειακά ποτά, το επεξεργασμένο κρέας και οι επεξεργασμένοι υδατάνθρακες, όπως το λευκό ψωμί και τα λευκά ζυμαρικά. «Οι τροφές αυτές μπορεί να εκτοξεύσουν το επίπεδο σακχάρου στο αίμα, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει σε υπερβολική κατανάλωση τροφής και σε αύξηση βάρους», εξηγεί ο δρ Shmerling.
Επίσης, τρώτε περισσότερες τροφές με υψηλή περιεκτικότητα σε αντιοξειδωτικά που είναι γνωστά ως πολυφαινόλες, τα οποία μπορούν να μειώσουν τη φλεγμονή. Τέτοια παραδείγματα είναι όλα τα είδη μούρων, τα κεράσια, τα δαμάσκηνα και τα κόκκινα σταφύλια, τα κρεμμύδια, ο κουρκουμάς, το πράσινο τσάι και τα σκούρα πράσινα φυλλώδη λαχανικά, όπως το σπανάκι και η λαχανίδα.
Η τακτική άσκηση μπορεί να συμβάλει στην προστασία έναντι καταστάσεων που συνδέονται με χρόνια φλεγμονή, ιδίως έναντι της καρδιοπάθειας και της παχυσαρκίας. Μελέτη που δημοσιεύθηκε το 2017 στο Brain, Behavior, and Immunity βρήκε ότι μόλις 20 λεπτά άσκησης μέτριας έντασης (π.χ. βάδιση σε ηλεκτρικό διάδρομο) μπορεί να έχουν αντιφλεγμονώδη δράση.
Κάντε αλλαγές στον τρόπο ζωής σας
Ορισμένα βήματα που μπορείτε να κάνετε για να αποτρέψετε ή να μειώσετε τη χρόνια φλεγμονή είναι τα εξής:
❱ Αν τα ούλα σας ματώνουν όταν βουρτσίζετε τα δόντια σας ή όταν τα καθαρίζετε με οδοντικό νήμα, μπορεί να έχετε φλεγμονή στα ούλα. Κλείστε ένα ραντεβού με τον οδοντίατρό σας για έναν έλεγχο και φροντίστε περισσότερο την υγιεινή του στόματος.
❱ Ελέγξτε τη χοληστερόλη σας. Τα υψηλά επίπεδα της «κακής» LDL χοληστερόλης μπορούν να οδηγήσουν σε φλεγμονώδη αντίδραση στις αρτηρίες και να περιορίσουν τη ροή του αίματος.
❱ Κόψτε το κάπνισμα. Οι τοξίνες από το κάπνισμα συνδέονται άμεσα με φλεγμονή.
Τεστ φλεγμονής
Πώς μπορείτε να γνωρίζετε αν έχετε χρόνια φλεγμονή; Με μια εξέταση αίματος μπορείτε να μετρήσετε μια πρωτεΐνη που παράγεται από το ήπαρ, τη C-αντιδρώσα πρωτεΐνη (CRP), η οποία αυξάνεται όταν υπάρχει φλεγμονή. Ένα επίπεδο CRP μεταξύ 1 και 3 mg ανά λίτρο αίματος συχνά υποδηλώνει ήπια αλλά χρόνια φλεγμονή. Η ταχύτητα καθίζησης ερυθροκυττάρων (ΤΚΕ) είναι άλλη μία εξέταση αίματος για τη φλεγμονή. Χρησιμοποιείται για άτομα με φλεγμονώδεις καταστάσεις, όπως η ρευματοειδής αρθρίτιδα.
