Κατάγματα, λοιμώξεις, τερηδόνα, καρδιακές παθήσεις, καρκίνος και αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο: αυτά τα συχνά προβλήματα υγείας διαγιγνώσκονται με τη βοήθεια απεικονιστικών εξετάσεων που χρησιμοποιούν ιονίζουσα ακτινοβολία, όπως είναι οι ακτινογραφίες ή οι αξονικές τομογραφίες. Οι εξετάσεις αυτές θεωρούνται γενικά ασφαλείς. Νέα στοιχεία, ωστόσο, δείχνουν μια ανησυχητική τάση στη χρήση τους, ιδίως για τις αξονικές τομογραφίες.
Eκθεση στην ακτινοβολία
Καθημερινά είμαστε εκτεθειμένοι στη φυσική ακτινοβολία του περιβάλλοντος. Μέσα σε ένα έτος, ο μέσος άνθρωπος εκτίθεται σε περίπου 3 millisievert (mSv) περιβαλλοντικής ακτινοβολίας.
Οι ακτινογραφίες, οι αξονικές τομογραφίες και κάποιοι άλλοι τύποι απεικονιστικών εξετάσεων σας εκθέτουν σε πρόσθετη ακτινοβολία. Για παράδειγμα, μια εξέταση οστικής πυκνότητας εκπέμπει 0,001 mSv, μια ακτινογραφία δοντιών εκπέμπει 0,005 mSv και μια ακτινογραφία θώρακος εκπέμπει 0,1 mSv.
Η ποσότητα της ακτινοβολίας είναι υψηλότερη με την αξονική τομογραφία, ιδίως εάν πραγματοποιείται με σκιαγραφική ουσία. «Για παράδειγμα, μια αξονική τομογραφία θώρακος χωρίς σκιαγραφικό εκπέμπει 4 mSv, ενώ μία με σκιαγραφικό εκπέμπει 6 mSv», αναφέρει ο δρ Mark Hammer, ακτινολόγος στο συνεργαζόμενο με το Χάρβαρντ Brigham and Women’s Hospital. Οι αξονικές τομογραφίες κοιλιακής και πυελικής χώρας με σκιαγραφικό εκπέμπουν 16 mSv.
Κίνδυνοι από την ακτινοβολία
Η ακτινοβολία από διαγνωστικές εξετάσεις έχει τη δυνατότητα να προκαλέσει βλάβη στους ιστούς του σώματος, συμπεριλαμβανομένου του κυτταρικού DNA. Σπανίως, αυτό μπορεί να προκαλέσει μεταλλάξεις που οδηγούν σε καρκίνο 10 ή 20 χρόνια αργότερα. Ο μακροπρόθεσμος κίνδυνος καρκίνου από τις κλασικές ακτινογραφίες θεωρείται πολύ χαμηλός.
Ο κίνδυνος μπορεί να είναι υψηλότερος με την αξονική τομογραφία. Για παράδειγμα, μελέτη του 2009 εκτίμησε ότι η χρήση αξονικής τομογραφίας θα ευθυνόταν τελικά για το 2% των ετήσιων περιστατικών καρκίνου στις ΗΠΑ. Ο αριθμός αυτός αυξήθηκε σημαντικά σε μελέτη που δημοσιεύθηκε στο τεύχος Ιουνίου 2025 του JAMA Internal Medicine. Επιστήμονες προέβλεψαν ότι οι 93 εκατομμύρια αξονικές τομογραφίες που θα πραγματοποιούνταν σε 62 εκατομμύρια άτομα (κυρίως ενήλικες) το 2023 θα οδηγούσαν σε 103.000 μελλοντικά περιστατικά καρκίνου. Με βάση αυτά τα δεδομένα, οι ερευνητές εκτίμησαν ότι οι σχετιζόμενοι με αξονική τομογραφία καρκίνοι θα μπορούσαν μια μέρα να ευθύνονται για το 5% των ετήσιων διαγνώσεων καρκίνου στις ΗΠΑ.
Θα πρέπει ωστόσο να σημειωθεί ότι και οι δύο μελέτες βασίζονταν σε προσομοιώσεις. Επιπλέον, οι περισσότερες πληροφορίες που διαθέτουμε σχετικά με τον μακροπρόθεσμο κίνδυνο καρκίνου από την έκθεση σε ακτινοβολία προέρχονται από τους επιζήσαντες από ατομική βόμβα, όχι από ιατρικές απεικονίσεις.
Πού οφείλεται η αύξηση;
Η πρόβλεψη για αύξηση των καρκίνων που σχετίζονται με την αξονική τομογραφία δεν σχετίζεται με τη φύση της εξέτασης. «Η αξονική τομογραφία έχει τον ίδιο κίνδυνο τον οποίο γνωρίζαμε. Για παράδειγμα, η νέα μελέτη εκτίμησε ότι η αύξηση του κινδύνου καρκίνου ανά αξονική τομογραφία είναι 0,25% κατά μέσο όρο για έναν μεσήλικα. Ωστόσο, σήμερα περισσότεροι ασθενείς κάνουν περισσότερες τομογραφίες, και αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει σε πρόσθετα περιστατικά καρκίνου», εξηγεί ο δρ Hammer.
Γιατί οι άνθρωποι κάνουν περισσότερες αξονικές τομογραφίες; Ο δρ Hammer σημειώνει δύο λόγους. Ο ένας ότι πλέον τα άτομα με καρκίνο, τα οποία πρέπει να παρακολουθούνται με αξονική τομογραφία, ζουν περισσότερο.
Ο άλλος είναι ότι τα τμήματα επειγόντων περιστατικών των νοσοκομείων ζητούν όλο και περισσότερες αξονικές τομογραφίες. «Μπορεί να υπάρχει μια τάση για ταχύτερο έλεγχο των ασθενών, ώστε να προχωράνε πιο γρήγορα. Επίσης, τα τμήματα επειγόντων περιστατικών έχουν πολλούς παρόχους υγειονομικής περίθαλψης, οι οποίοι δεν είναι γιατροί και οι οποίοι τείνουν να ζητούν περισσότερες απεικονίσεις σε σχέση με τους γιατρούς», αναφέρει ο δρ Hammer.
Τι πρέπει να κάνετε
Οι ακτινογραφίες και οι αξονικές τομογραφίες παρέχουν σημαντικές πληροφορίες, που είναι απαραίτητες για την καθοδήγηση της θεραπείας: μπορούν να εντοπίσουν μια νόσο νωρίς και μερικές φορές να σας σώσουν τη ζωή. Αν όμως ένας γιατρός ζητήσει αξονική τομογραφία και έχετε πρόσφατα κάνει και άλλη τομογραφία του ίδιου τύπου, ρωτήστε τι επιπλέον μπορεί να δείξουν τα αποτελέσματα της νέας τομογραφίας, κατά πόσο θα επηρεάσουν τη θεραπεία, τι μπορεί να γίνει για να μειωθεί η δόση της ακτινοβολίας και κατά πόσο θα μπορούσατε να προτιμήσετε κάποια άλλη εξέταση στην οποία δεν χρησιμοποιείται ακτινοβολία (π.χ. μαγνητική τομογραφία ή υπερηχογράφημα). Ειδικά σε ένα τμήμα επειγόντων περιστατικών, οι γιατροί μπορεί να μη γνωρίζουν το ιατρικό σας ιστορικό.
«Η ερώτηση-κλειδί είναι κατά πόσο η αξονική τομογραφία είναι πράγματι απαραίτητη. Εάν είναι, τότε τα οφέλη υπερτερούν της πολύ μικρής αύξησης του κινδύνου για καρκίνο», δηλώνει ο δρ Hammer. «Ωστόσο, αν οι κατευθυντήριες οδηγίες αναφέρουν ότι δεν απαιτείται απεικόνιση για αυτά τα συμπτώματα, τότε ο κίνδυνος μάλλον υπερτερεί οποιουδήποτε πιθανού οφέλους».
Βασικές πληροφορίες για τις ακτινογραφίες και τις αξονικές τομογραφίες
Οι ακτινογραφίες και οι αξονικές τομογραφίες χρησιμοποιούν δέσμες ακτινοβολίας οι οποίες εισχωρούν στο σώμα για να οδηγήσουν στη δημιουργία ασπρόμαυρων εικόνων.
• Η ακτινογραφία είναι ένα μεμονωμένο στιγμιότυπο, όπως η ακτινογραφία που κάνετε αν σπάσετε κάποιο οστό.
• Η αξονική τομογραφία λαμβάνει πολλές ακτινογραφίες από διαφορετικές γωνίες. Ένας ηλεκτρονικός υπολογιστής τις συνδυάζει για να δημιουργήσει δεκάδες εγκάρσιες τρισδιάστατες εικόνες του σώματος.
