Μέσα στον Ιούλιο, οι καλοκαιρινοί καύσωνες βρίσκονται στην κορύφωσή τους. Σήμερα είναι πιο συχνοί από ποτέ: σύμφωνα με την Υπηρεσία Προστασίας του Περιβάλλοντος των ΗΠΑ, κάθε καλοκαίρι μια μέση αμερικανική πόλη βιώνει έξι κύματα καύσωνα (παρατεταμένες περιόδους ασυνήθιστα υψηλών θερμοκρασιών), δηλαδή τρεις φορές περισσότερα από ό,τι τη δεκαετία του 1960.
Πέρα από τη δυσφορία που προκαλεί, η άνοδος του υδραργύρου απαιτεί προσοχή γιατί είναι εξαιρετικά σημαντική για την υγεία για έναν ακόμη λόγο: Ορισμένα φάρμακα μπορούν να μας καταστήσουν πιο ευάλωτες στις επιδράσεις της ζέστης ή στις ακτίνες του ήλιου και επιπλέον οι υψηλές θερμοκρασίες μπορούν να μειώσουν την αποτελεσματικότητα των φαρμάκων.
Οι περισσότεροι άνθρωποι δεν σκέφτονται ότι οι καιρικές συνθήκες μπορούν να ενισχύσουν τις ανεπιθύμητες ενέργειες των φαρμάκων. «Θα έπρεπε όμως, γιατί αυτό μπορεί να αποβεί επικίνδυνο αν δεν λάβετε τις κατάλληλες προφυλάξεις», επισημαίνει η Magie Pham, φαρμακοποιός πρωτοβάθμιας φροντίδας στο συνεργαζόμενο με το Χάρβαρντ Brigham and Women’s Hospital.
Οι γυναίκες είναι πιο ευάλωτες
Δεκάδες εκατομμύρια Αμερικανοί λαμβάνουν φάρμακα που μπορούν να επηρεάσουν την ανοχή τους στην έντονη ζέστη και ηλιοφάνεια. Περίπου τα τρία τέταρτα των Αμερικανών ηλικίας 50 έως 64 ετών λαμβάνουν συνταγογραφούμενα φάρμακα, ενώ το ποσοστό αυτό ανέρχεται σε 9 στα 10 άτομα από την ηλικία των 65 ετών και άνω. Η κατάσταση είναι παρόμοια για τα μη συνταγογραφούμενα φάρμακα, τα οποία οι ηλικιωμένοι των 65 ετών και άνω τα χρησιμοποιούν περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη ηλικιακή ομάδα.
Δεν υπάρχει κάποιος μαγικός αριθμός στον οποίο πρέπει να φτάσει η θερμοκρασία για να προκύψει αυτό το ζήτημα. Η τιμή είναι σχετική, λέει η Pham, καθώς οι άνθρωποι που ζουν σε περιοχές με πιο θερμό κλίμα όλο τον χρόνο έχουν συνήθως διαφορετικά όρια ανοχής στη ζέστη σε σχέση με αυτούς που ζουν σε περιοχές όπου το κλίμα εναλλάσσεται κατά τις τέσσερις εποχές. «Κάθε άτομο ανέχεται τη ζέστη διαφορετικά», παρατηρεί.
Οι έρευνες δείχνουν ότι οι άνθρωποι καθώς μεγαλώνουν γίνονται όλο και πιο ευάλωτοι στη ζέστη, γιατί με το πέρασμα των δεκαετιών μειώνονται τόσο η ικανότητα για αποδοτική εφίδρωση όσο και η κυκλοφορία του αίματος στο δέρμα – πρόκειται για δύο τρόπους με τους οποίους ψύχεται το σώμα. (Βλ. «Μάθετε τα σημάδια της θερμικής καταπόνησης».) Επιπλέον, οι ηλικιωμένες γυναίκες είναι πιο ευάλωτες από άποψη φυσιολογίας στην έντονη ζέστη και υγρασία σε σύγκριση με τους άνδρες της ίδιας ηλικίας, σύμφωνα με μελέτη που δημοσιεύθηκε στις 26 Αυγούστου 2024 στην ηλεκτρονική έκδοση του American Journal of Physiology-Regulatory, Integrative and Comparative Physiology.
Φάρμακα που απαιτούν προσοχή
Όταν έξω σκάει ο τζίτζικας, τα παρακάτω συνηθισμένα φάρμακα είναι κάποια από αυτά που μπορεί να αυξάνουν τον κίνδυνο:
Διουρητικά. Τα διουρητικά μάς κάνουν να ουρούμε περισσότερο, απομακρύνοντας τα πλεονάζοντα υγρά από το σώμα. Όμως, τα φάρμακα αυτά, τα οποία συνταγογραφούνται για την αντιμετώπιση παθήσεων όπως η υψηλή αρτηριακή πίεση, η καρδιακή ανεπάρκεια, οι νεφρικές διαταραχές ή το γλαύκωμα, αυξάνουν την πιθανότητα γρήγορης αφυδάτωσης σε καταστάσεις ακραίας ζέστης. Μπορούν επίσης να προκαλέσουν ανισορροπία στο επίπεδο των ηλεκτρολυτών –μετάλλων με βασικό ρόλο σε διάφορες λειτουργίες του οργανισμού– γεγονός που δυσκολεύει ακόμη περισσότερο το σώμα να ρυθμίσει τη θερμοκρασία του.
Οι άνθρωποι καθώς μεγαλώνουν γίνονται όλο και πιο ευάλωτοι στη ζέστη, γιατί μειώνονται τόσο η ικανότητα για αποδοτική εφίδρωση όσο και η κυκλοφορία του αίματος στο δέρμα.
«Βλέπουμε πολλούς ανθρώπους που, ενώ είναι μια χαρά για πολύ καιρό λαμβάνοντας διουρητικά, όταν πηγαίνουν κάπου όπου ο καιρός είναι πιο θερμός από ό,τι έχουν συνηθίσει, καταλήγουν έντονα αφυδατωμένοι», σχολιάζει η Pham. «Τα διουρητικά είναι μάλλον τα φάρμακα για τα οποία ανησυχώ περισσότερο».
Άλλα αντιυπερτασικά φάρμακα. Αυτά τα ευρέως συνταγογραφούμενα φάρμακα, στα οποία περιλαμβάνονται οι αναστολείς του ΜΕΑ, οι β-αναστολείς και οι αποκλειστές των διαύλων ασβεστίου, αυξάνουν τις πιθανότητες λιποθυμίας και πτώσης σε περίπτωση που μειώσουν υπερβολικά την αρτηριακή πίεση. «Αν κάποιος είναι ήδη αφυδατωμένος, η αρτηριακή του πίεση μπορεί να μειωθεί ακόμη περισσότερο, με αποτέλεσμα να οδηγηθεί σε λιποθυμία ή πτώση», λέει η Pham. «Είναι σαν ένα φαινόμενο ντόμινο που προκαλείται από την έκθεση στον ήλιο».
Δοξυκυκλίνη. Αυτό το αντιβιοτικό είναι ένα μόνο παράδειγμα από τα πολλά φάρμακα που προκαλούν φωτοευαισθησία, «το οποίο σημαίνει ότι μπορεί να πάθετε εγκαύματα από τον ήλιο», παρατηρεί η Pham. «Ο πιο ασφαλής τρόπος προστασίας είναι να φροντίζετε να φοράτε αντηλιακό κάθε φορά που βγαίνετε έξω – ακόμη και όταν η ημέρα είναι συννεφιασμένη, γιατί μπορεί και πάλι να πάθετε εγκαύματα».
Ορισμένα αντικαταθλιπτικά. Οι εκλεκτικοί αναστολείς της επαναπρόσληψης της σεροτονίνης (SSRI) και οι αναστολείς της επαναπρόσληψης της σεροτονίνης και της νορεπινεφρίνης (SNRI) μπορούν να σας κάνουν να ιδρώνετε περισσότερο και να μειώσουν την ικανότητα του σώματός σας να ρυθμίζει τη θερμοκρασία, εμποδίζοντας έτσι την ικανότητά σας να μένετε δροσερές.
«Όταν λαμβάνετε αυτά τα φάρμακα, δεν συνειδητοποιείτε πόσο πολύ έχετε ζεσταθεί», επισημαίνει η Pham. «Είναι σημαντικό να μένετε ενυδατωμένες και να φοράτε προστατευτικό ρουχισμό, όπως καπέλο, καθώς και να μένετε στη σκιά. Οι προσεγγίσεις αυτές μπορούν να κάνουν πραγματικά τη διαφορά στη διατήρηση χαμηλής θερμοκρασίας στο σώμα».
Θυρεοειδική ορμόνη. Ένα από τα συχνότερα συνταγογραφούμενα φάρμακα στις ΗΠΑ, η θυρεοειδική ορμόνη –συνήθως σε μορφή λεβοθυροξίνης–, αντιμετωπίζει τον υποθυρεοειδισμό (την υπολειτουργία του θυρεοειδούς αδένα), μια πάθηση που είναι πολύ πιο συχνή στις γυναίκες από ό,τι στους άνδρες. Όπως και άλλα φάρμακα που αναφέρθηκαν παραπάνω, τα φάρμακα του θυρεοειδούς μπορούν να επηρεάσουν τη ρύθμιση της θερμοκρασίας του σώματος, κάνοντας τους ανθρώπους να ιδρώνουν υπερβολικά και αυξάνοντας την πιθανότητα αφυδάτωσης. Κάτι που αυξάνει τον κίνδυνο είναι το γεγονός ότι τα ηλικιωμένα άτομα είναι λιγότερο πιθανό να συνειδητοποιήσουν τη δίψα και να αισθανθούν τον βαθμό της θερμότητας.
Ορισμένα μη συνταγογραφούμενα αντιισταμινικά. Η διφαινυδραμίνη και η δοξυλαμίνη, οι οποίες χρησιμοποιούνται για την αντιμετώπιση των αλλεργιών αλλά και ως βοήθημα για τον ύπνο, μπορεί να είναι χρήσιμες κατά τις περιόδους εκρηκτικής αύξησης της γύρης, που είναι συχνή όταν ο καιρός είναι θερμός. Όμως, όπως και άλλα φάρμακα, μπορούν να εμποδίσουν την εφίδρωση και να μειώσουν τον έλεγχο της θερμοκρασίας του σώματος. Επιπλέον, αυξάνουν τον κίνδυνο για ηλιακά εγκαύματα.
Αλλοίωση των φαρμάκων από τη ζέστη
Τα φύλλα οδηγιών χρήσης των περισσότερων φαρμάκων μάς παροτρύνουν να τα φυλάσσουμε σε ένα δροσερό, ξηρό μέρος. Αυτό ισχύει επειδή η αυξημένη θερμοκρασία μπορεί να βλάψει τα φάρμακα, τόσο με γνωστούς όσο και με άγνωστους τρόπους. Η ινσουλίνη, για παράδειγμα, η οποία απαιτεί ψύξη, αχρηστεύεται με τη ζέστη. Οι συσκευές εισπνοών, στις οποίες το φάρμακο τελεί υπό συμπίεση, μπορεί να εκραγούν. Το EpiPens, το οποίο χρησιμοποιείται για την αντιμετώπιση ακραίων αλλεργικών αντιδράσεων, ενδέχεται να μη λειτουργήσει σωστά.
Παρ’ όλα αυτά, οι επιστημονικές μελέτες συνήθως δεν εξετάζουν την αποτελεσματικότητα των φαρμάκων σε θερμοκρασίες πέραν της θερμοκρασίας δωματίου, επισημαίνει η Pham. «Αν η θερμοκρασία είναι στους 27° ή 30°C, δεν έχουμε ιδέα πόσο αποτελεσματικά είναι τα φάρμακα», προσθέτει. «Είναι λογικό, όμως, να πιστεύουμε ότι δεν θα λειτουργούν το ίδιο καλά όπως όταν φυλάσσονται σε πιο μέτρια θερμοκρασία».
Λάβετε εκ των προτέρων μέτρα προκειμένου να αποφύγετε να εκθέσετε τα φάρμακά σας σε ασταθείς θερμοκρασίες όταν ταξιδεύετε. Στα ταξίδια με αυτοκίνητο, τοποθετήστε τα φάρμακα σε μια ισοθερμική τσάντα, όχι στο μπροστινό ντουλαπάκι του αυτοκινήτου, το οποίο μπορεί να ζεσταθεί υπερβολικά ακόμη και αν λειτουργεί ο κλιματισμός. Για τις πτήσεις με αεροπλάνο, τοποθετήστε τα φάρμακα στη χειραποσκευή, καθώς οι βαλίτσες που παραδίδετε στον έλεγχο εισιτηρίων μπορεί να χαθούν ή να καθυστερήσουν και οι θερμοκρασίες στους χώρους αποθήκευσης του αεροπλάνου μπορεί να ποικίλλουν. «Δυστυχώς, η θερμοκρασία στον χώρο φύλαξης των αποσκευών μπορεί να είναι πολύ υψηλή ή πολύ χαμηλή», επισημαίνει η Pham.
Επίσης, ρωτήστε τον γιατρό ή τον φαρμακοποιό σας πόση ώρα μπορούν να παραμείνουν με ασφάλεια σε θερμοκρασία δωματίου τα φάρμακα που απαιτούν ψύξη. Πριν από την πτήση, η Pham συνιστά να μιλήσετε με την Υπηρεσία Πολιτικής Αεροπορίας (ΥΠΑ) για να λάβετε οδηγίες σχετικά με τα φάρμακα που θα μεταφέρετε, έτσι ώστε να μην προκύψει πρόβλημα στους ελέγχους ασφάλειας του αεροδρομίου. «Ο γιατρός σας μπορεί επίσης να σας δώσει μια ταξιδιωτική επιστολή την οποία θα μπορείτε να δείξετε στους εκπροσώπους της ΥΠΑ, έτσι ώστε να μην αντιμετωπίσετε προβλήματα», προσθέτει η Pham.
Μάθετε τα σημάδια της θερμικής καταπόνησης
Η εξάντληση από τη ζέστη και η θερμοπληξία είναι δύο μορφές θερμικής καταπόνησης, μιας επικίνδυνης ή ακόμη και θανατηφόρας κατάστασης κατά την οποία το σώμα μας δεν είναι σε θέση να αποβάλει την υπερβολική θερμότητα. Ζητήστε αμέσως ιατρική φροντίδα αν εμφανίσετε συμπτώματα όπως τα παρακάτω:
• ζεστό, ξηρό δέρμα ή έντονη εφίδρωση
• σύγχυση
• σφύζουσα κεφαλαλγία
• απώλεια συντονισμού
• γρήγορη καρδιακή συχνότητα
• έντονη αδυναμία
• γρήγορη, ρηχή αναπνοή
• ναυτία και έμετο
• απώλεια συνείδησης.
