Oταν κάποιος μάθει τα συγκλονιστικά νέα μιας διάγνωσης εγκεφαλικού επεισοδίου ή άνοιας, οι συγγενείς του αναπόφευκτα θέτουν πολλές ερωτήσεις. «Μια ερώτηση όμως που δέχομαι συνεχώς, είναι τι θα μπορούσαν να κάνουν για να φροντίσουν τον εγκέφαλό τους ώστε να μην καταλήξουν έτσι», λέει ο δρ Jonathan Rosand, καθηγητής Νευρολογίας στην Ιατρική Σχολή του Χάρβαρντ.
Έτσι, συνεργάστηκε με ασθενείς και συναδέλφους στο Κέντρο McCance για την Εγκεφαλική Υγεία του Massachusetts General Hospital, με σκοπό να δημιουργήσουν συνεργατικά τη βαθμολογία φροντίδας του εγκεφάλου “McCance Brain Care Score” (βλ. την ηλεκτρονική σελίδα www.health.harvard.edu/bcs).
Η μέτρηση –η πρώτη του είδους της– καταγράφει βαθμούς σε 12 τομείς που αφορούν τη σωματική υγεία, τον τρόπο ζωής και την κοινωνικο-συναισθηματική κατάσταση (βλ. «Ποιοι παράγοντες επηρεάζουν την εγκεφαλική υγεία;»).
Επικυρώθηκε χρησιμοποιώντας δεδομένα από σχεδόν 400.000 ενήλικες ηλικίας 40 έως 69 ετών, οι οποίοι παρακολουθήθηκαν κατά μέσο όρο για 12,5 έτη. Η μελέτη, η οποία δημοσιεύθηκε στις 30 Νοεμβρίου 2023 στο επιστημονικό περιοδικό Frontiers in Neurology, διαπίστωσε ότι τα άτομα που είχαν υψηλότερη βαθμολογία κατά την έναρξη της μελέτης, παρουσίαζαν χαμηλότερο κίνδυνο εμφάνισης εγκεφαλικού επεισοδίου ή άνοιας με την πάροδο του χρόνου.
Κάθε χρόνο, περισσότερα από 795.000 άτομα υφίστανται εγκεφαλικό επεισόδιο στις Ηνωμένες Πολιτείες και η άνοια προσβάλλει έναν στους επτά Αμερικανούς.
Τα αποτελέσματα διέφεραν κατά ηλικιακή ομάδα, με την πιο εντυπωσιακή μείωση του κινδύνου να σημειώνεται στα άτομα κάτω των 50 ετών συγκριτικά με τα άτομα 59 ετών και άνω. Όμως τα οφέλη ήταν επίσης εμφανή για τα άτομα στη δεκαετία των 60 ετών: μια βαθμολογία υψηλότερη κατά 5 βαθμούς συνδέθηκε με 33% μικρότερο κίνδυνο εγκεφαλικού επεισοδίου.
Μια επακόλουθη μελέτη διαπίστωσε ότι οι υψηλότερες βαθμολογίες συνδέονταν επίσης με μικρότερο κίνδυνο κατάθλιψης σε βάθος χρόνου.
Οφέλη πέρα από τον εγκέφαλο;
«Τα ευρήματα ενισχύουν προγενέστερα στοιχεία ότι ποτέ δεν είναι αργά για να αυξήσετε τη βαθμολογία σας Brain Care Score», λέει ο δρ Rosand.
Αν και ο αντίκτυπος μπορεί να είναι μεγαλύτερος σε νεότερη ηλικία, και πάλι είναι αξιοσημείωτος όταν είστε μεγαλύτερος/η. Και εάν έχετε ήδη υποστεί εγκεφαλικό επεισόδιο ή έχετε πρώιμη έκπτωση της γνωστικής λειτουργίας, η αύξηση της βαθμολογίας σας πιθανότατα να περιορίσει τον κίνδυνο για άλλο εγκεφαλικό, ενώ μπορεί ακόμη και να επιβραδύνει τον ρυθμό έκπτωσης της γνωστικής λειτουργίας σας. Κάθε τέσσερα λεπτά, ένας άνθρωπος πεθαίνει στις Ηνωμένες Πολιτείες από αιτία σχετιζόμενη με εγκεφαλικό επεισόδιο. Ωστόσο, τουλάχιστον 60% των εγκεφαλικών είναι δυνατό να προληφθούν με τροποποίηση του τρόπου ζωής, των συνηθειών και άλλων παραγόντων κινδύνου που συμβάλλουν στο εγκεφαλικό.
Μεταξύ των πλέον ισχυρών συγκαταλέγονται (1) η αποχή από το κάπνισμα και (2) η διατήρηση της αρτηριακής πίεσής σας κάτω από 120/80 mm Hg. Και οι δύο παράγοντες αντιστοιχούν ο καθένας σε τρεις βαθμούς στη βαθμολογία Brain Care Score.
Επιπλέον, τα ίδια πράγματα που ωφελούν τον εγκέφαλό σας συνδέονται επίσης στενά με μικρότερο κίνδυνο για καρδιοπάθεια και καρδιακή ανεπάρκεια, καθώς και για πολλούς τύπους καρκίνου, μεταξύ των οποίων του πνεύμονα, του μαστού και του παχέος εντέρου.
Tα ίδια πράγματα που ωφελούν τον εγκέφαλό σας συνδέονται επίσης στενά με μικρότερο κίνδυνο για καρδιοπάθεια και καρδιακή ανεπάρκεια.
«Όπως μας αρέσει να λέμε, εμείς που εστιάζουμε στην εγκεφαλική υγεία, “Φροντίστε τον εγκέφαλο, και το υπόλοιπο σώμα σας θα ακολουθήσει”», λέει ο δρ Rosand.
Αποκωδικοποίηση της σύνδεσης με την άνοια
Καρδιακή προσβολή και εγκεφαλικό επεισόδιο είναι δύο βασικά παραδείγματα προβλημάτων που πλήττουν το αγγειακό σύστημα, δηλαδή το δίκτυο αιμοφόρων αγγείων του σώματος και του εγκεφάλου.
Ένα άλλο παράδειγμα είναι η αγγειακή άνοια, η οποία απορρέει από την εκφύλιση των αιμοφόρων αγγείων του εγκεφάλου, συχνά λόγω μιας σειράς μικρών εγκεφαλικών. Τα συμπτώματα περιλαμβάνουν νοητική υστέρηση, σύγχυση και προβλήματα προσοχής, συγκέντρωσης και οργάνωσης.
Η αγγειακή άνοια διαφέρει από τη νόσο Αλτσχάιμερ, η οποία είναι αποτέλεσμα εκφύλισης εγκεφαλικών κυττάρων, εξηγεί ο δρ Rosand. Ωστόσο, οι δύο παθήσεις συχνά εμφανίζονται ταυτόχρονα και η νόσος Αλτσχάιμερ επιδεινώνεται από την αγγειακή άνοια. Στην πραγματικότητα, είναι συχνά δύσκολο να πούμε με βεβαιότητα εάν κάποιος πάσχει από Αλτσχάιμερ ή από αγγειακή άνοια.
Τα καλά νέα είναι ότι μια υψηλότερη βαθμολογία Brain Care Score φαίνεται να συμβάλλει στην πρόληψη και των δύο τύπων άνοιας.
«Ο εγκέφαλος είναι ένα όργανο με υψηλή μεταβολική δραστηριότητα και απαιτεί ταχείες μεταβολές στην παροχή αίματος από δευτερόλεπτο σε δευτερόλεπτο», λέει ο δρ Rosand.
Το αποτέλεσμα είναι τα μικρότερα εγκεφαλικά αγγεία να διαστέλλονται και να συστέλλονται διαρκώς, προκειμένου να διασφαλίσουν ότι οι περιοχές του εγκεφάλου που είναι ενεργές έχουν την απαραίτητη παροχή αίματος, ενώ οι περιοχές που δεν είναι, δεν λαμβάνουν περισσότερο αίμα από όσο χρειάζονται.
Με τον χρόνο, η βλάβη αυτών των αγγείων τα καθιστά επιρρεπή σε βλάβη και μη σωστή λειτουργία. Γνωστή ως εγκεφαλική μικροαγγειοπάθεια, αποτελεί τον πιο κοινό προάγγελο της αγγειακής άνοιας.
Σε μια μελέτη η οποία δημοσιεύθηκε στις 27 Αυγούστου 2024 στο επιστημονικό περιοδικό Neurology, ο δρ Rosand και οι συνεργάτες του ανακάλυψαν ότι μια υψηλότερη βαθμολογία Brain Care Score συνδεόταν με λιγότερο ορατή βλάβη από εγκεφαλική μικροαγγειοπάθεια.
Στη μελέτη συμμετείχαν περισσότεροι από 34.000 μεσήλικες χωρίς ιστορικό εγκεφαλικού ή άνοιας, οι οποίοι είχαν υποβληθεί σε MRI εγκεφάλου. Οι απεικονιστικές εξετάσεις έχουν τη δυνατότητα να αποκαλύψουν αποδεικτικά στοιχεία βλάβης στα μικρά αγγεία, ιδίως αλλοιώσεις στη λευκή ουσία του εγκεφάλου, η οποία αποτελείται από δέσμες νευρικών ινών που συνδέουν εγκεφαλικά κύτταρα.
«Τα ευρήματα παρέχουν μια ένδειξη που είναι δυνατό να καταγραφεί στον εγκέφαλο, η οποία συσχετίζεται με τον τρόπο ζωής σας και τον βαθμό στον οποίο τροποποιείτε τους παράγοντες κινδύνου σας», λέει ο δρ Rosand.
Πώς να χρησιμοποιήσετε το Brain Care Score
Ο υπολογισμός της βαθμολογίας σας Brain Care Score σάς βοηθά να αναγνωρίσετε τι κάνετε καλά και να εντοπίσετε τους τομείς που επιδέχονται βελτίωσης. «Δεν έχει σημασία από πού θα ξεκινήσετε· επιλέξτε απλώς έναν τομέα που σας φαίνεται ευκολότερος», λέει ο δρ Rosand. Μια επιτυχημένη εμπειρία συχνά οδηγεί το άτομο να δοκιμάσει κι άλλες αλλαγές, επισημαίνει.
Ο τόπος διαμονής, το σε τι μέσα έχει πρόσβαση και ο προσωπικός τρόπος ζωής του ατόμου επηρεάζουν όλα το τι είναι ικανός/ή να αρχίσει να αλλάζει. Ο δρ Rosand κουβεντιάζει με τους ασθενείς του, ώστε να τους βοηθήσει να καταλήξουν ποιες λύσεις θα ήταν καταλληλότερες γι’ αυτούς. Παραδείγματος χάριν, ένας ασθενής που σπάνια έτρωγε λαχανικά παραδέχθηκε ότι του άρεσε το μπρόκολο και ότι το τρώει περίπου μία φορά την εβδομάδα.
«Και γιατί να μην το καταναλώνετε τρεις φορές την εβδομάδα;», πρότεινε ο δρ Rosand. Δεν απαιτεί πολύ περισσότερη προσπάθεια να αγοράζει και να μαγειρεύει κανείς μερικές επιπλέον μερίδες.
Ένας άλλος ασθενής, του οποίου η εργασία προϋπέθετε να περνά μακρά διαστήματα καθιστός, συνειδητοποίησε ότι μπορούσε να προσθέσει μια άτυπη άσκηση στην καθημερινότητά του, ανεβαίνοντας τους έξι ορόφους μέχρι το διαμέρισμά του τουλάχιστον δύο φορές την ημέρα.
«Δεν χρειάζεται να φοράτε ακριβά ρούχα γυμναστικής και να πηγαίνετε σε γυμναστήριο για να πετύχετε τους συνιστώμενους στόχους για άσκηση», λέει ο δρ Rosand.
Ένας άλλος άνδρας, ο οποίος είχε χωρίσει πρόσφατα, δεν είχε πολλές κοινωνικές επαφές εκτός της δουλειάς και του στενού οικογενειακού κύκλου. «Αρχίσαμε να συζητάμε για τους παλιούς του φίλους, κάτι που του θύμισε τις καλλιτεχνικές του βλέψεις όταν πήγαινε στο Γυμνάσιο», λέει ο δρ Rosand. Μέσα σε έξι μήνες, ο άνθρωπος αυτός έκανε μαθήματα ζωγραφικής αλλά και νέες γνωριμίες.
«Ο καθένας μας μπορεί να ανακαλύψει τρόπους βελτίωσης της βαθμολογίας Brain Care Score με τον χρόνο. Το κλειδί είναι να αποφασίσετε ότι πράγματι δεν θέλετε να παρουσιάσετε άνοια ή να πάθετε εγκεφαλικό και ότι είστε πρόθυμος ή πρόθυμη να κάνετε κάτι γι’ αυτό», τονίζει.
Ποιοι παράγοντες επηρεάζουν την εγκεφαλική υγεία;
Η βαθμολογία φροντίδας του εγκεφάλου “McCance Brain Care Score” σχεδιάστηκε ως ένα απλό εργαλείο το οποίο ενθαρρύνει τα άτομα να εντοπίζουν και να τροποποιούν παράγοντες που τα θέτουν σε κίνδυνο για κοινές, σχετιζόμενες με την ηλικία εγκεφαλικές παθήσεις. Περιλαμβάνει απαντήσεις πολλαπλής επιλογής σχετικά με:
4 στοιχεία της σωματικής υγείας: αρτηριακή πίεση, σάκχαρο αίματος, χοληστερόλη και δείκτη μάζας σώματος
5 στοιχεία του τρόπου ζωής: διατροφή, πρόσληψη αλκοόλ, κάπνισμα, αεροβικές δραστηριότητες και ύπνο
3 στοιχεία κοινωνικο-συναισθηματικής κατάστασης: διαχείριση του στρες, κοινωνικές σχέσεις και νόημα ζωής.
Κάθε απάντηση έχει αντιστοιχηθεί με μία τιμή. Αυτές προστίθενται ώστε να προσδιοριστεί η βαθμολογία Brain Care Score, με υψηλότερη δυνατή συνολική βαθμολογία το 21. Υψηλότερη βαθμολογία σημαίνει καλύτερη φροντίδα του εγκεφάλου.
Φωτογραφίες: Shutterstock
