Η νόσος Αλτσχάιμερ, η συχνότερη και πλέον γνωστή μορφή άνοιας, χαρακτηρίζεται από απώλεια μνήμης, δυσκολίες στην επίλυση προβλημάτων και αλλαγές στη διάθεση ή στην προσωπικότητα.
Ωστόσο, μελέτες βασισμένες σε νεκροτομές δείχνουν ότι περισσότερα από τα μισά άτομα με νόσο Αλτσχάιμερ έχουν επίσης έναν ή περισσότερους άλλους τύπους άνοιας. Συνήθως, πρόκειται για ένα σύνδρομο που ονομάζεται αγγειακή άνοια.
«Τα τελευταία δέκα χρόνια, αρχίσαμε να αναγνωρίζουμε ότι η άνοια θα πρέπει να κατανοείται ως ένα φάσμα διαταραχών του εγκεφάλου», δηλώνει ο δρ Anand Viswanathan, νευρολόγος στη Μονάδα Αγγειακών Εγκεφαλικών Επεισοδίων και Διαταραχών της Μνήμης στο Γενικό Νοσοκομείο της Μασαχουσέτης, που συνεργάζεται με το Χάρβαρντ. Αν και η νόσος Αλτσχάιμερ και η αγγειακή άνοια έχουν διαφορετικά υποκείμενα αίτια, υπάρχει μεγάλη αλληλεπικάλυψη ως προς τα συμπτώματα, την κλινική εικόνα και τη θεραπεία, παρατηρεί.
Αλλαγές στον γηράσκοντα εγκέφαλο
Περίπου ένα στα εννέα άτομα ηλικίας 65 ετών και άνω έχουν νόσο Αλτσχάιμερ, κατά την οποία παρατηρείται μια συσσώρευση των πρωτεϊνών β-αμυλοειδές και ταυ, που διαταράσσει την επικοινωνία μεταξύ των κυττάρων του εγκεφάλου. Ωστόσο, ακόμη και οι υγιείς ηλικιωμένοι έχουν μικρές ποσότητες πλάκας αμυλοειδούς στον εγκέφαλο, στο πλαίσιο της φυσιολογικής διαδικασίας της γήρανσης, αναφέρει ο δρ Viswanathan.
Όταν οι άνθρωποι κάνουν αλλαγές που βελτιώνουν την υγεία της καρδιάς, μπορούν να επιβραδύνουν τις αλλαγές που συνδέονται με έκπτωση της γνωστικής λειτουργίας.
Η αγγειακή άνοια οφείλεται σε μακροχρόνια, αθροιστική βλάβη στα μικρά αιμοφόρα αγγεία του εγκεφάλου. Τα αγγεία μπορεί να εμφανίζουν πάχυνση των τοιχωμάτων ή να φράσσονται από θρόμβους αίματος, προκαλώντας μικρά αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια που αφορούν συγκεκριμένα τμήματα του εγκεφάλου τα οποία είναι σημαντικά για διάφορες νοητικές ικανότητες. Η ακριβής συχνότητα του προβλήματος δεν είναι σαφής. Επιπλέον, κάποια άτομα έχουν ενδείξεις εγκεφαλικής μικροαγγειοπάθειας (ένας άλλος όρος γι’ αυτόν τον τύπο βλάβης), αλλά χωρίς εμφανή συμπτώματα. Ωστόσο, η αγγειακή άνοια θεωρείται ότι προκαλεί έως και το ήμισυ των συνολικών περιστατικών άνοιας ή συμβάλλει σε αυτά.
Αλληλεπικαλυπτόμενα συμπτώματα
Η απώλεια της βραχυπρόθεσμης μνήμης και ο αποπροσανατολισμός είναι χαρακτηριστικά συμπτώματα της νόσου Αλτσχάιμερ. Για την αγγειακή άνοια, η κλασική άποψη ήταν ότι τα άτομα με αυτή τη διαταραχή έχουν λιγότερα προβλήματα μνήμης, αλλά περισσότερα προβλήματα με την εκτελεστική λειτουργία, αναφέρει ο δρ Viswanathan. Ως εκτελεστική λειτουργία αναφέρονται οι νοητικές ικανότητες που επιτρέπουν στον άνθρωπο να σχεδιάζει, να εστιάζεται και να διαχειρίζεται διάφορες εργασίες – είναι αυτή που σου επιτρέπει να βρίσκεις τον δρόμο σου στην πόλη, να ετοιμάζεις ένα γεύμα και να πληρώνεις τους λογαριασμούς. Στην πραγματικότητα, όμως, είναι δύσκολο να καθοριστεί τι τύπο άνοιας έχει κάποιος με βάση μόνο τα συμπτώματα, προσθέτει.
Ο έλεγχος για άνοια (ή για πρώιμα σημάδια του προβλήματος, γνωστά ως ήπια γνωστική δυσλειτουργία) ξεκινά συνήθως με μια σύντομη προδιαγνωστική εξέταση, όπως η Σύντομη Εξέταση Νοητικής Κατάστασης ή η Γνωστική Αξιολόγηση του Μόντρεαλ. Εάν τα αποτελέσματα δείξουν πρόβλημα, τα επόμενα βήματα περιλαμβάνουν πιο εκτεταμένο, σε βάθος νευροψυχολογικό έλεγχο για την αξιολόγηση της μνήμης και των ικανοτήτων σκέψης και τον εντοπισμό αλλαγών στη συμπεριφορά.
Στα περισσότερα άτομα με ενδείξεις προβλημάτων γνωστικής λειτουργίας πραγματοποιείται μαγνητική τομογραφία προκειμένου να αναζητηθούν δομικές αλλαγές στον εγκέφαλο. Αν και η εξέταση αυτή δεν δείχνει την παρουσία αμυλοειδούς, μπορεί να αποκαλύψει βλάβες από μικρά εγκεφαλικά επεισόδια, οι οποίες εμφανίζονται ως φωτεινά σημεία που ονομάζονται αλλοιώσεις της λευκής ουσίας (η λευκή ουσία αποτελείται από δέσμες νευρικών ινών που συνδέουν τα κύτταρα του εγκεφάλου). Σχεδόν όλοι άνω των 60 ετών έχουν τέτοιες αλλοιώσεις, οι οποίες μπορεί να συμβάλουν στη φυσιολογική απώλεια μνήμης που σχετίζεται με την ηλικία. Ωστόσο, τα άτομα με υψηλή αρτηριακή πίεση έχουν πιο εκτεταμένη βλάβη της λευκής ουσίας.
Πρόληψη και θεραπεία
«Η διατήρηση της αρτηριακής πίεσης στο συνιστώμενο εύρος των 120/80 και κάτω έχει τον ισχυρότερο αντίκτυπο στη μείωση αυτών των αλλοιώσεων του εγκεφάλου», δηλώνει ο δρ Viswanathan. Μπορεί να έχετε ακούσει ότι μετά την ηλικία των 70 ετών περίπου είναι καλό να έχετε ελαφρώς υψηλότερη τιμή αρτηριακής πίεσης, γιατί βελτιώνει τη ροή του αίματος στον εγκέφαλο και βοηθά στη διατήρηση της οξύτητας του νου. Η άποψη αυτή όμως δεν έχει τεκμηριωθεί σε καμία περίπτωση, επισημαίνει. Πολλοί νευρολόγοι συμφωνούν με τους καρδιολόγους συναδέλφους τους, που συμβουλεύουν τους ασθενείς τους να διατηρούν την αρτηριακή πίεση όσο το δυνατόν πιο χαμηλή, αρκεί να μην αισθάνονται ζαλάδα ή αστάθεια.
Τα φάρμακα που αντιμετωπίζουν τα συμπτώματα της νόσου Αλτσχάιμερ, όπως η δονεπεζίλη και η γκαλανταμίνη, ενδέχεται επίσης να βοηθούν τα άτομα με αγγειακή άνοια. Ο έλεγχος άλλων παραγόντων κινδύνου, όπως η υψηλή χοληστερόλη και ο διαβήτης, είναι επίσης σημαντικός.
«Λέω στους ασθενείς μου ότι το σώμα και ο εγκέφαλος είναι πολύ εύπλαστα, ακόμη και σε μεγάλη ηλικία», αναφέρει ο δρ Viswanathan. Όταν οι άνθρωποι κάνουν πραγματικά αλλαγές στον τρόπο ζωής τους οι οποίες βελτιώνουν την υγεία της καρδιάς, όπως μεσογειακή διατροφή, περισσότερη άσκηση και απώλεια βάρους, μπορούν να επιβραδύνουν τις αλλαγές που συνδέονται με έκπτωση της γνωστικής λειτουργίας, δηλώνει.
Ο εγκέφαλος έχει την ικανότητα να σχηματίζει νέες συνδέσεις μεταξύ των εγκεφαλικών κυττάρων, οι οποίες μπορεί ακόμη και να βελτιώσουν τη μνήμη και τη σκέψη σε ορισμένα άτομα.
