«Summertime, and the living is easy». Αυτοί οι πασίγνωστοι στίχοι μάς προετοιμάζουν να υποδεχτούμε την τόσο αναμενόμενη εποχή του χρόνου, όπου μπορούμε συνήθως να ευχαριστηθούμε τον ήλιο και τη ζεστασιά του. Αλλά δεν είναι και τόσο απλό για όσους ταλαιπωρούνται από μια συχνά αδιάγνωστη εκδοχή της εποχικής συναισθηματικής διαταραχής, η οποία είναι γνωστή ως καλοκαιρινή κατάθλιψη.
Η εποχική συναισθηματική διαταραχή (ΕΣΔ) χαρακτηρίζεται από συμπτώματα κατάθλιψης τα οποία εμφανίζονται σε συγκεκριμένη εποχή του χρόνου. Η κλασική ΕΣΔ εμφανίζεται στο τέλος του φθινοπώρου ή τον χειμώνα, όταν το επίπεδο ηλιοφάνειας πέφτει απότομα και οι σκοτεινές ημέρες κυριαρχούν. Ωστόσο, για το πολύ μικρό ποσοστό του 2% των ανθρώπων που εμφανίζουν ΕΣΔ στη διάρκεια της ζωής τους, αυτά τα συμπτώματα εμφανίζονται –στον αντίποδα– με την άφιξη του καλού καιρού, των διασκεδαστικών υπαίθριων δραστηριοτήτων, των αρωματικών φυτών και των καλοκαιρινών αποδράσεων.
«Η κατάθλιψη μπορεί να πυροδοτηθεί από μια απώλεια, ένα διαζύγιο ή από άλλη στρεσογόνο κατάσταση, αλλά πολλές φορές εμφανίζεται χωρίς συγκεκριμένο αίτιο. Διαφέρει από την εποχική κατάθλιψη», λέει ο δρ Ken Duckworth, επίκουρος κλινικός καθηγητής Ψυχιατρικής στην Ιατρική Σχολή του Χάρβαρντ και επικεφαλής ιατρικός υπεύθυνος της National Alliance on Mental Illness. «Η υπόθεση όμως ότι επηρεάζεται από την εποχή έχει ουσιαστικά μια βάση».
Πιθανά συμπτώματα
Στοιχεία τα οποία γνωρίζουμε εδώ και πολλά χρόνια καταρρίπτουν το στερεότυπο –το οποίο είναι έντονα ριζωμένο στην ποπ κουλτούρα, όπως στην κλασική αμερικανική ταινία «Μια υπέροχη ζωή» (It’s a Wonderful Life)– ότι δηλαδή οι αυτοκτονικές σκέψεις κορυφώνονται στη διάρκεια των διακοπών των Χριστουγέννων. «Όλοι πιστεύουν ότι τα Χριστούγεννα το ποσοστό των αυτοκτονιών είναι υψηλότερο. Και όμως, είναι τον Απρίλιο», λέει ο δρ Duckworth. Έτσι, λοιπόν, η καλοκαιρινή κατάθλιψη ή «αντίστροφη» ΕΣΔ εμφανίζεται αντίθετα με τη συνήθως αναμενόμενη εποχή. «Εάν γνωρίζετε ότι είστε ευάλωτοι το καλοκαίρι, μπορείτε να κάνετε έναν προγραμματισμό», λέει.
Ωστόσο, όπως ισχύει γενικά για την κατάθλιψη, η ΕΣΔ εμφανίζεται στις γυναίκες πιο συχνά από ό,τι στους άνδρες. Η εποχική μετάβαση από τις χαμηλές στις υψηλές θερμοκρασίες μπορεί επίσης να επηρεάσει αρνητικά τη διάθεση σε πιο ανησυχητικό βαθμό απ’ ό,τι μια απλή περίπτωση καλοκαιρινής μελαγχολίας. Τα παρακάτω συμπτώματα καλοκαιρινής ΕΣΔ μοιάζουν με τα γενικά σημεία της κατάθλιψης:
- ευερεθιστότητα
- νευρικότητα
- αλλαγές της όρεξης
- έλλειψη ενέργειας
- δυσκολία συγκέντρωσης
- αλλαγές στον ύπνο
- αίσθημα απελπισίας ή απαξίας.
Τα κλασικά συμπτώματα της κατάθλιψης είναι η μεγάλη έλλειψη ύπνου, η κατανάλωση υπερβολικά μικρών ποσοτήτων φαγητού και η απώλεια βάρους.
Είναι, όμως, αξιοσημείωτο ότι η αντίστροφη ΕΣΔ μερικές φορές διαφέρει από τη χειμερινή κατάθλιψη, παρουσιάζοντας τα αντίθετα μοτίβα συμπτωμάτων σε σχέση με το φαγητό και τον ύπνο, σημειώνει ο δρ Duckworth.
«Τα κλασικά συμπτώματα της κατάθλιψης είναι η μεγάλη έλλειψη ύπνου, η κατανάλωση υπερβολικά μικρών ποσοτήτων φαγητού και η απώλεια βάρους», λέει. «Αλλά πολλοί πάσχοντες από καλοκαιρινή ΕΣΔ κοιμούνται ίσως και 17 ώρες την ημέρα και παίρνουν 10 κιλά».
Οι παράγοντες του ζεστού καιρού που πυροδοτούν την κατάθλιψη
Προάγγελος της χειμερινής ΕΣΔ είναι η σταθερή μείωση του φυσικού φωτός, η οποία θεωρείται ότι διαταράσσει το ενσωματωμένο 24ωρο βιολογικό ρολόι του οργανισμού, σε συνδυασμό με την ικανότητα του εγκεφάλου να επεξεργάζεται τη σεροτονίνη, μια χημική ουσία που επηρεάζει τη διάθεση. Όμως το καλοκαίρι οι άνθρωποι εκτίθενται περισσότερες ώρες στο φως, επομένως «η υπόθεση εργασίας είναι ότι το πρόβλημα δεν είναι το φως», λέει ο δρ Duckworth.
Επομένως, τι άλλο θα μπορούσε να συμβάλει στην καλοκαιρινή ΕΣΔ;
Αναστάτωση της ρουτίνας. Η προσκόλληση σε συνήθειες που μας βολεύουν είναι γνωστό ότι παίζει κρίσιμο ρόλο στη διαχείριση της κατάθλιψης, αλλά το καλοκαίρι μπορεί να φέρει τα πάνω κάτω στην καθημερινότητά μας.
Ανυπόφορες θερμοκρασίες. Επίσης, πολύς κόσμος μισεί τις υψηλές θερμοκρασίες και την υγρασία – και όταν ο υδράργυρος «χτυπάει» κόκκινο, πολλοί κλείνονται μέσα, αποφεύγοντας δραστηριότητες που θα μπορούσαν να τονώσουν τη διάθεσή τους.
Αυξημένη κοινωνική πίεση. Ο χειμώνας μπορεί να ενθαρρύνει τους χαλαρούς ρυθμούς της σπιτικής θαλπωρής, κατευνάζοντας την ανάγκη για κοινωνικοποίηση. (Και σίγουρα η πανδημία ενίσχυσε αυτή την τάση.) Όμως, συχνά τους πιο ζεστούς μήνες, οι προσκλήσεις σε μπάρμπεκιου και πάρτι διαδέχονται η μία την άλλη. Παραδόξως, αυτού του είδους οι κοινωνικές πιέσεις μπορούν να προκαλέσουν αμηχανία, που οδηγεί σε πτώση της διάθεσης.
Υπάρχουν άφθονες θεωρίες, αλλά ουσιαστικά οι επιστήμονες δεν είναι απολύτως βέβαιοι γιατί η ΕΣΔ μπορεί να εμφανιστεί το καλοκαίρι. «Το κλειδί είναι να αντιληφθείτε τι το ξεχωριστό συμβαίνει σε εσάς», λέει ο δρ Duckworth.
Στρατηγικές που μπορείτε να δοκιμάσετε
Εφαρμόστε τα παρακάτω μέτρα για να καταπολεμήσετε την καλοκαιρινή ΕΣΔ:
Ακολουθήστε πιστά τη θεραπεία σας. Όσοι λαμβάνουν αγωγή με αντικαταθλιπτικά δεν θα πρέπει να επιλέγουν να μειώσουν τη δοσολογία τους την άνοιξη ή το καλοκαίρι και ενδεχομένως να χρειάζεται να αυξήσουν τις συνεδρίες ψυχοθεραπείας. Επίσης, «εάν έχετε χάσει ένα αγαπημένο σας πρόσωπο καλοκαίρι και συνειδητοποιείτε ότι αυτή η περίοδος του χρόνου αποτελεί παράγοντα που θα μπορούσε να πυροδοτήσει την κατάθλιψη, καλό είναι να ενταχθείτε σε μια ομάδα για τη διαχείριση του πένθους», λέει ο δρ Duckworth.
Μην αφήσετε τη ζέστη και την υγρασία να σας κάνουν νωθρούς και διώξτε το στρες σε γυμναστήρια ή κλειστές πισίνες, ή χρησιμοποιώντας εξοπλισμό γυμναστικής που έχετε στο σπίτι.
Αναθεωρήστε τη ρουτίνα σας. Να αποφεύγετε να περνάτε υπερβολικό χρόνο μαζί με τα παιδιά σας ή άλλους συγγενείς, οργανώνοντας τη φύλαξη και τη φροντίδα τους. Επίσης, μοιραστείτε τα καθήκοντα μεταφοράς τους με το αυτοκίνητο. Ανατρέξτε σε δοκιμασμένους και αποτελεσματικούς τρόπους για να ανακτήσετε τον έλεγχο της ημέρας σας, όπως βάζοντας υπενθυμίσεις και τηρώντας ένα πρόγραμμα για τον χρόνο με την οικογένειά σας.
Ασκηθείτε περισσότερο. Οι ημέρες με πιο ήπιες θερμοκρασίες είναι ιδανικές για κολύμβηση, έντονο περπάτημα και ποδηλασία, αλλά μην αφήσετε τη ζέστη και την υγρασία να σας κάνουν νωθρούς εάν μείνετε μέσα. Διώξτε το στρες σε γυμναστήρια ή κλειστές πισίνες, ή χρησιμοποιώντας εξοπλισμό γυμναστικής που έχετε στο σπίτι.
