Τα τελευταία χρόνια έχουν σημειωθεί συχνότερες ηφαιστειακές εκρήξεις, κυρίως στη ζώνη του Ειρηνικού, στο λεγόμενο Δαχτυλίδι της Φωτιάς. Μελετώντας το φαινόμενο ειδικοί εκτιμούν ότι εκατοντάδες αδρανή ηφαίστεια σε όλο τον κόσμο πιθανότατα θα γίνουν πιο ενεργά λόγω της κλιματικής αλλαγής.
Ερευνητές από το Πανεπιστήμιο του Ουισκόνσιν-Μάντισον στις ΗΠΑ, με επικεφαλής τον υποψήφιο διδάκτορα Πάμπλο Μορένο-Γιέγκερ, σε συνεργασία με συναδέλφους τους από το Πανεπιστήμιο Lehigh, το UCLA και το Κολέγιο Ντίκινσον, μελέτησαν έξι ηφαίστεια στη νότια Χιλή, συμπεριλαμβανομένου του αδρανούς ηφαιστείου Μότσο-Τσοσουένκο. Το συμπέρασμά τους είναι πως το λιώσιμο των παγετώνων θα μπορούσε να προετοιμάζει σιωπηλά το σκηνικό για πιο εκρηκτικές και συχνότερες εκρήξεις ηφαιστείων στο μέλλον.
Χρησιμοποιώντας προηγμένες τεχνικές, όπως η χρονολόγηση αργού και η ανάλυση κρυστάλλων, οι επιστήμονες διερεύνησαν πώς οι μετατοπίσεις στο Πεδίο των Παγετώνων στην Παταγωνία επηρέασαν την ηφαιστειακή συμπεριφορά κατά τη διάρκεια χιλιάδων ετών.
Χρονολογώντας με ακρίβεια προηγούμενες εκρήξεις και αναλύοντας κρυστάλλους σε εκρηκτικά πετρώματα, η ομάδα διαπίστωσε πώς το βάρος και η πίεση του πάγου άλλαξαν τα χαρακτηριστικά του μάγματος στο υπέδαφος. Κατά την τελευταία εποχή των παγετώνων –περίπου 26.000-18.000 χρόνια πριν– το παχύ στρώμα πάγου κατέστειλε τον όγκο των εκρήξεων και επέτρεψε σε μια μεγάλη δεξαμενή μάγματος να συσσωρευτεί έως και 15 χιλιόμετρα κάτω από την επιφάνεια. Ομως, καθώς το «κάλυμμα» πάγου έλιωσε γρήγορα στο τέλος της τελευταίας εποχής των παγετώνων, η ξαφνική απώλεια βάρους προκάλεσε τη «χαλάρωση» του φλοιού της γης και την επέκταση των αερίων στο μάγμα. Αυτή η συσσώρευση πίεσης πυροδότησε εκρηκτικές ηφαιστειακές εκρήξεις.
«Οι παγετώνες συνήθως τείνουν να καταστέλλουν τον όγκο των εκρήξεων από τα ηφαίστεια που βρίσκονται από κάτω. Αυτό γνωρίζαμε έως τώρα», εξηγεί στην «Κ» η κορυφαία Ελληνίδα γεωλόγος Εύη Νομικού. «Αλλά καθώς οι παγετώνες υποχωρούν λόγω της κλιματικής αλλαγής, τα ευρήματα υποδηλώνουν ότι αυτά τα ηφαίστεια συνεχίζουν να εκρήγνυνται πιο συχνά και πιο εκρηκτικά». «Είναι σαν να ανοίγεις το καπάκι», συνεχίζει. «Οσο έχουμε παγετώνες, αυτοί προσθέτουν φορτίο πάνω στη γη. Είναι σαν να πιέζουν τα στρώματα και το μάγμα να μένει στα έγκατα της γης. Για αυτό τον λόγο έχουν παρατηρηθεί τον τελευταίο καιρό περισσότερες εκρήξεις απ’ ό,τι θα έπρεπε να είχαμε. Η βασική προϋπόθεση για αυξημένη εκρηκτικότητα είναι αρχικά η ύπαρξη πολύ πυκνής κάλυψης παγετώνων πάνω από έναν μαγματικό θάλαμο. Η ενεργοποίηση συμβαίνει όταν οι παγετώνες αρχίζουν να υποχωρούν, απελευθερώνοντας πίεση, κάτι που παρατηρείται σήμερα σε μέρη όπως η Ανταρκτική».
Οι συντάκτες της έρευνας υποστηρίζουν πως η αυξημένη ηφαιστειακή δραστηριότητα θα μπορούσε να έχει παγκόσμιες κλιματικές επιπτώσεις, ενώ θεωρούν ότι και άλλες ηπειρωτικές περιοχές, στη Βόρεια Αμερική, τη Νέα Ζηλανδία και τη Ρωσία, απαιτούν στενότερη επιστημονική προσοχή.
Από την πλευρά της η κυρία Νομικού συστήνει ψυχραιμία και υπομονή με τέτοια ευρήματα. «Η έρευνα εστίασε περισσότερο στα ηφαίστεια της Χιλής γιατί είναι πάρα πολλά σε αριθμό. Αυτό το τόξο είναι πάρα πολύ επικίνδυνο. Είναι αυτό που αποκαλούμε Δαχτυλίδι της Φωτιάς στον Ειρηνικό Ωκεανό. Το 80% των ηφαιστείων βρίσκονται εκεί, πρόκειται για ένα από τα πιο ενεργά τόξα. Χιλή, Εκουαδόρ, Ινδονησία, Ιαπωνία, όλα τα μεγάλα ηφαίστεια είναι εκεί.
»Οι ερευνητές απέδειξαν πως με το λιώσιμο των πάγων απελευθερώνεται η πίεση, επομένως το μάγμα βρίσκει περισσότερες διόδους προς την επιφάνεια της γης. Δεν σημαίνει όμως πως όλοι οι ερευνητές υποστηρίζουμε αυτή την έρευνα. Προσωπικά συμφωνώ, ωστόσο πρέπει να το εξετάσουμε και να το μελετήσουμε πολύ καλύτερα για να βγάλουμε οριστικά συμπεράσματα. Στη Μεσόγειο βρισκόμαστε μακριά από τις επίφοβες περιοχές ωστόσο η έρευνα αυτή αποτελεί ίσως το έναυσμα να αρχίσουμε να μελετάμε πιο εντατικά και εμείς την επίδραση του κλίματος. Γιατί πράγματι το κλίμα της Ελλάδας έχει αλλάξει δραματικά τα τελευταία χρόνια. Και πρέπει να δούμε πώς αυτό θα επηρεάσει μελλοντικά το φορτίο στα δικά μας ηφαίστεια. Αυτή τη στιγμή το ηφαίστειο της Σαντορίνης βρίσκεται σε κατάσταση ηρεμίας, δεν υπάρχει κανένας λόγος ανησυχίας. Σαφέστατα όμως είναι ένα ενεργό ηφαίστειο. Το γνωρίζουμε, το μελετάμε και μάλιστα μετά τη σεισμική κρίση που βιώσαμε πρόσφατα, έχουμε λάβει μεγαλύτερη χρηματοδότηση και έχουμε εγκαταστήσει περισσότερα μηχανήματα στο να παρακολουθούμε το ηφαίστειο. Αρα αυτή τη στιγμή το ηφαίστειο παρακολουθείται με άριστο τρόπο. Και όποια αλλαγή θα την παρατηρήσουμε».
Σχολιάζοντας την εκτίμηση των συντακτών της έρευνας ότι με την πάροδο του χρόνου η σωρευτική επίδραση πολλαπλών εκρήξεων μπορεί να συμβάλει στη μακροπρόθεσμη υπερθέρμανση του πλανήτη λόγω της συσσώρευσης αερίων του θερμοκηπίου, η κ. Νομικού λέει στην «Κ» πως «η έρευνα υποστηρίζει ότι το λιώσιμο των παγετώνων πυροδοτεί εκρήξεις και οι εκρήξεις με τη σειρά τους θα μπορούσαν να συμβάλουν σε περαιτέρω υπερθέρμανση και τήξη. Αυτό μένει να το δούμε».
*Η έρευνα πρωτοπαρουσιάστηκε στο Συνέδριο Goldschmidt στην Πράγα και χρηματοδοτήθηκε από το Εθνικό Ιδρυμα Επιστημών ως μέρος μιας επιχορήγησης με επικεφαλής τον καθηγητή Μπραντ Σίνγκερ στο UW-Madison και πρόκειται να δημοσιευτεί σε επιστημονικό περιοδικό με αξιολόγηση από ομότιμους αργότερα φέτος.
