«Ο,τι υπάρχει έξω στη στεριά υπάρχει και στη θάλασσα. Και καταψύκτες βρίσκουμε, και τουαλέτες, και καρέκλες, όπως αυτές που έχουμε στο σπίτι μας. Ο,τι βλέπουμε και υπάρχει γύρω μας το συναντάμε και στον βυθό». Η Θεοδώρα Φράνσις, εθελόντρια δύτρια στην περιβαλλοντική οργάνωση Aegean Rebreath, περιγράφει μια αλλόκοτη εικόνα, αρκετά μέτρα κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας, που όσα χρόνια κι αν την αντικρίζει, δεν έχει πάψει να τη σοκάρει.
Πριν από λίγες μέρες βούτηξε στα νερά της Αλοννήσου, συμμετέχοντας σε ακόμη μία δράση απορρύπανσης της οργάνωσης, με σκοπό να ανασύρει από τον βυθό όσα δεν του ανήκουν. Το νησί των Σποράδων –συγκριτικά με άλλα νησιά της Ελλάδας– αποτελεί το θετικό παράδειγμα στο Αιγαίο, έχοντας μειώσει ουσιαστικά τη θαλάσσια ρύπανση τα τελευταία χρόνια.
«Η Αλόννησος το έχει καταφέρει αυτό, όχι μόνο γιατί παραμένει ένα από τα νησιά που δεν έχουν αναπτυχθεί τουριστικά σε μεγάλο βαθμό αλλά και γιατί το θαλάσσιο πάρκο που δημιουργήθηκε εκεί από τις αρχές της δεκαετίας του ’90 έχει δράσει ευεργετικά σε ντόπιους και επισκέπτες», τονίζει στην «Κ» η Φράνσις, η οποία εντάχθηκε στην Aegean Rebreath από το ξεκίνημα της οργάνωσης, το 2017. Μέχρι σήμερα, έχει συμμετάσχει εθελοντικά σε περισσότερες από 60 δράσεις στο Αιγαίο και το Ιόνιο.
«Κάθε φορά είναι μια εμπειρία με μεγάλη ένταση και ενθουσιασμό, γιατί πηγαίνουμε σε ένα μέρος προκειμένου να συμβάλουμε θετικά στον κόσμο μας: να κάνουμε κάτι για όσα βλέπουμε καθημερινά μπροστά μας και μάς απασχολούν. Είναι τελείως διαφορετικό να “σκρολάρεις” και όλα αυτά που συμβαίνουν να τα βλέπεις μέσα από μια οθόνη από το να μπορείς τελικά να παρέμβεις για να τα αλλάξεις», λέει η ίδια.
Εδώ και οκτώ χρόνια τα μέλη της Aegean Rebreath ταξιδεύουν, από Μάρτιο μέχρι Δεκέμβριο, σε όλα τα νησιωτικά σημεία του ελληνικού χάρτη, προσπαθώντας να επαναφέρουν –στον βαθμό που μπορούν– τη φύση στην αρχική της ισορροπία. Με κάθε τους κατάδυση, συλλέγουν σκουπίδια, δίχτυα-φαντάσματα, μεταλλικά και κυρίως πλαστικά, που όλα μαζί απειλούν το θαλάσσιο οικοσύστημα. Αφού πια τα έχουν ανασύρει, τα τοποθετούν σε κοινή θέα γύρω από το λιμάνι.
Αφήνουμε για δυο-τρεις ημέρες τα απορρίμματα στην προβλήτα, προκειμένου να τα βλέπουν οι ντόπιοι και να συνειδητοποιούν τι επιπτώσεις έχει στο περιβάλλον η συμπεριφορά τους.
«Οταν ο κόσμος βλέπει έναν ή ενάμιση τόνο σκουπίδια στην ξηρά και συνδυάζει αυτή την εικόνα με τη θάλασσα, τότε πραγματικά σοκάρεται. Τα κοιτάζουν και δεν το πιστεύουν. “Είναι δυνατόν; Τα βγάλατε όλα αυτά από τη θάλασσα;” μας ρωτούν. Ξεκινά μια κουβέντα σε τοπικό επίπεδο που δείχνει να έχει αποτέλεσμα. Για αυτό κι εμείς, κάθε φορά που κάνουμε μια δράση, αφήνουμε για δυο-τρεις ημέρες τα απορρίμματα στην προβλήτα, προκειμένου να τα βλέπουν οι ντόπιοι και να συνειδητοποιούν τι επιπτώσεις έχει στο περιβάλλον η συμπεριφορά τους. Αντικρίζοντας το πρόβλημα, μπορείς να το αντιμετωπίσεις πιο αποτελεσματικά», μας εξηγεί ο πρόεδρος της Aegean Rebreath, Γιώργος Σαρελάκος.
Ο ίδιος και η ομάδα του έχουν καταφέρει μέσα από επαναλαμβανόμενες δράσεις όλα αυτά τα χρόνια να αντιμετωπίσουν τη δύσκολη κατάσταση που παρουσιάζει ο βυθός στα περισσότερα νησιά της Ελλάδας. Σε μέρη, μάλιστα, όπως η Τζια, η Αλόννησος και η Αντίπαρος έχουν πετύχει εντυπωσιακά αποτελέσματα, καθαρίζοντας τον πυθμένα σχεδόν ολοκληρωτικά.
Ολική απορρύπανση
«Ανά δύο χρόνια επιστρέφουμε στα νησιά γιατί μας ενδιαφέρει η ολική απορρύπανση. Ηδη, από το ξεκίνημά μας μέχρι σήμερα έχουμε ανασύρει από 250 έως 300 τόνους απορρίμματα από τη θάλασσα. Για κάθε νησί έχουμε υπολογίσει ότι χρειάζονται 5-6 δράσεις για να φτάσουμε σε ένα καλό επίπεδο», λέει ο κ. Σαρελάκος και στέκεται στις πιο δύσκολες αποστολές που έχει αναλάβει τα τελευταία χρόνια η περιβαλλοντική οργάνωση.
Οι δυσκολότερες συνθήκες εντοπίζονται στα μεγάλα νησιά του Ιονίου, όπως η Κέρκυρα, η Λευκάδα και η Ζάκυνθος, αλλά και στις Κυκλάδες, σε νησιά όπως η Πάρος, η Νάξος ή η Σαντορίνη.
«Στα νησιά του Αργοσαρωνικού και 10 χρόνια να προσπαθούμε δυστυχώς δεν βλέπουμε να αλλάζει κάτι εξαιτίας της αυξημένης τουριστικής δραστηριότητας. Αλλά και στα περισσότερα λιμάνια της Ελλάδας βλέπουμε έναν βυθό πλήρως καλυμμένο από απορρίμματα και πλαστικά. Οι δυσκολότερες συνθήκες εντοπίζονται στα μεγάλα νησιά του Ιονίου, όπως η Κέρκυρα, η Λευκάδα και η Ζάκυνθος, αλλά και στις Κυκλάδες, σε νησιά όπως η Πάρος, η Νάξος ή η Σαντορίνη, όπου σε ορισμένες περιπτώσεις δεν μπορούμε να δούμε καν το ίζημα στον πυθμένα. Η μεγαλύτερη απογοήτευση όμως είναι όταν εντοπίζουμε καινούργιες επιβαρυμένες ζώνες».
Η ευθύνη, εξηγεί ο κ. Σαρελάκος, δεν βαραίνει μόνο τους αλιείς. «Εχουμε μάθει τόσα χρόνια να κατηγορούμε την αλιευτική κοινότητα, που πράγματι έχει ένα σημαντικό μερίδιο ευθύνης, πετώντας δίχτυα και αλιευτικά εργαλεία στις θάλασσες, αλλά κανείς δεν μιλά για τα ιδιωτικά σκάφη αναψυχής και τα ιστιοπλοϊκά που συμβάλλουν τρομακτικά στην επιβάρυνση του θαλάσσιου περιβάλλοντος. Το τι βρίσκουμε κάτω από αυτά δεν μπορεί να περιγραφεί», μας λέει.
Μικροπλαστικά στον βυθό
Αυτό που δυσχεραίνει περισσότερο, ωστόσο, το έργο της ομάδας δεν είναι τα ογκώδη αντικείμενα, τα οποία μπορούν να ανασυρθούν ευκολότερα από τον βυθό, αλλά αυτά που απλώς διακρίνονται με το γυμνό μάτι.
«Εχουμε κάνει μία καταστροφή που δεν μπορεί να γυρίσει πίσω και αναφέρομαι στα μικροπλαστικά που βρίσκονται στον βυθό της θάλασσας – τα οποία είναι πλέον πάρα πολλά. Ακόμη και σε παρθένα νησιά, όπως είναι η Ανάφη, έχουμε βρει τεράστιες ποσότητες μικροπλαστικών, καθώς αυτά μπορούν να ταξιδεύουν και να φτάνουν μακριά», αναφέρει η Θεοδώρα Φράνσις, εξηγώντας ότι αυτά δεν μπορούν να ανασυρθούν από τον βυθό και απλώς παραμένουν εκεί ρυπαίνοντας το φυσικό περιβάλλον. «Για εμένα είναι σοκαριστικό, γιατί ξέρω ότι δεν μπορώ να κάνω τίποτα για αυτό», εξηγεί.
Το 2021, η οργάνωση δημιούργησε το Δίκτυο των Μπλε Δήμων στο οποίο πλέον επικεντρώνονται οι περισσότερες δράσεις. Ο πρόεδρος της Aegean Rebreath μιλά με ενθουσιασμό για αυτή την πρωτοβουλία.
«Πρόκειται για μία σύμπραξη 25 νησιωτικών και παράκτιων δήμων από έξι περιφέρειες της Ελλάδας, στις οποίες αναπτύσσουμε διευρυμένες δράσεις για την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος. Είναι ένα δίκτυο που βασίζεται στη συνεργασία των δημοτικών αρχών, της κοινωνίας των πολιτών και της κεντρικής διοίκησης και έχει ως στόχο να αναδείξει τη σημασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος για την κοινωνία και την οικονομία. Παλιότερα ακούγαμε ότι με τις δράσεις μας δυσφημούμε την Ελλάδα, αλλά από τότε τα πράγματα έχουν προχωρήσει. Μετά από τόσα χρόνια, οι τοπικές κοινωνίες μάς γνωρίζουν και πλέον μας εμπιστεύονται».
Παλιότερα ακούγαμε ότι με τις δράσεις μας δυσφημούμε την Ελλάδα, αλλά από τότε τα πράγματα έχουν προχωρήσει. Μετά από τόσα χρόνια, οι τοπικές κοινωνίες μάς γνωρίζουν και πλέον μας εμπιστεύονται.
Η νοοτροπία σε πολλά από αυτά τα νησιά έχει αλλάξει προς το καλύτερο. Είναι ενδεικτική η ανταπόκριση κάποιων αλιέων σε περιοχές όπου έχουν τοποθετηθεί, με πρωτοβουλία της οργάνωσης, σταθμοί εναπόθεσης αλιευτικών εργαλείων.
«Εχουμε συλλέξει μέσω των σταθμών περισσότερους από 45 τόνους τέτοιων εργαλείων, τα οποία τα στέλνουμε προς επαναξιοποίηση», εξηγεί ο κ. Σαρελάκος.
Η ενημέρωση από πλευράς της οργάνωσης δεν σταματά εκεί. Μέχρι σήμερα 5.500 μαθητές και φοιτητές από 43 διαφορετικούς δήμους της Ελλάδας έχουν παρακολουθήσει τα εκπαιδευτικά προγράμματά της και έχουν ενημερωθεί για το μέγεθος της θαλάσσιας ρύπανσης και τις βασικές αιτίες που την προκαλούν.
«Πιστεύουμε στην ατομική ευθύνη και στην περιβαλλοντική δημοκρατία, γιατί θεωρούμε ότι μόνο έτσι μπορεί να κερδηθεί το σύστημα της αλλαγής κουλτούρας. Μέσα από αυτά τα προγράμματα οι νέες γενιές μαθαίνουν ότι υπάρχουν λύσεις για την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος, γιατί μόνο όταν μάθουμε να βλέπουμε, θα μάθουμε και να προστατεύουμε», καταλήγει ο κ. Σαρελάκος.
