Τα μυρμήγκια ήταν ακόμη ζωντανά όταν οι αστυνομικοί άνοιξαν τα φιαλίδια. Χιλιάδες κόκκινες βασίλισσες ήταν σφιχτά… πακεταρισμένες σε σύριγγες, κρυμμένες μέσα σε έναν ξενώνα στο Νακούρου της Κένυας. Οι τελωνειακοί υπάλληλοι βρέθηκαν ενώπιον μιας συνήθους επανάληψης. Δεν επρόκειτο για ελεφαντόδοντο ούτε για κάποιο σπάνιο κέρας. Μόνο έντομα. Αλλά όχι όποια κι όποια. Χιλιάδες κόκκινες βασίλισσες.
Οι ύποπτοι ήταν δύο 19χρονοι Βέλγοι. Το φορτίο; Πάνω από 5.000 ζωντανά μυρμήγκια-βασίλισσες του είδους Messor cephalotes, ένα χαρισματικό, μεγαλόσωμο μυρμήγκι-συλλέκτης που ενδημεί στην Ανατολική Αφρική. Προορισμός; Ιδιώτες συλλέκτες εντόμων στην Ευρώπη και την Ασία, όπου μια μόνο βασίλισσα μπορεί να αποφέρει κάποιες εκατοντάδες δολάρια και ένα φιαλίδιο μπορεί να χρηματοδοτήσει ένα ολόκληρο δίκτυο διακίνησης.
Και δεν ήταν μόνον αυτή η περίπτωση: ένας Βιετναμέζος υπήκοος και ένας ντόπιος συνεργός συνελήφθησαν, σε ξεχωριστή υπόθεση, με 400 παρόμοια μυρμήγκια, τα οποία βρέθηκαν στο διαμέρισμά τους στο Ναϊρόμπι.
Από το Βιετνάμ στην Κένυα
Μπορεί οι δύο υποθέσεις να μη συνδέονται άμεσα –προσώρας τουλάχιστον–, ωστόσο όλα καταδεικνύουν μια διεθνή αλυσίδα εφοδιασμού που προμηθεύεται εξωτικά έντομα, εκμεταλλεύεται νομικές γκρίζες ζώνες και ικανοποιεί εξειδικευμένες εμμονές. Από την άλλη, ούτε η σύλληψη του Βιετναμέζου Ντου Χανγκ Νγκουαγιέν, μαζί με τον Κενυάτη Ντένις Νγκάνγκα, είναι αιφνιδιαστική.
Η σύλληψη του Βιετναμέζου Ντου Χανγκ Νγκουαγιέν, μαζί με τον Κενυάτη Ντένις Νγκάνγκα, δεν είναι αιφνιδιαστική.
Το Βιετνάμ μοιάζει να έχει εδραιωθεί στην παράνομη διακίνηση άγριας ζωής, τα τελευταία χρόνια, όμως, έχει παρατηρηθεί μια ανησυχητική στροφή – από τα μεγάλα θηλαστικά προς πλάσματα τόσο μικρά, που χωράνε σε μια τσέπη, αλλά κοστίζουν χιλιάδες ευρώ στην ψηφιακή αγορά. Σύμφωνα με φετινή έρευνα του Mongabay, πάνω από 1.000 αγγελίες για προστατευόμενα είδη, όπως οι ταραντούλες επί παραδείγματι, βρέθηκαν στα βιετναμέζικα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μέσα σε μόλις τρεις μήνες. Το Facebook, το Zalo και το Telegram είναι οι νέες μαύρες αγορές.
Τα μυρμήγκια, πάντως, δεν προορίζονταν για κάποια επιστημονική μελέτη, όπως είναι προφανές. Κατευθύνονταν σε γυάλινα κουτιά σε περίοπτα ράφια διαμερισμάτων ή σε φόρουμ όπου οι συλλέκτες ανταλλάσσουν φωτογραφίες σπάνιων βασιλισσών, όπως κάποιοι ανταλλάσσουν γραμματόσημα από το eBay. Εδώ, βέβαια, απαραίτητη είναι η βιντεο-συνομιλία σε πραγματικό χρόνο, ώστε ο αγοραστής να σιγουρευτεί ότι ο πωλητής δεν θα του πουλήσει μυρμήγκια που βρίσκεις έξω από το σπίτι του.
Βιοπειρατεία στο Νακούρου
Οταν οι αστυνομικοί βρέθηκαν στο δωμάτιο που νοίκιασαν οι 19χρονοι Βέλγοι Νταβίντ Λορνουά και Σέπε Λόντεβεϊκ βρήκαν κάτι περισσότερο από μιαν… απλή σκηνή εγκλήματος· βρήκαν μια βιόσφαιρα υπό μετακόμιση: πάνω από 2.200 δοκιμαστικούς σωλήνες, ο καθένας βελτιστοποιημένος για την επιβίωση των μυρμηγκιών· προσαρμοσμένα συστήματα ψύξης· βαθμονομητές υγρασίας· σύριγγες που μετατράπηκαν σε κουκούλια.
Στα φόρα για την εκτροφή μυρμηγκιών, είναι κάτι σαν σύμβολο κύρους. Στα οικοσυστήματα, είναι είδος-κλειδί.
Το μυρμήγκι Messor cephalotes έχει ιδιαίτερη αξία όχι μόνο για το χρώμα και το μέγεθός του, αλλά και για την ικανότητά του να ιδρύει σε σύντομο χρόνο νέες αποικίες. Στα φόρα για την εκτροφή μυρμηγκιών, είναι κάτι σαν σύμβολο κύρους. Στα οικοσυστήματα, είναι είδος-κλειδί. Η απουσία του επανασυνδέει ολόκληρη την τροφική αλυσίδα.
Εκτιμώμενη αξία της λείας; Λίγο πάνω από 7.600 δολάρια. Η πραγματική απώλεια; Οικολογικές συνέπειες. Η αφαίρεση χιλιάδων αναπαραγωγικών μυρμηγκιών μπορεί να αποσταθεροποιήσει τα συστήματα διασποράς σπόρων, να επηρεάσει τη δυναμική αρπακτικών – θηραμάτων και να μεταβάλει ανεπανόρθωτα το μικροβίωμα του εδάφους.
Η σημασία του Messor cephalotes
Οι βασίλισσες
🐜 Αποικίες: Χωρίς βασίλισσα, καμία αποικία δεν επιβιώνει.
🐜 Προσδόκιμο: Κάποιες βασίλισσες ζουν 15-30 χρόνια, παράγοντας εκατομμύρια απογόνους.
🐜 Σπανιότητα: Εμφανίζονται μόνο κατά τη διάρκεια συγκεκριμένων περιόδων ζευγαρώματος.
🐜 «Διακριτικότητα»: Χιλιάδες μπορούν να χωρέσουν σε ένα σακίδιο.
🐜 Συλλεκτικές: Το χόμπι των μυρμηγκιών έχει εκραγεί στο διαδίκτυο. Μία βασίλισσα μπορεί να πωληθεί για αρκετές εκατοντάδες δολάρια.
Εν γένει…
Το Messor cephalotes, γνωστό ως γιγάντιο αφρικανικό θεριστικό μυρμήγκι, μπορεί να είναι μικρό σε μέγεθος, αλλά ο οικολογικός του αντίκτυπος είναι βαθύς. Ενδημικό στην Ανατολική Αφρική –ιδίως στην Κένυα, την Τανζανία και την Αιθιοπία–, το είδος αυτό διαδραματίζει κρίσιμο ρόλο στη διατήρηση των οικοσυστημάτων σε λιβάδια και χωράφια.
🐜 Διασπορά σπόρων: Μεταφέρουν και κρύβουν σπόρους υπόγεια, υποστηρίζοντας την ποικιλομορφία των φυτών και τη φυσική αναγέννηση, ιδίως σε υποβαθμισμένα εδάφη.
🐜 Αερισμός του εδάφους: Τα πολύπλοκα συστήματά τους βελτιώνουν τη διήθηση του νερού και την ανακύκλωση των θρεπτικών στοιχείων, λειτουργώντας ως φυσικοί καλλιεργητές της γης.
🐜 Τροφική αλυσίδα: Ως θήραμα για τα πουλιά και τα μικρά θηλαστικά –και θηρευτές για άλλα έντομα– αποτελούν κρίσιμο κόμβο στα τοπικά οικοσυστήματα.
Η άνοδος της μικρο-διακίνησης
Η διακίνηση μικρών πλασμάτων αποτελεί πλέον τάση του διεθνούς λαθρεμπορίου. Το 2024, η επιχείρηση Thunder της Interpol και του Παγκόσμιου Οργανισμού Τελωνείων οδήγησε στην κατάσχεση σχεδόν 20.000 ζωντανών ζώων σε 138 χώρες. Μεταξύ αυτών: έντομα, μύκητες, βάτραχοι, πουλιά.
Την ίδια χρονιά, ειδικός σε σκορπιούς και αράχνες του Αμερικανικού Μουσείου Φυσικής Ιστορίας συνελήφθη στην Κωνσταντινούπολη, ενώ φέρεται να προσπαθούσε να βγάλει λαθραία 1.500 δείγματα από την Τουρκία.
Το 2024 επίσης, στο Μαϊάμι, ένας άνδρας προσπάθησε να περάσει λαθραία δύο φίδια μέσα στο παντελόνι του. Συνελήφθη στο αεροδρόμιο στο αεροδρόμιο της αμερικανικής πόλης, αποκαλύπτοντας ακόμα μία ανθρώπινη εφευρετικότητα.
Το 2024, η επιχείρηση Thunder της Interpol και του Παγκόσμιου Οργανισμού Τελωνείων οδήγησε στην κατάσχεση σχεδόν 20.000 ζωντανών ζώων σε 138 χώρες. Την τελευταία τριετία σημειώνονται διαρκώς περιστατικά διακίνησης εξωτικών ζώων και εντόμων.
Ταυτόχρονα, πέρυσι, ένα πάντα βρέθηκε στις αποσκευές υπόπτων για λαθρεμπόριο στο αεροδρόμιο της Ταϊλάνδης. Οι τελωνειακοί υπάλληλοι της Μπανγκόκ συνέλαβαν έξι άτομα μετά την εύρεση 87 ζώων, μεταξύ αυτών σαύρες, μαϊμού και φίδια.
Στη Νέα Υόρκη, το 2023, ο 75χρονος Τσαρλς Λίμερ δήλωσε ένοχος για λαθρεμπόριο σπάνιων πεταλούδων μέσω eBay, κρύβοντάς τες σε φακέλους με την ένδειξη «δείγμα». Ο Λίμερ, σύμφωνα με το υπουργείο Δικαιοσύνης των ΗΠΑ, διατηρούσε εμπορική επιχείρηση που εισήγε, εξήγε, αγόραζε και πωλούσε άγρια ζώα. Το 2016, η επιχείρησή του απέκτησε άδεια εισαγωγής και εξαγωγής άγριων ζώων, η οποία ήρθη τον Οκτώβριο του 2022.
Στην Ινδία, την ίδια χρονιά, μια γυναίκα κατάφερε να βάλει 22 φίδια και έναν χαμαιλέοντα σε πτήσει μέσα στις αποσκευές της.
Μάλιστα, σε πτήση από την Ταϊλάνδη στην Ταϊβάν, ένας επιβάτης ήρθε αντιμέτωπος με έναν αρουραίο ενώ πήγαινε στην τουαλέτα. Στη συνέχεια, το προσωπικό της καμπίνας έψαξε το αεροπλάνο και βρήκε κάτι πολύ ενδιαφέρον κάτω από το κάθισμα μιας επιβάτιδος: 20 χελώνες Βιρμανίας, ένα φίδι, δύο ενυδρίδες, ένα τρωκτικό του είδους κυνόμυς και δύο σκίουρους. Και όλα αυτά είχαν περάσει ανενόχλητα από τον έλεγχο.
Μια νέα αποικιοκρατία
Οι τέσσερις ύποπτοι που συνελήφθησαν στο Ναϊρόμπι πρόκειται να δικαστούν –και να καταδικαστούν– στις 23 Απριλίου. Οι μέγιστες ποινές, σύμφωνα με τη νομοθεσία της Κένυας, είναι πέντε χρόνια φυλάκιση και πρόστιμο έως 150.000 δολάρια. Η τιμωρία τους αναμένεται να είναι και τιμωρητική και παραδειγματική προς αποφυγήν παρόμοιων περιστατικών στο μέλλον.
Σε κάθε περίπτωση, πρόκειται για μιαν ιστορία για την κλίμακα του περιβαλλοντικού εγκλήματος και την αυξανόμενη πολυπλοκότητα των δικτύων του. Για το πώς αυτά τα δίκτυα κινούνται αθόρυβα, σε δοκιμαστικούς σωλήνες, σε καταχωρίσεις, σε διακομιστές για χομπίστες.
Η νομική ασυμμετρία είναι πασιφανής: ένας έφηβος από την Κένυα που συλλαμβάνεται με έναν δοκιμαστικό σωλήνα μυρμηγκιών αντιμετωπίζει φυλάκιση, ενώ ένας Ευρωπαίος συλλέκτης που τα παρήγγειλε διά του Telegram πιθανότατα θα τη βγάλει καθαρή.
Είναι, πράγματι, ευκολότερο να κρύψεις 5.000 μυρμήγκια από πέντε ελεφαντοστά. Αυτό που, όμως, αναδεικνύεται είναι μία νέα μορφή αποικιοκρατίας του Βορρά επί του Νότου. Και το λαθρεμπόριο δεν αποκαλύπτει απλώς ένα κενό στην επιβολή της νομοθεσίας, αλλά μια βαθύτερη δομή της… εξόρυξης στην ψηφιακή εποχή.
Οι περισσότερες από τις πλατφόρμες που επιτρέπουν αυτό το εμπόριο –eBay, PayPal, Telegram κ.λπ.– «φιλοξενούνται» στον Βορρά. Και υπάρχει μια γκρίζα ζώνη στη ρύθμιση της πώλησης σπάνιων ειδών. Οπως και να ’χει, η επιβολή της νομοθεσίας παραμένει ασυνεπής και σε μεγάλο βαθμό συμβολική.
Και η νομική ασυμμετρία είναι πασιφανής: ένας έφηβος από την Κένυα που συλλαμβάνεται με έναν δοκιμαστικό σωλήνα μυρμηγκιών αντιμετωπίζει φυλάκιση, ενώ ένας Ευρωπαίος συλλέκτης που τα παρήγγειλε διά του Telegram πιθανότατα θα τη βγάλει καθαρή. Οι πλατφόρμες κερδίζουν μέσω των συναλλαγών. Οι πωλητές εξαφανίζονται. Τα οικοσυστήματα πληγώνονται.
Αυτό που εξάγεται από το αφρικανικό έδαφος επανεμφανίζεται ως συλλεκτική τέχνη, ως γονιδίωμα σε ερευνητικά κέντρα που δεν εξετάζουν την προέλευσή τους ή ως κερδοσκοπικά επενδυτικά αντικείμενα σε εξειδικευμένα φόρουμ.
Και τίποτα από αυτά δεν επιστρέφεται εκεί όπου η φύση το γέννησε.
Κεντρική φωτογραφία: ©REUTERS/Monicah Mwangi
