Τα ζώα μάς αλλάζουν. Λειαίνουν τις «γωνίες» μας με την τρυφερότητά τους, μας γιατρεύουν με την αγάπη τους· και δεν πρόκειται για μεταφορά. Τα κατοικίδια ωφελούν την υγεία μας –όχι μόνο την ψυχική– με πολλούς τρόπους. Σύμφωνα μάλιστα με νέα επιστημονικά ευρήματα, αναδεικνύονται σε απρόσμενο προστάτη της υγείας του εγκεφάλου μας. Μελέτη που δημοσιεύθηκε πριν από μερικές εβδομάδες στο έγκριτο επιστημονικό περιοδικό Scientific Reports (της «οικογένειας» του Nature) αναζήτησε τη σχέση μεταξύ της συμβίωσης με κάποιο ζώο και του ρυθμού γνωστικής εξασθένησης σε άτομα ηλικίας άνω των 50 ετών.
Σκύλοι – Βοηθούν τους κηδεμόνες τους ώστε να έχουν σημαντικά πιο αργή έκπτωση της μνήμης, τόσο της βραχυπρόθεσμης όσο και της μακροπρόθεσμης, σε σύγκριση με εκείνους που δεν έχουν κατοικίδια. Με την καθημερινή βόλτα συνεισφέρουν στην καλύτερη φυσική κατάσταση του κηδεμόνα τους.
Πρώτη συγγραφέας του άρθρου είναι η αναπτυξιακή ψυχολόγος Αντριάνα Ροστεκόβα, διδακτορική ερευνήτρια στο Πανεπιστήμιο της Γενεύης, η οποία αποφάσισε να συνδυάσει την αγάπη της για τα ζώα με την επιστημονική της κατάρτιση. «Ανέκαθεν με ενδιέφερε η μελέτη των κοινωνικών δεσμών και έβλεπα ότι η διεθνής βιβλιογραφία επικεντρώνεται κυρίως στις ανθρώπινες σχέσεις και παραγνωρίζει ή υποβαθμίζει τις σχέσεις που οι άνθρωποι αναπτύσσουμε με τα ζώα. Και όμως, σε μια Ευρώπη που γερνάει, καθώς πολλά άτομα της τρίτης ηλικίας σταματούν να εργάζονται ή βιώνουν την απώλεια των συντρόφων τους, χάνουν δηλαδή το υποστηρικτικό δίκτυο που είχαν, τα κατοικίδια συχνά έρχονται να καλύψουν με αξιοθαύμαστο τρόπο αυτό το τεράστιο κενό. Η συντροφιά ενός κατοικιδίου μπορεί, λοιπόν, να απαλύνει το άγχος και τη μοναξιά, παράγοντες που σχετίζονται με ταχύτερη γνωστική εξασθένηση», λέει στην «Κ».
Η επιστημονική ομάδα χρησιμοποίησε δεδομένα από την πανευρωπαϊκή έρευνα SHARE (Survey of Health, Ageing and Retirement in Europe), στο πλαίσιο της οποίας επί σχεδόν δύο δεκαετίες (από το 2004 έως το 2022) συγκεντρώθηκε πληθώρα πληροφοριών από τουλάχιστον 85.000 άτομα άνω των 50 ετών από 19 ευρωπαϊκές χώρες. Χρησιμοποιώντας μια προηγμένη στατιστική προσέγγιση, την πολυεπίπεδη μοντελοποίηση, που επιτρέπει στους ερευνητές να εξετάζουν δεδομένα σε διαφορετικά επίπεδα, οι ερευνητές του Πανεπιστημίου της Γενεύης διαπίστωσαν ότι η κατοχή ζώων συντροφιάς σχετίζεται με την υγεία του εγκεφάλου και τις νοητικές λειτουργίες του (μνήμη, προσοχή, σκέψη, γλώσσα).
Γάτες – Οι κηδεμόνες τους παρουσιάζουν πιο ήπια εξασθένηση της λεκτικής τους ευχέρειας, δηλαδή της ικανότητας να βρίσκουν τις κατάλληλες λέξεις για να διατυπώσουν μια σκέψη και να τις εκφέρουν με ταχύτητα. Με το γουργουρητό τους ρίχνουν την αρτηριακή πίεση των κηδεμόνων τους.
Συνέκριναν 1.886 κηδεμόνες σκύλων, 1.778 κηδεμόνες γατών, καθώς και 447 και 266 άτομα με πουλιά και ψάρια ως κατοικίδια, αντίστοιχα, με 10.049 ανθρώπους χωρίς κατοικίδιο και κατέληξαν σε πολύ ενδιαφέροντα συμπεράσματα. Ατομα που μοιράζονται τη ζωή τους με κάποιο ζώο παρουσιάζουν πιο αυξημένη δραστηριότητα στον προμετωπιαίο φλοιό του εγκεφάλου τους, οπότε η γνωστική τους γήρανση καθυστερεί. Ο θετικός αντίκτυπος, όμως, διαφοροποιείται ποιοτικά και ποσοτικά ανάλογα με το είδος του ζώου.
Οι κηδεμόνες σκύλων έχουν σημαντικά πιο αργή έκπτωση της μνήμης, τόσο της βραχυπρόθεσμης όσο και της μακροπρόθεσμης, σε σύγκριση με εκείνους που δεν έχουν κατοικίδια. Οι κηδεμόνες γατών παρουσιάζουν πιο ήπια εξασθένηση της λεκτικής τους ευχέρειας, δηλαδή της ικανότητας να βρίσκουν τις κατάλληλες λέξεις για να διατυπώσουν μια σκέψη και να τις εκφέρουν με ταχύτητα. «Η φροντίδα του σκύλου απαιτεί μεγαλύτερη πνευματική εγρήγορση και μνήμη για τις καθημερινές ανάγκες του (τάισμα, βόλτες, εντολές). Η καθημερινότητα με τις γάτες συχνά περιλαμβάνει μια εντονότερα λεκτική έκφραση στοργής, η οποία συμβάλλει στο “ακόνισμα” των γλωσσικών λειτουργιών», εξηγεί η Αντριάνα Ροστεκόβα.
Στον αντίποδα, τα ψάρια και τα πτηνά, μολονότι είναι επίσης δημοφιλείς επιλογές κατοικιδίων για πολλούς ανθρώπους, δεν φαίνεται να προσφέρουν κάποιο απτό όφελος στην υγεία του εγκεφάλου των δίποδων συγκατοίκων τους. «Υπάρχουν περιορισμοί στο πώς και πού μπορούν τα πουλιά και τα ψάρια να μας συνοδεύσουν στις καθημερινές μας δραστηριότητες, ενώ και το προσδόκιμο ζωής (ειδικά των ψαριών) είναι πολύ μικρότερο. Ετσι, συχνά ο συναισθηματικός δεσμός με αυτά τα ζώα δεν είναι τόσο ισχυρός – στοιχείο κρίσιμο για τη γνωστική υγεία. Δεν αποκλείεται, όμως, και η πιθανότητα αντίστροφης αιτιότητας: ηλικιωμένοι που ήδη παρουσιάζουν σημάδια γνωστικής εξασθένησης, δηλαδή, να επιλέγουν κατοικίδια που απαιτούν λιγότερη φροντίδα και αλληλεπίδραση, όπως τα ψάρια και τα πουλιά».
Πολυεπίπεδος ρόλος
Δεύτερη συγγραφέας του άρθρου, επιβλέπουσα του διδακτορικού της Αντριάνα Ροστεκόβα και συντονίστρια της διεπιστημονικής έρευνας είναι η Ελληνίδα λέκτορας στο ελβετικό πανεπιστήμιο Χαρίκλεια Λαμπράκη, με την οποία επίσης επικοινώνησε η «Κ». «Ο ρόλος των κατοικιδίων φαίνεται να είναι πολυεπίπεδος· συμβάλλουν στο να εισαχθούν στην εξίσωση της υγείας κοινωνικές και συναισθηματικές παράμετροι. Συνεισφέρουν στην καλύτερη φυσική κατάσταση του κηδεμόνα τους (αυτό ισχύει για τους σκύλους, που βγαίνουν καθημερινά βόλτα), ρίχνουν την αρτηριακή πίεση (οι γάτες με το γουργουρητό τους), προσφέρουν πολύτιμη συναισθηματική υποστήριξη και λειτουργούν ως καταλύτες για κοινωνική αλληλεπίδραση», επισημαίνει η κυρία Λαμπράκη.
«Επιπλέον, η μακροχρόνια φροντίδα ενός κατοικιδίου ενισχύει την αίσθηση σκοπού και ευθύνης, δύο στοιχείων που έχουν επανειλημμένως συνδεθεί με βελτιωμένα επίπεδα ψυχικής και γνωστικής υγείας σε ηλικιωμένα άτομα», προσθέτει η Αντριάνα Ροστεκόβα.
Το 2019, σχεδόν 7,85 εκατομμύρια Ευρωπαίοι έπασχαν από άνοια. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Eurostat, έως το 2050 το 30% των πολιτών της Γηραιάς Ηπείρου θα είναι άνω των 65 ετών, ενώ οι ασθενείς με άνοια υπολογίζεται ότι θα ξεπερνούν τα 14 εκατομμύρια. «Καθώς τα συστήματα υγείας, λοιπόν, σε ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο, καλούνται να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις της γήρανσης του πληθυσμού και της γνωστικής εξασθένησης, τα ευρήματα της μελέτης ανοίγουν τον δρόμο για νέες προληπτικές, μη επεμβατικές και μη φαρμακευτικές παρεμβάσεις», εξηγεί η Χαρίκλεια Λαμπράκη.
Σήμερα, 139 εκατομμύρια νοικοκυριά στην Ευρώπη –αντιστοιχούν στο 46%– έχουν κάποιο κατοικίδιο. Αν η παρουσία αυτών των ζώων ενισχύει πράγματι τη γνωστική υγεία των ανθρώπων τους, τότε οι επιπτώσεις δεν είναι μόνο ατομικές αλλά και συλλογικές – αφορούν τις πολιτικές υγείας, την πρόληψη ασθενειών, επομένως και την οικονομία των ευρωπαϊκών χωρών. Η ομάδα που υπογράφει τη μελέτη σχεδιάζει, λοιπόν, ήδη το επόμενο βήμα της: «Με δεδομένο ότι η άνοια εξελίσσεται σε μείζον πρόβλημα δημόσιας υγείας, το επιστημονικό ενδιαφέρον για εμάς είναι μεγάλο. Στην καινούργια φάση της έρευνάς μας θα εστιάσουμε στους βιολογικούς και νευροφυσιολογικούς μηχανισμούς μέσα από τους οποίους ενισχύεται η γνωστική λειτουργία δίπλα σε ένα κατοικίδιο», όπως προαναγγέλλει η κυρία Λαμπράκη. Εως τότε, αρκεί να ξέρουμε πως η συντροφιά ενός ζώου δεν είναι απλώς πηγή χαράς και παρηγοριάς· είναι και σύμμαχος της υγείας μας.
Πόσο κοστίζει η αγάπη ενός κατοικιδίου;
Σε μια εποχή όπου η ευημερία και η ψυχική υγεία βρίσκονται, ως ζητούμενα, στο επίκεντρο της δημόσιας συζήτησης, μια νέα μελέτη επιχειρεί να απαντήσει σε ένα φαινομενικά παράδοξο ερώτημα: Ποια είναι η οικονομική αξία της συντροφιάς ενός κατοικιδίου; Η δρ Αντελίνα Γκεσβάντερ, καθηγήτρια Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο του Κεντ, σε συνεργασία με τον δρα Μάικλ Γκμάινερ, από το London School of Economics, αποφάσισαν να κάνουν ακριβώς αυτό: να αποτιμήσουν με αμιγώς οικονομικά εργαλεία –όχι με την καρδιά, αλλά με αριθμούς– κάτι τόσο άυλο, όσο η αγάπη προς και από ένα ζώο. «Στο μάθημά μου συχνά δείχνω στους φοιτητές μου πώς να αποδίδουν χρηματική αξία σε αγαθά όπως το καθαρό νερό, ο αέρας ή ένα δάσος», εξηγεί στην «Κ» η δρ Γκεσβάντερ. «Σκέφτηκα, λοιπόν, να δοκιμάσω το ίδιο με τα κατοικίδια».
Τα αποτελέσματα της έρευνας, στην οποία συμμετείχαν 2.000 άτομα από τη Μεγάλη Βρετανία, είναι εντυπωσιακά: «Η παρουσία κατοικιδίου σε ένα σπίτι ισοδυναμεί για την ευημερία και την καλή ψυχική κατάσταση των κηδεμόνων του με αύξηση του ετήσιου εισοδήματός τους κατά περίπου 70.000 στερλίνες. Και αυτό που περισσότερο μας εξέπληξε είναι ότι το ποσό είναι παρόμοιο με αυτό που αντιστοιχεί στην ύπαρξη συζύγου ή σταθερού συντρόφου ή σε ένα ισχυρό υποστηρικτικό δίκτυο φίλων και γειτόνων».
Αν και η φροντίδα ενός κατοικιδίου συνεπάγεται και δαπάνες για το μέσο νοικοκυριό (τροφή, ιατρική περίθαλψη κ.λπ.), οι ερευνητές υπογραμμίζουν ότι η καθαρή «απόδοση» σε όρους ψυχικής υγείας υπερβαίνει κατά πολύ το κόστος. Είναι μια «επένδυση» με θετικό αντίκτυπο, τόσο σε ατομικό όσο και σε κοινωνικό επίπεδο.
Ενδιαφέρον παρουσιάζουν και τα ευρήματα για τις προσωπικότητες των κηδεμόνων. «Οσοι έχουν σκύλους συνήθως είναι πιο εξωστρεφείς, ενώ όσοι έχουν γάτες είναι πιο ανοιχτοί σε νέες εμπειρίες. Γενικά, οι άνθρωποι που συμβιώνουν με κάποιο κατοικίδιο είναι στην πλειονότητά τους πιο συνεπείς και κοινωνικοί από εκείνους που δεν έχουν», επισημαίνει η Αυστριακή επιστήμονας, που εδώ και μία δεκαετία ζει και εργάζεται στο Κεντ.
Αλλά οι επιστήμονες δεν διαπιστώνουν μόνο· προτείνουν και μια πρακτική αξιοποίηση των συμπερασμάτων τους. Σε έναν κόσμο όπου η κοινωνική απομόνωση εξελίσσεται σε επιδημία, η συμβίωση με ένα ζώο, λένε, συμβάλλει στην πρόληψη ψυχικών διαταραχών όπως η κατάθλιψη και το άγχος. «Τα κατοικίδια, λοιπόν, μπορούν να ενταχθούν σε στρατηγικές δημόσιας υγείας – εννοείται με προσοχή και σεβασμό προς τα ίδια τα ζώα».
Η έρευνα είχε και μια προσωπική διάσταση. «Ζω με δύο γάτες και μέχρι πρόσφατα είχα και ένα χρυσόψαρο», σημειώνει η καθηγήτρια του Πανεπιστημίου του Κεντ. «Ηθελα να μετρήσω πόσο σημαντικά είναι για μένα με τους όρους που χρησιμοποιώ ως οικονομολόγος και να δω αν αυτό ισχύει και για άλλους ανθρώπους». Η απάντηση είναι σαφής: Η συντροφιά ενός ζώου δεν είναι μόνο ανεκτίμητη από συναισθηματικής πλευράς· είναι στην κυριολεξία πολύτιμη. Και, όπως αποδείχθηκε, απολύτως μετρήσιμη.
