Το Φεβρουάριο του 1984, το Σαράγεβο φιλοξένησε τους Χειμερινούς Ολυμπιακούς Αγώνες. Αποτέλεσαν μια πρώτης τάξεως ευκαιρία προβολής στο εξωτερικό, τόσο για την πόλη, όσο και για την τότε Γιουγκοσλαβία, με τους κατοίκους του Σαράγεβο να κατακλύζονται από μια πρωτόγνωρη ευφορία και να βάζουν τα δυνατά τους, για να μετατραπεί η πόλη τους σε κέντρο του κόσμου. Σαράντα ένα χρόνια μετά, μπορεί η πρωτεύουσα της Βοσνίας – Ερζεγοβίνης να παραμελεί την ολυμπιακή της κληρονομιά, αλλά ο 27χρονος Μίρκο Τόμασεκ από την Τσεχία προσπαθεί να την αναβιώσει με τη δημιουργία ενός εκπαιδευτικού μονοπατιού στην εγκαταλελειμμένη σήμερα πίστα των αθλημάτων του μπόμπσλεϊ και του λουτζ.
Οι επιπτώσεις του πολέμου
Η πίστα κατασκευάστηκε στις πλαγιές του Τρεμπέβιτς, ενός από τα βουνά που κυκλώνουν το Σαράγεβο. Λόγω της κοντινής του απόστασης από το κέντρο της πόλης και τη σύνδεσή του με τελεφερίκ, το Τρεμπέβιτς αποτελεί δημοφιλή προορισμό για ντόπιους και επισκέπτες, οι οποίοι απολαμβάνουν περιπάτους και οικογενειακά πικνίκ σε ένα περιβάλλον με πλούσια χλωρίδα και πανίδα.
Την περίοδο της πολιορκίας του Σαράγεβο (1992-1996) καταστράφηκαν πολλές από τις πίστες που κατασκευάστηκαν για τους Αγώνες στις Δειναρικές Άλπεις, ενώ τα κλειστά γήπεδα στον αστικό ιστό του Σαράγεβο υπέστησαν σοβαρές ζημιές. «Χάρη στη βοήθεια της διεθνούς κοινότητας, οι αρχές κατάφεραν να ανακαινίσουν όσα κτίρια βρίσκονται στην πόλη. Οι εγκαταστάσεις στα γύρω βουνά αφέθηκαν στην τύχη τους», αναφέρει ο Τόμασεκ.
Μοναδική παραφωνία στο φυσικό τοπίο αποτελεί η τσιμεντένια πίστα, που χρησιμοποιήθηκε για τελευταία φορά το 1988 στο Ευρωπαϊκό Πρωτάθλημα μπόμπσλεϊ. Το 2014, όταν ξεκίνησε η επιχείρηση αποναρκοποίησης του βουνού, η χρήση της ήρθε ξανά στο προσκήνιο, με τη Διεθνή Ομοσπονδία Λουτζ να χρηματοδοτεί τη μερική ανακαίνισή της. Για κάποια χρόνια, αθλητές από τις γειτονικές χώρες, αλλά και τη Σλοβακία, την Πολωνία και την Τουρκία τη χρησιμοποιούσαν για καλοκαιρινή προπόνηση. Ωστόσο, το κόστος ανακατασκευής της ήταν απαγορευτικό. Γι’ αυτό δεν φιλοξένησε αθλήματα ολίσθησης στο Χειμερινό Ολυμπιακό Φεστιβάλ Νέων το 2019. Σήμερα, λειτουργεί ως καμβάς για τους λάτρεις της τέχνης του δρόμου.
Επίσκεψη στα σύγχρονα ερείπια
To 2019, o νεαρός Τσέχος επισκέφθηκε για πρώτη φορά τη Βοσνία – Ερζεγοβίνη, ορμώμενος από το ενδιαφέρον του για τις ιστορίες πίσω από εγκαταλελειμμένες αθλητικές εγκαταστάσεις. «Πάντοτε υπάρχει κάποιος λόγος που ένα στάδιο αφήνεται στην τύχη του. Για παράδειγμα, όταν ταξίδεψα στην Αθήνα και αναζήτησα τα εγκαταλελειμμένα γήπεδα στο αεροδρόμιο του Ελληνικού, διάβασα και έμαθα πως η οικονομική κρίση και η αδιαφορία του κράτους ευθύνονταν για την κατάστασή τους», λέει.
Μέχρι πρόσφατα, ο Τόμασεκ είχε ταξιδέψει πολλές φορές στο Σαράγεβο, τόσο ως τουρίστας όσο και ως φοιτητής αρχιτεκτονικής με το πρόγραμμα κινητικότητας Erasmus+. Κάθε φορά αναζητούσε ιστορικά στοιχεία γύρω από την ολυμπιακή κληρονομιά της πόλης. Η έρευνά του ενέπνευσε το θέμα της μεταπτυχιακής του εργασίας, η οποία αφορούσε τη δυνατότητα αξιοποίησης της κληρονομιάς των Αγώνων για την τουριστική προώθηση της πόλης.
«Μεταξύ άλλων συναντήθηκα με ανθρώπους από τον δήμο, με τους ιδιοκτήτες των ολυμπιακών εγκαταστάσεων, με ξεναγούς και επιχειρηματίες και προσπάθησα να σχηματίσω μια ολοκληρωμένη εικόνα για το πώς άνθρωποι από διαφορετικούς χώρους βλέπουν την ανάδειξη αυτής της κληρονομιάς. Όλοι συμφωνούσαν ότι ο τρόπος που την αξιοποιούν δεν είναι καλός, αλλά διαφωνούσαν έντονα για το πώς θα μπορούσε να γίνει καλύτερος. Άλλωστε, το Σαράγεβο, όπως και όλη η Βοσνία-Ερζεγοβίνη, είναι ένα περίπλοκο περιβάλλον λόγω των εθνοτικών προβλημάτων», εξηγεί.
Εργαζόμενος από απόσταση σε μια εταιρεία υψηλής τεχνολογίας, μετακόμισε στο Σαράγεβο και άρχισε να ασχολείται από το μηδέν με τη δημιουργία ενός εκπαιδευτικού μονοπατιού πάνω στην εγκαταλελειμμένη πίστα. Οι επισκέπτες περπατούν πάνω στους διαδρόμους και σκανάρουν το QR code που έχει τοποθετήσει στις πινακίδες. Στη συνέχεια, μπορούν να διαβάσουν ή να ακούσουν την ιστορία των Χειμερινών Ολυμπιακών Αγώνων αλλά και να μάθουν όλα όσα δεν γνώριζαν για τον Βούτσκο, το χαριτωμένο λυκάκι-μασκότ που αποτελεί σύμβολο της πόλης.
Η δράση υλοποιήθηκε αποκλειστικά από τον ίδιο, χωρίς τη συμμετοχή των δημοτικών αρχών. «Η αλήθεια είναι πως η πίστα του Τρεμπέβιτς δεν ανήκουν επίσημα σε κάποιον. Για την ακρίβεια, δεν είναι καταχωρημένη σε κρατικά έγγραφα. Στη διάρκεια της πολιορκίας, οι αρχές αμέλησαν την ύπαρξή της. Επομένως, τα κτίσματα δεν έχουν καταγραφεί και δεν τα φροντίζει κανείς. Αυτό είναι και μέρος του προβλήματος, σε περίπτωση που συμβεί κάτι», αναφέρει ο 27χρονος Τσέχος.
Αγάπη για τους Αγώνες
Η τελευταία φορά που υπήρξε πλάνο ανακαίνισης ήταν το 2022, στο πλαίσιο της κοινής υποψηφιότητας της Βαρκελώνης και του Σαράγεβο για τους Ολυμπιακούς του 2030. Οι Καταλανοί αποσύρθηκαν από την κούρσα και χάθηκε άλλη μια ευκαιρία.
Ανεξάρτητα από τη συντήρηση της πίστας και τους επιτήδειους που προκαλούν ζημιές, η φλόγα των Ολυμπιακών Αγώνων δεν έσβησε ποτέ στην πόλη. Μεγάλο ρόλο στη διατήρησή της διαδραματίζει η «γιουγκονοσταλγία», το κοινωνικό φαινόμενο που συναντάται στις πρώην γιουγκοσλαβικές χώρες και αφορά τη ρομαντικοποίηση της καθημερινότητας στη ενοποιημένη χώρα πριν από το ξέσπασμα του πολέμου. Η νοσταλγία για την εποχή της ενότητας δεν περιορίζεται μόνο στη μνήμη των ανθρώπων, αλλά λειτουργεί και ως ενεργό στοιχείο ταυτότητας των Βοσνίων. Αυτό επηρεάζει ακόμη και τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζονται σήμερα οι Χειμερινοί Ολυμπιακοί Αγώνες του 1984. «Είναι μια στιγμή για την οποία οι κάτοικοι του Σαράγεβο και των πρώην γιουγκοσλαβικών χωρών νιώθουν μεγάλη περηφάνια. Αυτό το αίσθημα μεταλαμπαδεύεται και στις νεότερες γενιές μέσα από τις αφηγήσεις των γονιών τους. Γι’ αυτό και το ενδιαφέρον γύρω από τους Χειμερινούς Ολυμπιακούς Αγώνες αυξάνεται και πάλι», καταλήγει.
