Αφαιρούν τα τέσσερα κάτω μπροστινά δόντια τους για να ξεχωρίζουν από τις υπόλοιπες φυλές των Χερέρο. Ζουν σε πολυγαμικές κοινότητες, οργανωμένες γύρω από την ιερή φωτιά, μέσω της οποίας επικοινωνούν με τους νεκρούς τους. Είναι ένας ημι-νομαδικός λαός, που ζει σε παραδοσιακά χωριά χωρίς ηλεκτρικό ρεύμα και τρεχούμενο νερό, στον βορρά της Ναμίμπια. Αυτό όμως που κάνει την αυτόχθονη φυλή των Χίμπα γνωστή διεθνώς είναι οι «κόκκινες γυναίκες» της.
Οι γυναίκες Χίμπα καλύπτουν το σώμα και τα μαλλιά τους με otjize, ένα μείγμα από κοκκινωπό χώμα, ζωικό λίπος και μια αρωματική ρητίνη από τον θάμνο omazumba, που τις προστατεύει από τις ακτίνες του ήλιου και το ξηρό κλίμα της ερήμου, ενώ ταυτόχρονα συμβολίζει τη γονιμότητα και τη σύνδεση με την προγονική τους γη. Αυτές οι εντυπωσιακές, γυμνόστηθες γυναίκες με τα περίεργα κόκκινα μαλλιά, που φορούν μόνο μια φούστα, παραδοσιακά από δέρμα κατσίκας, και άφθονα κοσμήματα στον λαιμό, τα χέρια και τα πόδια τους, προβάλλονται συχνά ως ένα από τα «αξιοθέατα» της χώρας. Στην πραγματικότητα, όμως, αυτό δεν είναι τόσο αρνητικό όσο ακούγεται.
Έχοντας επιβιώσει από τη γενοκτονία που διέπραξαν τα γερμανικά στρατεύματα στις αρχές του 20ού αιώνα, οι Χίμπα αποτελούν σήμερα μια μικρή, μειονοτική κοινότητα που αντιπροσωπεύει λιγότερο από το 1% του πληθυσμού της Ναμίμπια. Υπολογίζεται ότι περίπου 50.000 Χίμπα ζουν βόρεια του ποταμού Κουνένε, μετακινούμενοι με τα ζώα τους από οικισμό σε οικισμό μέσα σε ένα σχεδόν άγονο τοπίο στην περιοχή του Καόκολαντ. Είναι πολύ δεμένοι με τη γη τους και διατηρούν ανεπηρέαστη από τις δυτικές επιρροές την πολιτιστική κληρονομιά τους. Οι άντρες ασχολούνται κυρίως με τη βοσκή των ζώων γύρω από τον οικισμό, ενώ οι γυναίκες επωμίζονται σχεδόν όλες τις υπόλοιπες δουλειές. Κόβουν ξύλα, κουβαλούν νερό, μαζεύουν άγρια χόρτα, μαγειρεύουν και φροντίζουν τα παιδιά. Ο τρόπος ζωής τους παραμένει παραδοσιακός, χωρίς τεχνολογικά μέσα.
Ωστόσο, τόσο η υποβάθμιση του φυσικού περιβάλλοντος και οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, όσο και οι «σειρήνες» του σύγχρονου τρόπου ζωής έχουν οδηγήσει έναν σημαντικό αριθμό ανθρώπων πιο κοντά, κυριολεκτικά και μεταφορικά, στις πόλεις. Τα τελευταία χρόνια, ολοένα και περισσότεροι Χίμπα έχουν αρχίσει να στέλνουν τα παιδιά τους στο σχολείο, να εμπιστεύονται τη σύγχρονη ιατρική και να υιοθετούν έναν τρόπο ζωής βασισμένο σε εγχρήματες συναλλαγές. Δεν είναι πλέον ασυνήθιστο να συναντήσει κανείς γυναίκες Χίμπα, με τα χαρακτηριστικά χτενίσματα και την παραδοσιακή τους φορεσιά, με ή χωρίς μια κάπα ριγμένη στους ώμους, να πωλούν τις χειροτεχνίες τους στους δρόμους των μεγάλων πόλεων της Ναμίμπια. Παράλληλα, ορισμένες κοινότητες ιθαγενών συμμετέχουν σε πρωτοβουλίες πολιτιστικού τουρισμού, γνωστές διεθνώς ως tribal tourism, οι οποίες τους προσφέρουν εναλλακτικές πηγές εισοδήματος, βοηθώντας τες ταυτόχρονα να διατηρήσουν τις παραδόσεις τους.
Κάνει καλό ο τουρισμός;
Μέσα από πρωτοβουλίες όπως τα Living Museums του μη κερδοσκοπικού Ιδρύματος Ζωντανής Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ναμίμπια ή από ξενώνες όπως το Omapaha Etosha Rest Camp, που στηρίζει τα ορφανά του χωριού Otjikandero, οι Χίμπα παρουσιάζουν την πολιτιστική τους ταυτότητα με τους δικούς τους όρους, αξιοποιώντας τα έσοδα για την ενίσχυση των κοινοτήτων τους. Την ίδια στιγμή, οι επισκέπτες έχουν την ευκαιρία να έρθουν σε άμεση επαφή με τα ήθη και τα έθιμα της φυλής, να δουν πώς παρασκευάζεται το otjize, πώς τα περίτεχνα χτενίσματα σηματοδοτούν τα διαφορετικά στάδια ζωής των γυναικών, πώς πλένουν και μαγειρεύουν με τον παραδοσιακό τρόπο, ακόμη και πώς περνούν τα βράδια τους γύρω από τη φωτιά, λέγοντας ιστορίες ή χορεύοντας.
Για τους επισκέπτες, η περιήγηση σε ένα χωριό Χίμπα μπορεί να γίνει αφορμή για προβληματισμό γύρω από το δίπολο «παράδοση – πρόοδος». Για τους ίδιους τους ιθαγενείς, όπως μας λέει και ο οδηγός μας, ο οποίος, αν και Χίμπα, υιοθετήθηκε από άλλη φυλή και είχε την ευκαιρία να φοιτήσει σε σχολείο και να μάθει αγγλικά, κάθε επίσκεψη είναι ευκαιρία για μάθηση, ανταλλαγή και γνωριμία με κάτι διαφορετικό. Η επαφή με τον τουρισμό δεν σημαίνει εγκατάλειψη της παράδοσης, αλλά έναν σύγχρονο τρόπο επιβίωσης, μια μορφή προσαρμογής στις νέες συνθήκες, που τους επιτρέπει να διατηρούν την πολιτιστική τους ταυτότητα.
Σε κάθε περίπτωση, η επιτυχία τέτοιων εμπειριών, εξαρτάται από την πρόθεση και των δύο πλευρών: των επισκεπτών, που καλούνται να ξεπεράσουν την παθητική θέαση και να αποφύγουν την αντιμετώπιση των ιθαγενών ως «αξιοθέατο», αλλά και των Χίμπα, που καλούνται να δουν τους τουρίστες όχι απλώς ως πηγή εσόδων, αλλά ως ευκαιρία ανταλλαγής. Οι αρμόδιοι φορείς της Ναμίμπια, με εμπειρία δεκαετιών σε προγράμματα υπεύθυνου τουρισμού, επενδύουν ακριβώς σε αυτή την ουσιαστική αλληλεπίδραση. Βλέπουν τον τουρισμό αλλά και την ευημερία των παραδοσιακών κοινοτήτων ως μέσο προστασίας της βιοποικιλότητας και της φυσικής κληρονομιάς της χώρας.
