Την πρώτη φορά που μου πρότειναν να πάω στο Τορίνο, προσπάθησα να το αποφύγω. Το φανταζόμουν σαν μια άσχημη βιομηχανική πόλη, χωρίς τη χάρη μιας Ρώμης, μιας Φλωρεντίας, ενός Μιλάνο έστω. Τελικά πήγα, και μετά ξαναπήγα, και ξαναπήγα, διότι δεν βρίσκεις αλλού στην Ιταλία παρόμοιο κτιριακό πλούτο που να δοξάζει το μπαρόκ με αρκετές πινελιές αρ νουβό, έτσι ώστε να το αποκαλούν, όχι άδικα, «ιταλικό Παρίσι». Και δεν είναι μόνο η ενδιαφέρουσα αρχιτεκτονική που το χαρακτηρίζει, από την οποία δεν λείπουν και οι «παραξενιές». Το Τορίνο έχει σαν δυνατό χαρτί και τα πιο ωραία καφέ της Ευρώπης, τύφλα να ’χει η Βιέννη. Είναι συνώνυμο με την κορυφαία φουντουκάτη σοκολάτα τζαντούγια, τον εμβληματικό καφέ Lavazza, το εξαιρετικό τζελάτο, τα φανταστικά ζυμαρικά, τα κρασιά παγκοσμίου κλάσεως, όπως το Βarolo και το Barbaresco, την πιεμοντέζικη τρούφα και φυσικά τη Γιουβέντους.
Από στοά σε στοά
Το ιστορικό κέντρο είναι πανέμορφο, περικυκλωμένο από στοές, έτσι ώστε να λένε πως ακόμα και τον βαρύ χειμώνα μπορείς να κάνεις τον γύρο της πόλης χωρίς να πέσει σταγόνα βροχής επάνω σου. Μπαίνοντας όμως από τον εκλεκτικιστικό σιδηροδρομικό σταθμό Πόρτα Νουόβα στον βασικό της οδικό άξονα, τη Βία Ρόμα, περνάς από την αυστηρή φουτουριστική της όψη, με τα γιγάντια αγάλματα και τα σιντριβάνια στην πλάτη των δίδυμων εκκλησιών Σαν Κάρλο Μπορομέο και Σάντα Κριστίνα, στην μπαρόκ καρδιά του Τορίνο: Στην πιάτσα Σαν Κάρλο βασιλεύουν η συμμετρία και η κομψότητα, με μια αύρα από Παρίσι και Ρώμη, γεμάτη ντελικάτα νεοκλασικά στοιχεία. Εκεί είναι που παίρνεις μια πρώτη ιδέα του κάλλους των τορινέζικων καφέ, με το αρ νουβό Caffè Torino και το χρυσοποίκιλτο Caffè San Carlo του 1822. Στις αρχές του 20ού αιώνα, σε αυτό το στέκι των προοδευτικών ιντελεκτουέλ άναψαν οι πρώτες λάμπες γκαζιού σε κλειστό χώρο στην Ευρώπη.
Από το τέλος της πλατείας και μέχρι την επόμενη, επίσης εμβληματική, πιάτσα Καστέλο, κάτω από τις στοές της Βία Ρόμα, παρατάσσονται τα γνωστότερα brands της μόδας και οι κομψές Τορινέζες κάνουν τα ψώνια τους. Μίλησα προηγουμένως για αρχιτεκτονικές παραξενιές. Σε αυτή την πλατεία δεσπόζει το Παλάτσο Μαντάμα, του οποίου η πίσω πλευρά έχει τη σκοτεινή αυστηρότητα ενός απόρθητου μεσαιωνικού κάστρου χτισμένου με τούβλο, ενώ την ίδια στιγμή η πρόσοψη κρατάει τη φινέτσα ενός μπαρόκ αριστουργήματος. Η μνημειώδης διπλή σκάλα στο εσωτερικό του έχει αντιγραφεί από πολλά κτίρια σε όλο τον κόσμο.
Ώρα για μπιτσερίν
Στην άκρη αυτής της πλατείας χαίρεσαι το βαρύ «πυροβολικό» δύο ακόμη εμβληματικών καφέ που συμπυκνώνουν την ιστορία και τη στιλάτη κοινωνική ζωή του Τορίνο. Μου αρέσει πολύ να κάθομαι στο Baratti & Milano, είναι το αγαπημένο μου στην πόλη. Νομίζω ότι παίζω σε ταινία εποχής σε αυτό το φινετσάτο μέρος με τον παριζιάνικο αέρα αρ νουβό, όλο καθρέφτες, μάρμαρα, μπρούντζινα και χρυσά διακοσμητικά, μωσαϊκά, στούκο και σκούρο «σοκολατένιο» ξύλο. Στον τορινέζικο ναό της σοκολάτας, που λειτουργεί από το 1875, μου αρέσει να απολαμβάνω τη φανταστική τοπική σπεσιαλιτέ μπιτσερίν, έναν συνδυασμό από πλούσια σοκολάτα, δυνατό εσπρέσο και αφρόγαλα, που σερβίρονται σε διαφορετικές στρώσεις σε ένα διάφανο ποτήρι. Το μυστικό του αριστοκρατικού αλλά και τόσο μοντέρνου τελικά ροφήματος είναι να μην το ανακατέψεις, αλλά να νιώσεις τις διαφορετικές θερμοκρασίες, υφές και γεύσεις, άψογα συναρμοσμένες πίνοντάς το· την πλούσια τζαντούγια να μπλέκεται με τη δύναμη του καφέ, ο οποίος με την πικράδα του ισοφαρίζει τη γλύκα από το αφρόγαλα –ή τη σαντιγί που προτιμώ εγώ– μαζί με λίγο ρούμι για έξτρα δύναμη. Ως συνοδευτικό μπορεί κανείς να επιλέξει ανάμεσα σε κρουασάν ή κάποιο από τα περίφημα γλυκίσματά τους: τόρτα Ρεάλε, Μπαράτι ή Τζαντουτζότο.
Δίπλα του βρίσκεται η πανέμορφη Γκαλερία Σουμπαλπίνα, με την υπέροχη τζαμωτή στέγη, τα γυαλισμένα μάρμαρα και τα μωσαϊκά. Εδώ μπορείτε να δειπνήσετε στα ατμοσφαιρικά τραπέζια του εστιατορίου Arcadia, να πάτε σινεμά στο διατηρητέο Cinema Romano και σίγουρα να μπείτε στη φανταστική Galleria Gilibert, που ειδικεύεται σε παλιά βιβλία και καταπληκτικά βίντατζ πόστερ. Αγαπημένο εκεί δίπλα είναι και το μικρούτσικο Caffè Mulassano με το ξυλόγλυπτο σαν σοκολάτα εσωτερικό του, όπου εφευρέθηκαν το 1925 και τα σαντουιτσάκια τραμετσίνι.
Μιλώντας πάντως για στοές, μην παραλείψετε να κάνετε μια βόλτα και από την Γκαλερία Σαν Φεντερίκο με τον πολύ ξεχωριστό εκλεκτικισμό της, από την άλλη πλευρά της Βία Ρόμα. Άνοιξε τις πύλες της το 1933 και γοητεύει με τη γυάλινη οροφή της σε σχήμα βαρελιού, που αφήνει το φυσικό φως να τη λούζει. Τη στηρίζουν χαριτωμένα τόξα και σιδεριές, ενώ εντυπωσιακά είναι και τα χρωματιστά μάρμαρα με τα σχέδιά τους στο πάτωμα. Στην Γκαλερία Σαν Φεντερίκο βρίσκεται και ένας από τους ομορφότερους κινηματογράφους της Ιταλίας, το Lux Cinema. Η αύρα της στοάς θυμίζει 19ο αιώνα, όμως οι καλόγουστες μπουτίκ, τα καφέ και τα εστιατόριά της παρατάσσονται σε μια ολοζώντανη, στιλάτη περατζάδα στο σήμερα.
Φινέτσα, τερακότα και FIAT
Οι αρχιτεκτονικές μοναδικότητες του Τορίνο είναι ατελείωτες. Παρά τις περίτεχνες λεπτομέρειές τους, όλα τα παλάτσι είναι γωνιώδη κουτιά. Ή μήπως όχι; Το Παλάτσο Καρινιάνο του 17ου αιώνα, που έμελλε να γίνει αργότερα το πρώτο κοινοβούλιο της ενοποιημένης Ιταλίας, παίζει με μια εντυπωσιακή πρόσοψη γεμάτη καμπύλους τοίχους, που ελαφραίνουν το βαρύ κτίριο κάνοντάς το να «ρέει» και την ίδια στιγμή είναι όλο χτισμένο με τούβλο και μόνο, στο χρώμα της τερακότα. Η τελευταία λεπτομέρεια, των κτιρίων με γυμνό τούβλο, είναι εδραιωμένο στιλ στο Τορίνο.
Ακριβώς απέναντι υπάρχει ένα από τα πιο όμορφα και παλαιότερα εστιατόρια της Ευρώπης. Το Del Cambio εκφράζει το μεγαλείο του 19ου αιώνα με σοφιστικέ ελεγκάντσα, που μπλέκει τη Σαβοΐα με το ιταλικό στιλ. Τη χάρη της σάλας του, που είναι γεμάτη επίχρυσα στολίδια, τεράστιους καθρέφτες, κόκκινο βελούδο, στούκο, λευκούς κιονίσκους, ζωγραφιές και παρκέ, έχουν απολαύσει από τον Μότσαρτ και τον Νίτσε μέχρι τη Μαρία Κάλλας και την Όντρεϊ Χέπμπορν, και πρέπει να την τιμήσετε κι εσείς για να σας μείνει αξέχαστο το Τορίνο. Όσο για την κουζίνα του, βραβευμένη με αστέρι Michelin, τιμά την παράδοση του Πιεμόντε με κλασικές γεύσεις σαν το βιτέλο τονάτο και τα ανιολότι ντελ Πλιν (είδος παραδοσιακών γεμιστών ζυμαρικών), αλλά τα ρέστα της τα δίνει στα κυρίως, με σπεσιαλιτέ το νεωτεριστικό αλά Μαρένγκο, με περιστέρι αντί για κοτόπουλο, μπισκ, κρόκο αυγού, κολοκυθάκια και μέντα.
Οκτακόσια μέτρα πιο μακριά, σας περιμένει το πιο εμβληματικό κτίριο της πόλης, το Μόλε Αντονελιάνα. Με ύψος 167,5 μ., είναι το πιο ψηλό τούβλινο οικοδόμημα χωρίς άλλη ενίσχυση στην Ευρώπη, ένα εντελώς πειραματικό αρχιτεκτονικό ύφος που συνδυάζει νεοκλασικά και εντελώς αντισυμβατικά στοιχεία. Μπορείτε να ανεβείτε στη βεράντα του, στα 85 μ., για να θαυμάσετε τη θέα που από την πόλη απλώνεται μέχρι τις Άλπεις. Και ασφαλώς να εξερευνήσετε το εξαιρετικό Εθνικό Μουσείο Κινηματογράφου που στεγάζει, ένα από τα σημαντικότερα στο είδος του στον κόσμο.
Αλλά το Τορίνο έχει και πιο σύγχρονη ταυτότητα.
Περπατώντας στην αντίθετη κατεύθυνση, 4,5 χλμ. από την πιάτσα Σαν Κάρλο, φτάνετε στο Λινγκότο, το τεράστιο βιομηχανικό συγκρότημα που έως τις αρχές της δεκαετίας του 1980 στέγαζε την παραγωγική δραστηριότητα της FIAT, διάσημο για την πίστα που βρισκόταν στην ταράτσα του, όπου γίνονταν οι δοκιμές των καινούργιων μοντέλων. Εκεί πραγματοποιήθηκαν τα γυρίσματα της περίφημης σκηνής καταδίωξης με τα Μίνι Κούπερ της ταινίας του 1969 Ληστεία αλά ιταλικά. Μετά το κλείσιμο του εργοστασίου, ο Ρέντσο Πιάνο ανέλαβε τη μετατροπή του σε σύγχρονο πολυλειτουργικό κέντρο. Στην οροφή του λειτουργεί σήμερα η Πινακοθήκη Ανιέλι, ενώ η πίστα δοκιμών είναι πλέον ο μεγαλύτερος κρεμαστός κήπος στην Ευρώπη, με πολλά conceptual έργα τέχνης.
Το Λινγκότο ανοίγει νέους δρόμους στη λεγόμενη βιομηχανική αρχαιολογία, εκφράζοντας συγχρόνως τις οικολογικές ανησυχίες της εποχής μας. Στην πίστα μπορείς να κυκλοφορήσεις πλέον μόνο με ηλεκτρικά οχήματα, ποδήλατα και σκούτερ. Ο χώρος στεγάζει και το πρώτο Eataly στον κόσμο, ένα εντυπωσιακά αναβαθμισμένο σούπερ μάρκετ-υπόδειγμα, με υποκαταστήματα από τη Νέα Υόρκη μέχρι το Τόκιο, που προωθεί με τα καλύτερα αρτιζανάλ προϊόντα την κουλτούρα της ιταλικής γαστρονομίας. Το Τορίνο πατάει στη γοητευτική ιστορία του, ανοίγει δρόμους κοιτώντας στο μέλλον κι εμείς το εξερευνούμε και το απολαμβάνουμε.
ΣΗΜΕΙΩΜΑΤΑΡΙΟ
Για φαγητό
Del Cambio (Piazza Carignano 2). Ένα από τα ομορφότερα και ιστορικότερα (1757) εστιατόρια της Ευρώπης. Σερβίρει πιεμοντέζικη κουζίνα με αστέρι Michelin. Στο ίδιο κτιριακό συγκρότημα λειτουργούν επίσης το Bar Cavour και το ζαχαροπλαστείο Farmacia del Cambio.
Unforgettable (Via Lorenzo Valerio 5/b). Ατμοσφαιρικός χώρος όπου τρως σε μία από τις δέκα θέσεις στο μπαρ, με τους σεφ Στέφανο Μαντσινέλι και Σαμπρίνα Στραβάτο να μπλέκουν τις τεχνικές της ζαχαροπλαστικής με τις αλμυρές γεύσεις και το αντίθετο, διευρύνοντας δημιουργικά τα όρια της γαστρονομίας. Αστέρι Michelin.
Consorzio (Via Monte di Pietà 23). Ευχάριστη, ιντελεκτουέλ ατμόσφαιρα. Φημίζεται για την εξαιρετική πιεμοντέζικη κουζίνα του σε πολύ καλές τιμές. Φανταστικός συνδυασμός μεδουλιού με βακαλάο, μεταξωτά ραβιόλια Πλιν, αξέχαστα ταζαρίν από αρνίσιο πατσαδάκι.
Scannabue (Largo Saluzzo 25/h). Βίντατζ ατμόσφαιρα της δεκαετίας του 1920. Εξαιρετική, αυθεντική κουζίνα του Πιεμόντε με πολύ καλή σχέση ποιότητας-τιμής.
Fratelli Bruzzone (Via Maria Vittoria 34/a). Η συμπαθέστατη τρατορία έχει τη φήμη ότι τα ανιολότι της είναι από τα καλύτερα στο Τορίνο. Πράγματι, είναι εξαιρετικά. Πολύ καλή σχέση ποιότητας-τιμής.
Για καφέ
Τα ιστορικά καφέ του Τορίνο έχουν κρατήσει το αυθεντικό τους ντεκόρ και είναι ίσως τα ομορφότερα στην Ευρώπη. Στα τραπέζια τους απολαμβάνεις μια ραφινάτη, αριστοκρατική ατμόσφαιρα – ανέκαθεν ήταν στέκια πολιτικών, καλλιτεχνών και φυσικά των φίλων του καλού φαγητού. Καθίστε στα τραπέζια τους και δοκιμάστε τη σπεσιαλιτέ της πόλης, το μπιτσερίν, αλλά και ζεστή σοκολάτα, καφέ, λαχταριστά κρουασάν, κρεμίνο νοτσιόλα, τζαντούγια και καλοφτιαγμένα γλυκίσματα και τούρτες.
- Caffè Al Bicerin, Piazza della Consolata 5
- Caffé del Cambio, Piazza Carignano 2
- Baratti & Milano, Piazza Castello 27
- Caffè Torino, Piazza S. Carlo, 204
- Caffè Mulassano, Piazza Castello 15
- Caffè Platti, Corso Vittorio Emanuele II 72
- Caffè Fiorio, Via Po 8/C
- Caffè San Carlo, Piazza S. Carlo 156
Για παγωτό
Gelateria Pepino (Piazza Carignano 8). Η πιο παλιά τζελατερία της Ευρώπης, με έτος ίδρυσης το 1884.
Mara dei Boschi (maradeiboschi.it). Διάσημη για το bocuse (αλμυρό φιστίκι, λεμόνι κονφί, τραγανό αμύγδαλο) και άλλες φαντεζί γεύσεις.
Ottimo! (Corso Stati Uniti 6/a). Aπό τα πιο ψαγμένα σημεία για παγωτό στο Τορίνο, με γεύσεις όπως η αλμυρή ρικότα με καραμελωμένα σύκα. Ωραία και η τζαντούγια.
Silvano (Via Nizza 142). Από τις πιο αγαπητές τζελατερίες στην πόλη. Εξαιρετικές πρώτες ύλες και σπεσιαλιτέ οι γεύσεις Delizia della Dama, Gran Torino και Mocaccino.
Gelateria Cascina Roseleto (Via Madama Cristina 121). Τέλειο παγωτό, φτιαγμένο με το φανταστικό γάλα της φάρμας τους. Άψογη τζαντούγια, πολύ καλό γιαούρτι και γαλακτοκομικά.
Venchi (Via Accademia delle Scienze 3). Έξοχο παγωτό από το κορυφαίο ιταλικό brand σοκολάτας, φτιαγμένο με πρώτης τάξεως υλικά, χωρίς τίποτα τεχνητό. Το φιστίκι και η παρμεζάνα ξεχωρίζουν.
