Με την κυρία Μαρία ανακατεύουμε αλεύρι και νερό και ζυμώνουμε. Εκείνη το κάνει δηλαδή, στην κουζίνα του Μάκελου, της ιστορικής ταβέρνας του χωριού Πιτυός, που στέκει στα ορεινά της βόρειας Χίου. Το χωριό έχει μόλις 45 μόνιμους κατοίκους, όμως όλοι ξέρουν τον Μάκελο και τα χερίσια μακαρόνια. Και πλέον όχι μόνο αυτά.
Από τη ζύμη κόβουμε μικρά ζυμαράκια. Παίρνουμε ένα ξυλαράκι λεπτό, το σπαρτόξυλο –από τον σπάρτο, που ανθίζει κάθε Μάιο και κιτρινίζει όλη τη βόρεια Χίο–, τυλίγουμε το ζυμαράκι γύρω από το ξύλο, το τρίβουμε μέσα στα χέρια μας κι εκείνο μακραίνει. Αφαιρούμε το ξύλο και μένει το μακαρόνι με την τρύπα. Δεν είναι δύσκολο, αλλά θέλει φροντίδα. Κι είναι μία από τις βιωματικές δραστηριότητες στις οποίες μπορεί να συμμετάσχει κανείς πλέον στο Πιτυός, που τα τελευταία χρόνια κάνει μια σοβαρή προσπάθεια να πρωτοπορήσει σε εναλλακτικό τουρισμό, για να φέρει όχι μόνο τουρίστες, αλλά και ντόπιους πίσω μόνιμα.
Τις δεκαετίες του 1950 και του 1960, το χωριό είχε περίπου 600-700 κατοίκους και σχολείο με 80 μαθητές. Περιβάλλεται όμως από βουνά κι ανάμεσά τους δημιουργείται ένα κανάλι κρύου αέρα. Είναι το πιο παγωμένο σημείο του νησιού. Ταυτόχρονα, ήταν ανέκαθεν οικισμός κτηνοτροφικός. Κρύωναν άνθρωποι και κατσικάκια κι έτσι κάθε Νοέμβριο οι κτηνοτρόφοι με τις οικογένειές τους πεζοπορούσαν δύο ημέρες για να ξεχειμωνιάσουν στη νότια Χίο. Ο πληθυσμός τους χειμώνες έπεφτε στους 250 κατοίκους και οι μαθητές στους 20. Όταν άνοιξε και ο νέος δρόμος, αντί να έρθει η ανάπτυξη, έφυγαν και οι υπόλοιποι κάτοικοι.
Από τον Μάκελο στα qr codes
Κάπως έτσι βρέθηκε το χωριό με 36 κατοίκους με μέσο όρο ηλικίας τα 75 έτη. Κάπως έτσι το βρήκε και ο Χιώτης δημοσιογράφος Νίκος Γεωργούλης, που άφησε την Αθήνα αρχικά και τη δημοσιογραφία στη συνέχεια, για να ζήσει μια ζωή διαφορετική. Με καταγωγή από το Παντουκιός, ένα χωριό δίπλα στο Πιτυός (που σημαίνει «πεύκο»), όπως περνούσε κάθε μέρα από εδώ, ένιωσε ότι ο τόπος τον καλούσε. Όταν δημοπρατήθηκε η δημοτική ταβέρνα του Μάκελου, που παρέμενε κλειστή για δύο χρόνια, την ανέλαβε. «Τα χωριά δεν σώζονται με επιδοματικές πολιτικές. Τα επιδόματα φεύγουν. Πρέπει να υπάρχει σχεδιασμός που δημιουργεί εισοδήματα. Να γίνει ο τόπος ελκυστικός για καινούργιες επιχειρήσεις, άρα νέοι άνθρωποι να δουλεύουν και ο πληθυσμός να συγκρατείται», λέει.
Μάζεψε τους κατοίκους και έστησαν την Κοινωνική Συνεταιριστική Επιχείρηση «Πιτυός Προορισμός». Δούλεψαν στο πρότζεκτ ενός μικρού χωριού με περιεχόμενο δραστηριότητες, βιωματικές εμπειρίες, εργαστήρια. «Γιατί να μην πούμε τις ιστορίες του, που έχει άπειρες, να αξιοποιήσουμε τις γνώσεις των ανθρώπων εδώ για το πώς αρμέγουν, τυροκομούν, κάνουν ψωμί στον ξυλόφουρνο, υφαίνουν στον κάθετο αργαλειό, μαζεύουν ελιές, άγρια χόρτα, φτιάχνουν τα χειροποίητα μακαρόνια; Αυτή ήταν η ιδέα», εξηγεί.
Τα εργαστήρια για τα χερίσια μακαρόνια αναλαμβάνει η Μαρία, το ψωμί ο Γιάννης, τον αργαλειό η Δέσποινα, την τυροκόμηση η Ολυμπία, σε ένα πρότζεκτ εναλλακτικού τουρισμού με δραστηριότητες και βιωματικές εμπειρίες.
Η επιτυχία του Μάκελου, για τον οποίο έρχονται από όλη τη Χίο, έδωσε το έναυσμα. Γιατί να κάθονται μόνο για φαγητό και να μη βλέπουν το χωριό; «Όταν ξεκίνησα, υπήρχε ο καφενές του Γιώργη σε παρακμιακή κατάσταση και ο φούρνος του Γιάννη, θρυλικής μορφής του χωριού, 82 ετών πλέον, που δεν μας έχει αφήσει χωρίς ψωμί ούτε μία μέρα. Είμαστε το μόνο χωριό που έχει ζεστό, φρέσκο ψωμί και Κυριακές, και Πρωτοχρονιές, και Πάσχα. Τώρα είναι ο Μάκελος ένα από τα καλά εστιατόρια του νησιού, τον καφενέ του Γιώργη τον έχει αναλάβει η ανιψιά του Εύη, που εγκαταστάθηκε μόνιμα στο Πιτυός και κάνει μικρά θαύματα, ήρθε η Ρούλα με τον Τόλη, έφτιαξαν τον ξενώνα με την ψησταριά στο παλιό σχολείο και κάνουν εξαιρετική δουλειά, ενώ έφτασαν και οι πιο νέοι του χωριού, η Ειρήνη και ο Αργύρης, 27 και 23 χρονών, και άνοιξαν το καφέ-ζαχαροπλαστείο Μύρτιλλο. Έχουμε κάνει επίσης ένα γαϊδουροτόπι, που μέχρι τα τέλη Ιουλίου θα έχει αρχίσει να λειτουργεί. Σήμερα από 36 είμαστε 45, είναι η πρώτη φορά που το Πιτυός έχει ανοδική τροχιά, με μέσο όρο ηλικίας χαμηλότερο πια».
Ένα χωριό-πιλότος
Το 2019 διοργάνωσαν για πρώτη φορά τη Γιορτή Κτηνοτροφίας, που πραγματοποιείται κάθε τελευταίο Σαββατοκύριακο του Ιουλίου. Έκτοτε έχουν κάνει άλλες τέσσερις, και είναι από τα πιο ωραία φεστιβάλ του νησιού. Έβαλαν τους ντόπιους να τραγουδήσουν και να χορέψουν τα τραγούδια τους, τα κατέγραψαν με έναν μουσικολόγο, σκόρπισαν τη μουσική μέσω QR code σε όλο το χωριό, και όλο αυτό μετεξελίσσεται σε μάθημα παραδοσιακού χορού. Ξεκίνησαν τους Τοίχους που μιλάνε, ένα πρότζεκτ με γκράφιτι για τον Όμηρο. Πήραν άδεια για τουριστικό γραφείο, για να αναπτύξουν τουριστικά τη βόρεια Χίο. Τα εργαστήρια για τα χερίσια μακαρόνια τα αναλαμβάνει η Μαρία, το ψωμί στον ξυλόφουρνο ο Γιάννης ο φούρναρης, το μάθημα στον αργαλειό η γυναίκα του η Δέσποινα, την τυροκόμηση θα κάνει η Ολυμπία. «Προς το παρόν το κάνουμε πειραματικά για τα σχολεία κι έχει μεγάλη επιτυχία. Για ενήλικες θα είμαστε έτοιμοι του χρόνου. Θέλει δουλειά ακόμα, αλλά έχουν γίνει τα βήματα ώστε να αποτελέσει το Πιτυός τον πιλότο για τα υπόλοιπα χωριά της βόρειας Χίου. Η Χίος δεν έχει άλλη επιλογή παρά να ηγηθεί ενός μοντέλου διαφορετικού τουρισμού. Γιατί υπάρχει η αίσθηση ότι δεν θέλει τον τουρισμό, ενώ η αλήθεια είναι πως δεν τον έχει ανάγκη. Αυτό το προνόμιο μπορεί να το μετεξελίξει, ώστε να πάμε σε ένα άλλο μοντέλο, όχι στις αρπαχτές».
«Τι καλό έχει κάνει ο Νίκος;» λέει η Εύη τώρα που έχουμε μαζευτεί με τους επιχειρηματίες του χωριού και τρώμε τις λιχουδιές τους. «Είναι ο ξένος που είδε αλλιώς τον τόπο. Στην αρχή δεν τον πολυπιστέψαμε, οι Πιτυανοί είμαστε ξεροκέφαλοι, έπρεπε να περάσει από μύηση. Μας παρέσυρε, όμως, και τώρα γίνονται πράγματα».
«Η Χίος έβγαζε ναυτικούς και μαστίχα, το δικό μας το χωριό μέχρι τώρα μόνο μετανάστες έβγαζε», συμπληρώνει η Ρούλα. «Που τα βροντούσαν όλα και φεύγανε. Τώρα ελπίζουμε να φέρουμε μερικούς πίσω».
