Εικόνες, συναισθήματα, πληροφορίες, πρόσωπα, συζητήσεις, τοπία, μνημεία, εξακολουθούν να πληρούν την ψυχή όσων συμμετείχαμε στην οκταήμερη εξόρμηση που η Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού πραγματοποίησε στη Γεωργία, μια από τις χώρες της νοτιοανατολικής Ευρώπης που η Europa Nostra εμπιστεύθηκε στην Ελληνική Εταιρεία για τη δημιουργία και τον συντονισμό δικτύου πολιτισμού. Αγαπήσαμε τη Γεωργία, όπως αγαπήσαμε τους φιλόξενους και υπερήφανους κατοίκους της.
Τόπος μικρός και ευάλωτος, διάδρομος ανάμεσα σε υψηλά βουνά που κλείνουν τον ορίζοντα στα βόρεια και τα νότια, πέρασμα αλλεπάλληλων κυμάτων εισβολών, λεία από την αρχή της ιστορίας κατά πολύ ισχυρότερών της γειτόνων, όπως ήταν οι Πέρσες και οι Άραβες από την ανατολή, οι Οθωμανοί από τον νότο, οι Ρώσοι από τον βορρά, χωρίς να λείπουν επιδρομείς και από μακρύτερα, όπως λόγου χάρη οι Μογγόλοι τον 14ο αιώνα. Η Γεωργία θα ήταν χώρα κατεξοχήν ευδαίμων, αν η τύχη την είχε τοποθετήσει αλλού. Γη εύφορη, με πλούσια βλάστηση, καλυμμένη με αμπέλια, γη που ο τεράστιος όγκος του Καυκάσου προστατεύει τον χειμώνα από το υπερβολικό ψύχος της ρωσικής στέπας, την αυλακώνουν πλατιά ποτάμια που στο ανατολικό τμήμα της –τη βυζαντινή Ιβηρία– κυλούν προς την Κασπία, και στο δυτικό –τη Λαζική– προς τον Εύξεινο Πόντο. Τα είδαμε φουσκωμένα, θολά και ξέχειλα, από τα νερά που κατεβάζουν μικρότερα ορμητικά ρεύματα από τα βουνά στα οποία τώρα λιώνουν τα χιόνια.
Πάμπολλες φορές στη διάρκεια της μακραίωνης ιστορίας της, οι πόλεις και τα κάστρα της ισοπεδώθηκαν. Το ότι η Γεωργία εξακολουθεί να υπάρχει, δηλώνει ότι την ιστορία της συνοψίζει η έννοια αντίσταση, έννοια που σφυρηλάτησε την ψυχή του λαού της. Αντίσταση εκδηλούμενη διττά: στην απόκρουση και στην εκδίωξη του εισβολέα από τη μια, στο ρίζωμα στην πατρώα παράδοση από την άλλη. Μολονότι η Γεωργία παρείχε και παρέχει φιλόξενη στέγη σε πλήθος λαών και θρησκειών, όπως σε Αρμενίους, Εβραίους, Μουσουλμάνους, αλλά και σε οπαδούς του Ζωροάστρη, κεντρική θέση στην εθνική της παράδοση κατέχει η Ορθοδοξία.
Οι εκκλησιές της ξενίζουν το ελληνικό μάτι, μαθημένο σε πιο ήπιους και απαλούς όγκους, ιδίως δε σε κτίσματα μικρότερης κλίμακας. Διότι συχνά πρόκειται για εντυπωσιακά ευμεγέθεις ναούς που θυμίζουν τους δυτικούς μεσαιωνικούς καθεδρικούς. Χαρακτηριστικό τους οι κωνικοί τρούλοι, τοποθετημένοι πάνω σε λυγερά υψηλά τύμπανα. Συχνά οι ναοί αυτοί περιβάλλονται από τείχη, τα οποία εξουθενώνουν με τον όγκο τους. Είναι εκκλησιές καστρομονάστηρων ή μικροσκοπικών πολιτειών. Η μαλακιά υπόλευκη, κίτρινη η κοκκινωπή πέτρα, επιτρέπει το σκάλισμα στην παρειά των εξωτερικών τοίχων πλούσιου ανάγλυφου διακόσμου, που συναντά κανείς και στη γειτονική Αρμενία. Αρκετές είναι επίσης οι περιπτώσεις ναών, συνήθως κτισμένων σε ρυθμό βασιλικής, που ανάγονται στον 6ο ή ακόμη και στον 5ο αιώνα: κτίσματα αυστηρά, βαριά, λιτά, άχαρα, σχεδόν τυφλά, με ελάχιστα και λίαν μικρά ανοίγματα. Απώτατη βυζαντινή εσχατιά, η Ιβηρία διαμόρφωσε λόγω απόστασης το δικό της αισθητικό ιδίωμα. Συχνά ωστόσο τοιχογραφίες υψηλής κωνσταντινουπολίτικης τέχνης μαρτυρούν την παρουσία Ελλήνων αγιογράφων, προερχόμενων από το αυτοκρατορικό κέντρο της Ρωμανίας.
Η αγωνία ενός λαού
Αλλά οι Γεωργιανοί που συναντήσαμε δεν μας μετέδωσαν μόνο την αγάπη για τη γη τους. Μαζί μάς μετέδωσαν την αγωνία τους, καθώς όλο και πιο βαρύς πέφτει πάνω τους, πάνω στα 3,5 εκατομμύρια των κατοίκων της Γεωργίας, ο ίσκιος της Ρωσίας, του ισχυρού κι αρπακτικού γείτονα που από το 2008 κατέχει την Οσετία και την Αμπχαζία, ήτοι το 1/6ο της χώρας. Οι δημοκρατικές ελευθερίες δραστικά περιορίζονται, ενώ κάθε μέρα μια νέα απόφαση αποκόπτει όλο και πιο πολύ τη Γεωργία από την Ευρώπη, προσδένοντάς την στη Ρωσία, παρά τη θέληση του λαού. Οι κοινωφελείς οργανώσεις, φιλανθρωπικές, πολιτιστικές και περιβαλλοντικές, βρίσκονται σε απόγνωση, καθώς τα κυβερνητικά μέτρα που τις στραγγαλίζουν οικονομικά, συμπίπτουν με την πρόσφατη απόφαση των ΗΠΑ να διακόψουν τη βοήθεια προς ανθρωπιστικές οργανώσεις χωρών που μέχρι χθες η Αμερική υποστήριζε και κάλυπτε ζωτικές τους ανάγκες. Έτσι, ελλείψει πόρων, κλείνει, αν ήδη δεν έκλεισε, το νοσοκομείο καρκινοπαθών παιδιών.
Πιστοί στην παράδοσή τους, οι Γεωργιανοί αντιστέκονται. Κάθε βράδυ, μετά τη δουλειά, διαδηλώνουν με καλυμμένο το πρόσωπο, λόγω του φόβου συλλήψεων αλλά και βαρύτατων οικονομικών κυρώσεων, σε περίπτωση που συλληφθούν. Το ευρωπαϊκό όνειρο από το οποίο με απόγνωση αρπάζονται, τους φαίνεται όλο και λιγότερο εφικτό, αίσθημα που επιβεβαιώνει η εκκωφαντική σιωπή της Δύσης. Παραμένει ωστόσο για πολλούς, σε συνδυασμό με την προσδοκία δημιουργίας μιας στιβαρής πολιτικής αντιπολίτευσης, η στερνή τους ελπίδα.
Ο Κώστας Μ. Σταματόπουλος είναι αντιπρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Περιβάλλοντος και Πολιτισμού.
