Στην Μπράγκα της Πορτογαλίας, πιστοί με μαύρες κουκούλες και δάδες συνοδεύουν τη λιτανεία του Χριστού τη Μεγάλη Πέμπτη. Στη Μάλαγα της Ισπανίας, κάθε Μεγάλη Τετάρτη απελευθερώνεται ένας κρατούμενος. Στην Καλαβρία, στο χωριό Νοτσέρα Τερινέζε, οι άνδρες αυτοτραυματίζονται, τιμώντας τα Πάθη του Χριστού μεταξύ Μεγάλης Παρασκευής και Μεγάλου Σαββάτου. Και στη Μάλτα, την Κυριακή του Πάσχα οι νέοι της Κοσπίκουα περιφέρουν το άγαλμα του Ιησού τρέχοντας στους δρόμους των Τριών Πόλεων.
Μπορεί για τους περισσότερους Καθολικούς το Πάσχα να μην έχει τη σημασία που έχει για τους Ορθοδόξους, ωστόσο σε ορισμένες περιοχές της Μεσογείου η Μεγάλη Εβδομάδα γιορτάζεται με ιδιαίτερη κατάνυξη και τελετουργίες αιώνων. Αν θέλετε να γνωρίσετε από κοντά τα έθιμα του Καθολικού Πάσχα, το 2025 είναι η ιδανική χρονιά, καθώς τόσο η Ορθόδοξη Εκκλησία, που ακολουθεί το Ιουλιανό ημερολόγιο, όσο και η Καθολική, που ακολουθεί το Γρηγοριανό, γιορτάζουν ταυτόχρονα φέτος, στις 20 Απριλίου.
Μάλτα, λιτανεία – αγώνας δρόμου
Με θερμοκρασίες που κυμαίνονται μεταξύ 14 και 20°C τον Απρίλιο, η Μάλτα, μόλις μιάμιση ώρα πτήσης από την Αθήνα, αποτελεί ιδανικό προορισμό για τις διακοπές του Πάσχα. Το νησί των Ιπποτών του Τάγματος του Αγίου Ιωάννη αναβιώνει κάθε χρόνο έθιμα αιώνων, διατηρώντας ζωντανή την πολιτιστική του κληρονομιά, τόσο στην πρωτεύουσα όσο και στα γραφικά χωριά του. Οι Μαλτέζοι εισέρχονται στο κατανυκτικό κλίμα από την Παρασκευή πριν από το Σάββατο του Λαζάρου, όταν όλες οι ενορίες διοργανώνουν λιτανείες προς τιμή της Mater Dolorosa (της Παναγίας του Πόνου), με πολλούς πιστούς να τις ακολουθούν ξυπόλυτοι ή ακόμη και γονατιστοί ως ένδειξη ευλάβειας. Οι εορτασμοί κορυφώνονται την Κυριακή του Πάσχα με την περιφορά του αγάλματος του Αναστημένου Χριστού σε διάφορες περιοχές της Μάλτας.
Η πιο ξεχωριστή λιτανεία πραγματοποιείται στην Κοσπίκουα (Μπόρμλα) των Τριών Πόλεων, όπου από τον 18ο αιώνα οι νέοι μεταφέρουν στους ώμους τους ένα από τα σημαντικότερα πολύχρωμα ξυλόγλυπτα της Μάλτας. Το άγαλμα του Ιησού, το οποίο φυλάσσεται στην εκκλησία της Σύλληψης της Θεοτόκου της Κοσπίκουα, απεικονίζει τον Χριστό τη στιγμή που αναδύεται θριαμβευτικά από τον τάφο, ευλογώντας την ανθρωπότητα με ένα κλαδί φοίνικα στο χέρι. Έργο αγνώστου καλλιτέχνη, ο Χριστός της Κοσπίκουα (L-Irxoxt ta’ Bormla) λέγεται ότι μεταφέρθηκε στο νησί από τη Νάπολη από έναν καπετάνιο και δωρίστηκε στην εκκλησία το 1741. Όμως, αυτό που κάνει την περιφορά του μοναδική δεν είναι τόσο η καλλιτεχνική αξία του αγάλματος, αλλά το γεγονός ότι οι νέοι που το μεταφέρουν τρέχουν σε συγκεκριμένα σημεία της διαδρομής, υψώνοντάς το θριαμβευτικά στο τέλος κάθε κούρσας.
Το έθιμο αυτό φαίνεται να ξεκίνησε κατά την περίοδο της βρετανικής κυριαρχίας, όταν ένας Βρετανός κυβερνήτης εξέδωσε διάταγμα που όριζε πως οι πασχαλινές λιτανείες, οι οποίες ξεκινούσαν στις 4 τα ξημερώματα, έπρεπε να έχουν τελειώσει μέχρι τις 10 το πρωί. Σύμφωνα με την παράδοση, η πομπή άρχισε να τρέχει για να προλάβει να ολοκληρώσει τη λιτανεία όπως όριζε το διάταγμα. Παρότι αυτός ο αγώνας δρόμου προκαλεί φθορές στο πολύτιμο ξυλόγλυπτο, το έθιμο διατηρείται μέχρι σήμερα, συμβολίζοντας με έναν μοναδικό τρόπο τη νίκη του Χριστού πάνω στον θάνατο.
Μάλαγα, 42 διαφορετικές περιφορές και απελευθέρωση ενός κρατουμένου
Κατά γενική ομολογία, η Ανδαλουσία φιλοξενεί τις πιο εντυπωσιακές πομπές της Μεγάλης Εβδομάδας (Semana Santa) σε ολόκληρη την Ισπανία. Στη Μάλαγα, οι εορτασμοί ξεχωρίζουν για την συμμετοχή των αδελφοτήτων διαφόρων κοινωνικών ομάδων (cofradías), οι οποίες, από τον 17ο αιώνα, παρελαύνουν στους δρόμους της πόλης, αποτελώντας πλέον σημαντικό κομμάτι της πολιτιστικής και κοινωνικής της ζωής. Οι 42 cofradías διοργανώνουν ακόμα και σήμερα τις δικές τους πομπές, μεταφέροντας τα «pasos», εντυπωσιακές ξύλινες κατασκευές στολισμένες με χρυσές και ασημένιες λεπτομέρειες, που απεικονίζουν θρησκευτικές σκηνές, όπως τα Πάθη του Χριστού.
Μεταξύ των πιο δημοφιλών πομπών της Μεγάλης Εβδομάδας στη Μάλαγα, ξεχωρίζουν η Pollinica την Κυριακή των Βαΐων, η λιτανεία του Χριστού των Τσιγγάνων (Cristo de los Gitanos) τη Μεγάλη Δευτέρα και η λιτανεία της αδελφότητας του Ιησού του Ναζωραίου «El Rico» τη Μεγάλη Τετάρτη. Η τελευταία συνδέεται με ένα από τα πιο ιδιαίτερα έθιμα, το οποίο κρατά από το 1759 και αφορά την απελευθέρωση ενός κρατουμένου στην Πλατεία του Επισκόπου. Ωστόσο, η Μεγάλη Πέμπτη είναι η πιο σημαντική ημέρα της Μεγάλης Εβδομάδας στη Μάλαγα, με κάποιες από τις παλαιότερες αδελφότητες της πόλης, όπως η Santa Cruz και η Sagrada Cena, να βγαίνουν στους δρόμους. Η πιο ξεχωριστή πομπή είναι πιθανώς αυτή των Λεγεωνάριων, της ελίτ των ενόπλων δυνάμεων της Ισπανίας, οι οποίοι αποβιβάζονται στο λιμάνι της πόλης το πρωί της Μεγάλης Πέμπτης, συνοδευόμενοι από στρατιωτική μπάντα. Οι Λεγεωνάριοι φτάνουν στην πλατεία Φράι Αλόνσο ντε Σάντο Τομάς, και από εκεί μεταφέρουν το άγαλμα του Χριστού του Καλού Θανάτου (Cristo de la Buena Muerte) στους ώμους τους, μέχρι την εκκλησία του Αγίου Δομίνικου, ψάλλοντας στρατιωτικούς ύμνους.
Καλαβρία, ο αυτοτραυματισμός των «Βαττιέντι»
Ένα πολύ περίεργο έθιμο αναβιώνει κάθε χρόνο μεταξύ Μεγάλης Παρασκευής και Μεγάλου Σαββάτου σε ορισμένα χωριά της Νότιας Ιταλίας, όπως το χωριό Νοτσέρα Τερινέζε στην επαρχία του Κατανζάρο στην Καλαβρία. Παρά την αποστασιοποίηση της Καθολικής Εκκλησίας, η πρακτική του αυτοτραυματισμού, η οποία έχει προκαλέσει το ενδιαφέρον πολλών ανθρωπολόγων και κοινωνιολόγων, εξακολουθεί να προσελκύει το ενδιαφέρον των επισκεπτών που έρχονται σε αυτό το χωριό των περίπου 5.000 κατοίκων κάθε Πάσχα για να δουν τους «Βαττιέντι».
Η αναπαράσταση των «Βαττιέντι» είναι μια βίαιη αρχαία τελετουργία που εκφράζει το πένθος για τη Σταύρωση του Χριστού και τη μετάνοια. Οι γυναίκες του χωριού φορούν μαύρα ρούχα, ενώ οι άνδρες χτυπούν τα πόδια τους μέχρι να αιμορραγήσουν, αναπαριστώντας το μαρτύριο του Χριστού. Τα εργαλεία αυτής της παγανιστικής τελετής είναι περιέργως κατασκευασμένα από φελλό. Ο «κάρδος» είναι ένας δίσκος φελλού με 13 θραύσματα γυαλιού καρφωμένα πάνω του, τις «λότζες», που συμβολίζουν τον Χριστό και τους δώδεκα Αποστόλους. Χρησιμοποιείται μαζί με τη «ρόζα», έναν λείο δίσκο φελλού που καθαρίζει τις πληγές από το αίμα και ανακουφίζει κάπως τον πόνο.
Κατά τη διάρκεια της τελετής, που έχει τις ρίζες της στην εποχή του Μεσαίωνα, ο Χριστός εκπροσωπείται από δύο φιγούρες: τον «Βαττιέντε», που ενσαρκώνει τον Χριστό με τις πληγές και το αίμα, και τον «Ecce Homo», που τον αναπαριστά μετά τη μαστίγωση. Ο «Ecce Homo» είναι κατά την παράδοση ένας έφηβος ή ένα παιδί, συνήθως ο μικρότερος αδελφός ή ο ξάδελφος του άνδρα, που τον ακολουθεί ξυπόλητος και γυμνός από τη μέση και πάνω, φορώντας ένα κόκκινο ύφασμα δεμένο γύρω από τη μέση του. Οι δύο άνδρες, δεμένοι μεταξύ τους με ένα σχοινί, αποδίδουν τις δύο διαφορετικές εικόνες του Χριστού, συνεχίζοντας την παράδοση του χωριού, όπως την έμαθαν από τους πατεράδες τους.
Μπράγκα, η πομπή των κουκουλοφόρων «farricocos»
Διαφορετική είναι η νυχτερινή πομπή του «Ecce Homo», που διοργανώνεται από τον 4ο αιώνα από την αδελφότητα του ελέους (misericordia) στην Μπράγκα της Πορτογαλίας, συγκεντρώνοντας περισσότερους από 100.000 ανθρώπους. Η πομπή αυτή, που πραγματοποιείται τη νύχτα της Μεγάλης Πέμπτης (Endoenças), αναπαριστά την καταδίκη του Χριστού και χαρακτηρίζεται από τη συμμετοχή των «farricocos», των μελών της αδελφότητας που ενσαρκώνοντας τους ξυπόλητους και ντυμένους με μαύρες κουκούλες φρουρούς, καλούνται να τον συλλάβουν. Ο Χριστός αναπαρίσταται ως «ο κύριος του πράσινου ραβδιού», όπως γελοιοποιημένος με ένα ψεύτικο σκήπτρο, παρουσιάστηκε από τον Πιλάτο στο πλήθος με τη φράση «Ιδού ο Άνθρωπος» (Ecce Homo).
Την παράσταση ωστόσο, κλέβουν οι κουκουλοφόροι «farricocos», που ανοίγουν την πομπή φορώντας τις μαύρες κάπες τους (balandraus), δεμένες με μια σχοίνένια ζώνη στη μέση και κάνοντας θόρυβο με τις «matracas» τους, όπως κάποτε έκαναν και οι φρουροί με τα χτυπήματα των ράβδων τους, για να ανακοινώσουν τις καταδίκες των εγκληματιών, προσελκύοντας την προσοχή του κόσμου. Ορισμένοι από τους κουκουλοφόρους κρατούν τα λεγόμενα «fogaréus» (δοχεία με πευκοβελόνες που καίγονται) και γι’ αυτό η ιδιαίτερα μυσταγωγική αυτή πομπή είναι επίσης γνωστή ως «η Πομπή των Fogaréus».
Φωτογραφίες: Shutterstock
