83 non fiction βιβλία για τον φετινό χειμώνα

Θετικές επιστήμες

«Η ικανότητα να αντιλαμβάνεσαι ή να σκέφτεσαι διαφορετικά είναι πιο σημαντική από τη γνώση που έχει αποκτηθεί», είχε πει κάποτε ο θεωρητικός φυσικός Ντέιβιντ Μπομ. Στηριζόμενος σε αυτή τη σκέψη και με αφορμή την επέτειο των 50 χρόνων από την έκδοση του πολυσυζητημένου Tao of Physics, ο Στράτος Θεοδοσίου επιχειρεί στο Οι μύστες της Φυσικής (εκδ. Δίαυλος) να αναδείξει τις εκλεκτικές συγγένειες της μοντέρνας Φυσικής με τις ανατολικές φιλοσοφίες, υπενθυμίζοντας πως η επιστήμη δεν είναι απλώς αριθμοί, αλλά μια συνεχής αναζήτηση για το πώς (και το γιατί) λειτουργεί το σύμπαν. Σε μια πιο πρακτική προσέγγιση των φυσικών επιστημών μάς καλεί Το ψυγείο του Αϊνστάιν (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης) του Πολ Σεν, που εξερευνά το εντυπωσιακό ταξίδι της Θερμοδυναμικής: από τον «προπάτορά» της Νικολά Σαντί Καρνό μέχρι την κβαντική εποχή και από τη χρηστική συσκευή ενός ψυγείου μέχρι την προσπάθεια κατανόησης των πιο σύνθετων φυσικών νόμων. Μιλώντας τώρα για σύνθετες έννοιες, οι Μπράιαν Κοξ και Τζεφ Φόρσο, δύο κορυφαίοι φυσικοί του καιρού μας, ταξιδεύουν μέσα από το Μαύρες τρύπες: Το απόλυτο κβαντικό εργαστήριο (εκδ. Τραυλός) εκεί όπου ελάχιστοι ταξίδεψαν: στο σημείο όπου η βαρύτητα συναντά την κβαντική διεμπλοκή, εκεί όπου, ίσως, βρίσκονται τα κλειδιά για την τελική θεωρία του σύμπαντος. Κλείνοντας, και για να επιστρέψουμε σε μια πιο «γήινη ατμόσφαιρα», το Ασκληπιείο των ανθρωπιστικών επιστημών (εκδόσεις University Studio Press), σε επιμέλεια Άννας Μπατιστάτου, Μαρίας Σύρρου, Θεοδώρας Τσελίγκα και Μαρίας Ζουμπούλη, καταπιάνεται με το πώς οι ανθρωπιστικές σπουδές (Δίκαιο, Ιστορία, Φιλοσοφία) μπορούν να βελτιώσουν τους γιατρούς ως επαγγελματίες – ένα ζήτημα που γίνεται όλο και πιο επιτακτικό, καθώς οι τεχνολογικές εξελίξεις καλπάζουν. Θίγοντας ζητήματα νομικά, ηθικά, πολιτιστικά και παρουσιάζοντας νέα μεθοδολογικά εργαλεία, το βιβλίο υπογραμμίζει την ανάγκη για μια ολιστική αντιμετώπιση τόσο των ασθενών όσο και, γενικά, του λειτουργήματος που ονομάζεται «ιατρική επιστήμη». –Γ.Ρ.

Καινοτομία & επιτυχία

Για τους περισσότερους ανθρώπους, ο κόσμος των κρυπτονομισμάτων μοιάζει με ένα σύμπαν γρήγορου πλουτισμού, απερίσκεπτου ρίσκου, ακατανόητης τεχνικής ορολογίας και ανώνυμων χάκερ. Ο δημοσιογράφος Τζεφ Ρόμπερτς, όμως, μας δείχνει στο Οι βασιλιάδες των κρυπτονομισμάτων (εκδ. Καστανιώτη) ότι η πραγματικότητα είναι πολύ πιο σύνθετη. Με προσεγμένο ρεπορτάζ και ζωντανή αφήγηση, καταγράφει την ίδρυση και την εντυπωσιακή άνοδο της Coinbase, του πρώτου μεγάλου ανταλλακτηρίου κρυπτονομισμάτων. Τι συμβαίνει όταν μια ομάδα εξαιρετικά ευφυών και ριψοκίνδυνων νέων συγκεντρώνεται στη σωστή γωνιά του πλανήτη, εκεί όπου ενθαρρύνονται οι πιο παράτολμες ιδέες; Από το μηδέν δημιουργείται ένα νέο ψηφιακό νόμισμα που αμφισβητεί το κατεστημένο και ανατρέπει ισορροπίες. Όσο καχύποπτος κι αν είναι κανείς απέναντι στο φαινόμενο, το βιβλίο αποκαλύπτει ότι πίσω του κρύβονται άνθρωποι με έντονη φιλοδοξία, πείσμα και μια θρησκευτική πίστη στην καινοτομία. Η ιστορία της Coinbase δεν αφορά απλώς μια τεχνολογική εξέλιξη, αλλά αποτελεί μια χαρακτηριστική περίπτωση της διαχρονικής σύγκρουσης ανάμεσα σε μια ανατρεπτική ιδεολογία και στους συμβιβασμούς που απαιτεί η μαζική επιτυχία. –Μ.Α.

Η ιστορία της οικονομίας

Τον χειμώνα του 1919-1920 ο Μαξ Βέμπερ, πρωτοδιοριζόμενος τότε καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Μονάχου, παρουσίασε σε μια σειρά παραδόσεων το πώς οι εξελίξεις στην οικονομία άλλαξαν –και αλλάζουν– τις κοινωνίες των ανθρώπων. Η Οικονομική Ιστορία (εκδ. Αλεξάνδρεια) του ρίχνει φως στο πώς ο νεωτερικός κόσμος «χτίστηκε» μέσα από τις ραγδαίες αλλαγές στην αγροτική παραγωγή, τις νέες τεχνικές δυνατότητες και τη χρηματική οικονομία, πάντα σε συνάρτηση με την ανάπτυξη της κεφαλαιοκρατίας. –Γ.Ρ.

Η ιστορία της ιστορίας

Με αφετηρία την ιδέα ότι η κατανόηση του παρελθόντος απαιτεί συνάντηση με ξένες πολιτισμικές μνήμες, ο Ντάνιελ Γουλφ χαρτογραφεί στη Συνοπτική ιστορία της ιστοριογραφίας (εκδόσεις University Studio Press) την παγκόσμια διαδρομή της σε 360 σελίδες: από τις πρώτες προσπάθειες στην Αίγυπτο των Φαραώ έως τους αρχαίους Έλληνες ιστοριογράφους και από την Αναγέννηση έως την ψηφιακή σημερινή εποχή. Παράλληλες παραδόσεις, διαφορετικά κείμενα και πολιτικά πλαίσια, γλωσσάρια και χρονολόγια συνθέτουν ένα «σφιχτοδεμένο» παζλ που λειτουργεί ιδανικά ως μια παγκόσμια ιστορία της Ιστορίας, αποκαλύπτοντας πολύ ενδιαφέρουσες πτυχές σαν και αυτήν: «Επιγραφές και κείμενα ιστορικού περιεχομένου δημιούργησαν και οι Χετταίοι, που μάλλον πρώτοι συνειδητοποίησαν τη διδακτική και κυρίως την πολιτική χρησιμότητα της Ιστορίας και προσέφευγαν στο παρελθόν είτε για να νομιμοποιήσουν καταστάσεις της εποχής τους είτε για να επικαλεστούν ιστορικά γεγονότα, με διάθεση προτρεπτική και συμβουλευτική». –Γ.Ρ.

Ψηφίδες Μέσης Ανατολής

Σε ποιον ανήκει αυτή η γη; (εκδ. Μεταίχμιο), Τ. Τζ. Φρέιζερ
Μια απόλυτα τεκμηριωμένη και ιδιαίτερα καλογραμμένη ανασκόπηση του τι έχει συμβεί στο πολύπαθο αυτό σημείο του πλανήτη, από τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο μέχρι τις μέρες μας· ο ρόλος των Μεγάλων Δυνάμεων, οι συνεχείς συγκρούσεις και οι συνεχώς αναδυόμενοι εθνικισμοί που δημιουργούν προβλήματα αντί να δίνουν λύσεις.

Το ζήτημα της Παλαιστίνης (εκδ. Oblik Editions), Έντουαρντ Σαΐντ
Γραμμένο το 1979 από έναν πασίγνωστο Αμερικανό διανοούμενο, που λόγω καταγωγής (γεννημένος στην Ιερουσαλήμ) γνώριζε πολύ καλά για τι πράγμα μιλούσε, είναι ένα από τα πρώτα, αν όχι το πρώτο βιβλίο που ευαισθητοποίησε μαζικά το αναγνωστικό κοινό της Δύσης για το παλαιστινιακό ζήτημα.

Η Μέση Ανατολή και ο πόλεμος στη Γάζα (εκδ. Έρμα), Σωτήρης Ρούσσος
Όλα τα νέα δεδομένα και οι ραγδαίες εξελίξεις μετά την επίθεση της 7ης Οκτωβρίου 2023, για ένα γεωπολιτικό καζάνι που βράζει απειλώντας να τινάξει την παγκόσμια ειρήνη στον αέρα, με την υπογραφή ενός Έλληνα καθηγητή που έχει ασχοληθεί όσο λίγοι με το θέμα.

Περί αντισημιτισμού (εκδ. Αλεξάνδρεια), Μαρκ Μαζάουερ
Τα πολλά πρόσωπα ενός καταστροφικού φαινομένου και το πώς αυτό αλλάζει συνεχώς: «Προνόμιο» της Δεξιάς στον αμέσως μετά τον Β΄ Παγκόσμιο χρόνο, σήμερα κάνει την εμφάνισή του και στην άκρα Αριστερά, ενώ η πιο επικίνδυνη μορφή του συναντάται –τι παράξενο;– στη ριζοσπαστική Ακροδεξιά. Μια προσπάθεια του κορυφαίου ιστορικού να ρίξει φως σε ένα τρομερά θολό και πολωμένο τοπίο. –Γ.Ρ.

Σύγχρονη ελληνική ιστορία

Έχουν περάσει 50 χρόνια από την τραγωδία της Κύπρου, και όμως το τραύμα της διχοτόμησης του νησιού παραμένει ανεπούλωτο. Πέντε δεκαετίες μετά, η ΕΥΠ αποχαρακτήρισε 58 δελτία πληροφοριών που συντάχθηκαν τον Ιούλιο και τον Αύγουστο του 1974 από τα στελέχη της τότε ΚΥΠ. Το πολυσέλιδο βιβλίο Απόρρητα έγγραφα της ΚΥΠ για το Κυπριακό (εκδ. Μεταίχμιο) έχει μέγιστη ιστορική σημασία. Μάλιστα, ο εξέχων ιστορικός Τάσος Σακελλαρόπουλος έχει αναλάβει το απαραίτητο έργο του σχολιασμού των εγγράφων. Η έκδοση συμπληρώνεται από τον κατατοπιστικό πρόλογο του Αλέξη Παπαχελά. Τα σπάνια αυτά ντοκουμέντα φωτίζουν κάποιες πλευρές του δράματος που έως τώρα παρέμεναν στο σκοτάδι. Μια πραγματικά πολύ σημαντική έκδοση. 

Ο ελληνικός ανταρτοπόλεμος κατά των Ναζί έχει υμνηθεί από πολλούς ιστορικούς διεθνώς, και όχι άδικα. Το βιβλίο του Βαγγέλη Τσούκα 1944 Αντάρτικο. Η μάχη της Μενίνας (εκδ. Ψυχογιός) αναφέρεται σε μια τέτοια εποποιία. Η εν λόγω μάχη στη Θεσπρωτία διεξήχθη στις 17-18 Αυγούστου 1944 και ήταν μία από τις σημαντικότερες νίκες της Εθνικής Αντίστασης και ειδικότερα για τις δυνάμεις του ΕΔΕΣ, που προσπαθούσε να εδραιωθεί στην Ήπειρο έναντι του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ. Την ίδια στιγμή οι απώλειες για τους Γερμανούς και τους Τσάμηδες συνεργάτες τους ήταν βαρύτατες. 

Μια απίστευτη ιστορία, που ξεκίνησε από τους ορεινούς όγκους των νησιών του Ιονίου και εξελίχθηκε στα γκουλάγκ της Σιβηρίας αφηγείται το βιβλίο Η Σφαγή της Κεφαλονιάς και ο εφτάψυχος Ιταλός (εκδ. Επίκεντρο), του Σταύρου Τζίμα και της Μαρίνας Γούσια. Πρόκειται για την πραγματική ιστορία του Μπρούνο Μπερτόλντι, που υπηρετούσε ως λοχίας με καθήκοντα οδηγού του ταξίαρχου Γκέρτσι κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Κατάφερε να γλιτώσει από τους Ναζί, που τον Σεπτέμβριο του 1943 εκτέλεσαν περίπου 5.000 Ιταλούς στρατιώτες, επειδή τους θεώρησαν προδότες (είχε προηγηθεί η συνθηκολόγηση της Ιταλίας με τους Συμμάχους). Πρόκειται για ένα από τα μεγαλύτερα εγκλήματα πολέμου κατά στρατιωτών στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Μπλόκα, εμπρησμοί, εξοντώσεις πληθυσμών, καταστροφές· η εμπειρία του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου για την Ελλάδα είναι δύσκολο να περιγραφεί με λέξεις. Την ίδια όμως στιγμή, αγνοούμε σε μεγάλο βαθμό τα πραγματικά ποσοτικά και ποιοτικά της χαρακτηριστικά. Η μακρά νύχτα της Κατοχής (εκδ. Αλεξάνδρεια), σε επιμέλεια Στράτου Δορδανά και Μενέλαου Χαραλαμπίδη, είναι μια συνθετική μελέτη που ρίχνει φως σε αυτό το «σκοτεινό» σημείο: στο πραγματικό μέγεθος των ανθρώπινων απωλειών και των υλικών καταστροφών την περίοδο 1941-1944.

Το βιβλίο των Παντελή Βατάκη και Κωνσταντίνου Λαγού 1918 Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος. Η μάχη των φτερών (εκδ. Ψυχογιός) μας μεταφέρει στον μακρινό Ιανουάριο του 1918, τότε που οι Έλληνες πιλότοι της Ναυτικής Αεροπορίας, μαζί με τους Συμμάχους, έπληξαν το καμάρι του γερμανικού στόλου, το θωρηκτό «Γκαίμπεν», το οποίο επέδραμε στο Αιγαίο. Οι μάχες στον αέρα έχουν μείνει στην ιστορία, με τους Έλληνες πιλότους (υπό τις εντολές του αρχηγού Αριστείδη Μωραϊτίνη) να αποδεικνύονται μετρ των αιθέρων. –Δ.Μ. 

Το μεγάλο ταξίδι του ελληνικού κράτους

Διαρκώς αμφίθυμο, με τις τρανές επιτυχίες του αλλά και τις αναπόδραστες αποτυχίες του, το ελληνικό κράτος από την Ελληνική Επανάσταση έως και τις μέρες μας είναι ένα διαρκές πεδίο επιστημονικής έρευνας. Το πολυσέλιδο πόνημα των Θάνου Βερέμη και Γιάννη Καλιόπουλου Ελλάς. Η σύγχρονη συνέχεια. Από το 1821 μέχρι σήμερα (εκδ. Καστανιώτη) είναι μια ανατομία της θεσμικής διαμόρφωσης του νεόκοπου ελληνικού κράτους, έτσι όπως αυτό δημιουργήθηκε από τον Αγώνα της Ανεξαρτησίας. Οι συγγραφείς, αντί να επιλέξουν μόνο τη χρονολογική αφήγηση των γεγονότων, προτίμησαν να προσεγγίσουν όλα τα ζητήματα μέσω θεματικών. Κάπως έτσι, διαβάζουμε αναλυτικά για θέματα όπως η εκπαίδευση, η Εκκλησία, ο στρατός, η οικονομία. Γίνεται, δε, σαφές πως το ελληνικό κράτος θεμελιώθηκε εξαρχής πάνω στις αρχές του Διαφωτισμού, από τις οποίες, παρά τις κατά καιρούς εμφύλιες συγκρούσεις και τις εσωτερικές παλινωδίες, δεν ξέφυγε ποτέ. 

Γνωρίζοντας, πλέον, πρόσωπα, καταστάσεις και γεγονότα, μπορούμε να πούμε πως ο Εθνικός Διχασμός (από το 1915) ήταν η μακρότερη πολιτική σύγκρουση στη σύγχρονη ελληνική ιστορία. Ο Ευάνθης Χατζηβασιλείου στο βιβλίο του Εθνικός Διχασμός (εκδ. Πατάκη) απαντά σε όλα τα ερωτήματα που αναφύονται από εκείνα τα ταραγμένα χρόνια και, δυστυχώς, εξακολουθούν να έχουν επίδραση ακόμη και στις μέρες μας. Ο σημερινός αναγνώστης, μακριά από τον πυρήνα εκείνων των γεγονότων, θα κατανοήσει με τη βοήθεια του βιβλίου το πώς η Ελλάδα χωρίστηκε στα δύο και τι επιπτώσεις είχε αυτό στους θεσμούς και στην πολιτική κουλτούρα. 

Ιστορικά μιλώντας, καθοριστικό σημείο αναφοράς είναι η πτώση της δικτατορίας το 1974, που οδήγησε στη δημιουργία ενός νέου συντάγματος. Ο Γιώργος Θ. Μαυρογορδάτος στο βιβλίο του 1975: Αγωνίες για το νέο σύνταγμα (εκδ. Πατάκη) καταθέτει την προσωπική του μαρτυρία από τη συμμετοχή του στη χάραξη της νέας συνταγματικής οδού που ακολούθησε το ελληνικό κράτος. Φυσικά, δεν έχουμε να κάνουμε με ένα βιβλίο ημερολογιακού χαρακτήρα, αλλά με μια κατάθεση προβληματισμών και αγωνιών για το πώς συγκροτείται το σύνταγμα μιας χώρας. Όπως σημειώνει και ο ίδιος, αυτό το βιβλίο λειτουργεί και ως «διορθωτικό μάθημα». 

Μεταβαίνοντας στο πεδίο των παθογενειών που εμφανίζει το ελληνικό κράτος (ορισμένες πρόσκαιρες και πολλές χρόνιες), αξίζει να διαβάσουμε το βιβλίο του Αχιλλέα Χεκίμογλου Αιχμάλωτοι στις ράγες (εκδ. Παπαδόπουλος). Το δυστύχημα στα Τέμπη ανέδειξε την αδυναμία μας ως κράτους να αποκτήσουμε σύγχρονο σιδηρόδρομο. Τι έφταιξε, τι πήγε λάθος και τι δεν πράξαμε; Ο συγγραφέας απαντά σε όλα τα ερωτήματα μέσω της έρευνας που διεξήγαγε, ανασύροντας από τη λήθη τα αρχεία των συγκοινωνιών της Ελλάδας, ενώ καταφεύγει και σε άλλες πολιτικές και ιστορικές πηγές. 

Όσον αφορά τώρα μια σειρά θεμάτων στα οποία το σύγχρονο ελληνικό κράτος έχει μείνει μετεξεταστέο, ο Σταύρος Θεοδωράκης και ο Άρης Βουρβούλιας προχώρησαν σε μια άκρως ενδιαφέρουσα και αποκαλυπτική έρευνα. Το βιβλίο 14 σκιές και αλήθειες της Ελλάδας (εκδ. Μεταίχμιο) κινείται από την υπερκατανάλωση αντιβιοτικών έως τους αρνητές του ψηφιακού μετασχηματισμού και από το θέμα του ΟΠΕΚΕΠΕ έως τη στεγαστική κρίση που απειλεί την κοινωνική συνοχή. 

Σε επίπεδο προσώπων –τα οποία πάντα έχουν τη σημασία τους– ο Θανάσης Διαμαντόπουλος καταθέτει το βιβλίο Οι πρωθυπουργοί της Μεταπολίτευσης (εκδ. Μεταίχμιο). Πρόκειται για το σκιαγράφημα δέκα πρωθυπουργών από το 1975 έως σήμερα: από τον Κωνσταντίνο Καραμανλή, που αποκατέστησε τη δημοκρατία, έως τον νυν πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη, ο συγγραφέας καταγράφει συνοπτικά το στίγμα του καθενός, φωτίζοντας τόσο τα θετικά όσο και τα αρνητικά πεπραγμένα των κυβερνήσεών τους. 

Τέλος, στα κρίσιμα έτη από το 2004 έως το 2013, κατά τα οποία η χώρα μας κλήθηκε να αντιμετωπίσει διάφορες εσωτερικές και εξωτερικές προκλήσεις, αναφέρεται ο Βασίλης Κασκαρέλης στο βιβλίο του Η ελληνική τέλεια λύση (εκδ. Μεταίχμιο). Ο συγγραφέας είναι πρέσβης με μακρά θητεία στην πρεσβεία της Ελλάδας στην Ουάσιγκτον, στο ΝΑΤΟ, στον ΟΗΕ αλλά και στην ΕΕ. Ως εκ τούτου, από θέση ευθύνης βρέθηκε μπροστά (και με ενεργό ρόλο) σε πλείστα όσα θέματα: από την ένταξη της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ένωση έως τα σκληρά διαβούλια για την τύχη της χώρας μας την περίοδο της οικονομικής κρίσης. Όσα γράφει αξίζει να διαβαστούν, καθώς προέρχονται από έναν άνθρωπο που έζησε τα γεγονότα από κοντά και τώρα τα διηγείται δίχως φόβο ή κομματικό πάθος. –Δ.Μ.

Το μέλλον της χώρας μας

Βλέποντας το εξώφυλλο και διαβάζοντας τον τίτλο, 61 πολαρόιντ για την ελληνική περιπέτεια (εκδ. Πόλις), δεν ήμουν σίγουρος τι να περιμένω, τι είναι αυτό το βιβλίο που ετοίμασε η Μικέλα Χαρτουλάρη και ποια ακριβώς είναι αυτή η «ελληνική περιπέτεια». Ή ίσως αυτό μπορούσα να το φανταστώ. Λοιπόν, εδώ έχουμε εξήντα μία συνομιλίες «που οργανώθηκαν σαν ένα πολυφωνικό αφήγημα για την κατάσταση των πραγμάτων στην Ελλάδα, που αφουγκράζονται τους χτύπους της καρδιάς της όσο και τα όνειρά της». Άνθρωποι διαφόρων ηλικιών, ειδικοτήτων και πεποιθήσεων καταθέτουν τη ματιά τους για τη χώρα: την πολιτική, την κουλτούρα, την ιστορία, την καθημερινότητα. Ο τόμος εξετάζει «την αγωνία για το άμεσο μέλλον» – άμεσο, εξ ου και πολαρόιντ, φαντάζομαι. Καλεί σε προβληματισμό, σε αναστοχασμό. Και μπορεί να θεωρείται δεδομένο, αλλά δεν είναι, και το σημειώνω: ένα τέτοιο πρότζεκτ μπορεί να υλοποιηθεί εύκολα, αλλά είναι πολύ δύσκολο να υλοποιηθεί σωστά. Είναι εμφανέστατος ο κόπος και το μεράκι της Μικέλας Χαρτουλάρη για να δημιουργήσει κάτι οργανωμένο, σαφές, ισορροπημένο, ποιοτικό και, τελικά, ουσιαστικό. –Α.Δ.

Αρχαία ιστορία

«Από την πρώτη εμφάνιση των γραπτών καταγραφών, το Κους παρουσιάζεται ως υποτιθέμενος εχθρός του πολιτισμού. Αυτή η φήμη θα ενισχυόταν με την πάροδο του χρόνου και το όνομα Κους θα συνοδευόταν συχνά από ένα επίθετο: “άθλιο Κους”», γράφει ο Όουεν Ρις, αναφερόμενος στο πώς έβλεπαν οι αρχαίοι Αιγύπτιοι τους πιο κοντινούς γείτονές τους. Αυτόν ακριβώς τον μηχανισμό, το πώς δηλαδή οι «πολιτισμένοι» λαοί αντιμετώπιζαν όλους τους άλλους σαν «βάρβαρους», εξετάζει αναλυτικά στο πολύ ενδιαφέρον πόνημά του Οι παρυφές του γνωστού κόσμου (εκδ. Ψυχογιός) ο Βρετανός ιστορικός. Μάλιστα, καταφέρνει να βάλει κάποια ιστορικά πράγματα στη θέση τους, φανερώνοντας πως πολλές φορές αυτά που έχουμε μάθει να αντιμετωπίζουμε ως εσχατιές του αρχαίου κόσμου (Μαύρη Θάλασσα, Αιθιοπία, Κεντρική Ασία) ήταν, επί της ουσίας, μέρη που ανθούσαν και παρήγαν πολιτισμό και πλούτο. Σε πιο «παραδοσιακές» ιστορικές καταγραφές τώρα, η Ρωμαϊκή ιστορία (εκδ. Εστία) των Μαρσέλ Λε Γκλέι, Γιαν Λε Μποέκ και Ζαν-Λουί Βουαζέν, ένα από τα πιο επιτυχημένα εγχειρίδια της γαλλικής ιστοριογραφίας για τα επιτεύγματα της «Αιώνιας Πόλης», μεταφράστηκε για πρώτη φορά στα ελληνικά και έρχεται να δώσει απαντήσεις σε ερωτήματα όπως το πώς μια πολίχνη του Λατίου κατάφερε να κυριαρχήσει σε ολόκληρη την τότε γνωστή οικουμένη. Κλείνοντας, η έκδοση Αρχαία Μακεδονία (Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών) του Μιλτιάδη Χατζόπουλου καταγράφει με εντυπωσιακή λεπτομέρεια την προέλευση, τη γλώσσα, τις λατρείες και τις δοξασίες, τους πολιτικούς θεσμούς και γενικότερα τα ήθη και τα έθιμα των αρχαίων Μακεδόνων. Πρόκειται για μια έρευνα σε βάθος μισού αιώνα, η οποία δεν βασίστηκε μονάχα στις βιβλιοθήκες, αλλά πραγματοποιήθηκε και στο πεδίο, μέσα από εκτενείς διαδρομές στη μακεδονική γη, για να ανασυρθούν πολύτιμα ευρήματα με επιτόπιο τρόπο. –Γ.Ρ.

Αρχαιολογία

Δημιουργικότητα δίχως όρια και αδάμαστη φιλοδοξία· με αυτές τις λέξεις θα μπορούσαμε να περιγράψουμε Τα επτά θαύματα του κόσμου (εκδ. Ψυχογιός), τα οποία παρουσιάζει η Μπέτανι Χιουζ. Η Βρετανίδα ιστορικός, συγγραφέας και διάσημη παρουσιάστρια ταξιδεύει στο παρελθόν και στο παρόν, στα μνημεία που δεν έπαψαν ποτέ να θεωρούνται «παγκόσμια θαύματα», ακόμα και αν σήμερα δεν «βρίσκονται» πια κοντά μας (μονάχα η Μεγάλη Πυραμίδα της Γκίζας παραμένει όρθια). Πυξίδα της γι’ αυτό το ταξίδι; Οι τελευταίες σημαντικές αρχαιολογικές ανακαλύψεις γύρω από αυτά. Σε πολύ πιο τοπικό, αλλά εξίσου ενδιαφέρον, επίπεδο τώρα, η καθηγήτρια κλασικής αρχαιολογίας Ελένη Παπαγιάννη μάς παρουσιάζει 87 γλυπτά από την περιοχή του Κιλκίς, τα οποία αντιπροσωπεύουν σχεδόν όλες τις γνωστές κατηγορίες της γλυπτικής στη ρωμαϊκή Μακεδονία. Τα γλυπτά των ρωμαϊκών χρόνων (εκδ. University Studio Press), εκτός από μια πολύτιμη καταγραφή για την περιοχή, αποτελούν και μια ενδιαφέρουσα υπενθύμιση ότι η ζωή στην αρχαιότητα συνεχίστηκε και μετά την κατάκτηση του ελλαδικού χώρου από τους Ρωμαίους. –Γ.Ρ. 

Η δύναμη της γεωγραφίας

«Η γεωπολιτική επηρεάζει κάθε χώρα, είτε εν καιρώ πολέμου είτε εν καιρώ ειρήνης», διαβάζουμε στους Αιχμαλώτους της γεωγραφίας (εκδ. Διόπτρα) του Τιμ Μάρσαλ. Ίσως έτσι εξηγείται και η τεράστια επιτυχία του εν λόγω βιβλίου (3 εκατομμύρια αντίτυπα) που κυκλοφορεί ξανά, σε πλήρη ενημερωμένη έκδοση για τα τελευταία δέκα χρόνια. Ο συγγραφέας και διπλωματικός συντάκτης που, όχι άδικα, θεωρείται αυθεντία σε ζητήματα διεθνών σχέσεων καταφέρνει να εξηγήσει το πώς ακριβώς κινούνται τα πιόνια στην παγκόσμια σκακιέρα, αλλά και το πόσο σημαντική είναι τελικά η ίδια η «σκακιέρα». Όπως, για παράδειγμα, στη Μέση Ανατολή όπου «η χάραξη γραμμών στον χάρτη, αδιαφορώντας για τη μορφολογία του εδάφους όσο και τις κουλτούρες ενός τόπου, αποτελεί την καλύτερη συνταγή αποτυχίας». –Γ.Ρ.

Βοήθεια με αυτοβοήθεια

Η επόμενη μέρα (εκδ. Παπαδόπουλος), Γεωργία Κλειδαριά
Η ψυχολόγος με εξειδίκευση στο φάσμα του αυτισμού διηγείται με αφοπλιστική ειλικρίνεια την προσωπική της περιπέτεια από το 2013 και μετά, όταν σε ηλικία μόλις 37 ετών έπαθε εγκεφαλικό. Ακολούθησε η επί τέσσερις ημέρες καταβύθισή της σε μια πρωτόγνωρη εσωτερική πραγματικότητα, το «ξύπνημα», η αφασία, η τετραπληγία και ο μακρύς δρόμος της αποκατάστασης. Η συγγραφέας μιλάει για τη δυσκολία αποδοχής, «αφόρητη η αναπηρία μου σαν τη ζέστη του Ιούλη», όπως και για την απουσία κατάλληλων υποστηρικτικών πλαισίων στην Ελλάδα, που την κινητοποίησαν ήδη από το 2016 να δημιουργήσει μια διαδικτυακή κοινότητα, την ομάδα StrokeHope. 

Πώς να ξεπεράσετε το τραύμα και να ξαναβρείτε τον εαυτό σας (εκδ. Παπαδόπουλος), Τζέσαμι Χίμπερντ
Το τραύμα δεν κάνει διακρίσεις, όσο και αν συχνά νιώθουμε ότι δυσάρεστα γεγονότα έχουν συμβεί μόνο στη δική μας ζωή. «Το να προσπαθούμε να αποφύγουμε τις δυσκολίες είναι εξαντλητικό και άσκοπο», τονίζει η συγγραφέας και κλινική ψυχολόγος, που είναι πεπεισμένη ότι μπορούμε να αξιοποιήσουμε την εμπειρία του τραύματος για να κοιτάξουμε μέσα μας, να επαναξιολογήσουμε τον εαυτό μας και να γίνουμε πιο ανθεκτικοί. Στο παρόν βιβλίο προτείνονται επτά βήματα για την αντιμετώπιση του τραύματος, αρχής γενομένης από τη φροντίδα του εαυτού μας. 

Αλκοόλ και Εφηβεία (εκδ. Αρμός), Γιούλη Ψαρράκη
Η συγγραφέας, η οποία το 2021 επαναπροσδιόρισε τη σχέση της με το αλκοόλ και εξελίχθηκε σε Freedom Coach, γράφει όλα όσα θα ήθελε να ξέρει προτού πιει το πρώτο της ποτό. Απευθύνεται στους εφήβους μιλώντας τη γλώσσα τους για τη δύσκολη μετάβαση στην ενήλικη ζωή, αλλά και για όλα όσα συμβολίζει το αλκοόλ στην κουλτούρα μας. Διερευνά τι τους οδηγεί στην κατάχρηση και εξηγεί τους κινδύνους. 

Πάψε να ανησυχείς – 48 μαθήματα κατά του άγχους από έναν Ιάπωνα Ζεν μοναχό (εκδ. Πατάκη), Σούνμιο Μαζούνο
Οι διδασκαλίες του Ζεν είναι πολύ πιο προσιτές απ’ όσο πιστεύουμε, καθώς συνδέονται άρρηκτα με την καθημερινή μας ζωή. Ο Ιάπωνας Ζεν μοναχός Σούνμιο Μαζούνο, έχοντας εμπειρία από τα άγχη που κατατρύχουν τους ανθρώπους, παραθέτει στο παρόν βιβλίο 48 ζένγκο (μαθήματα ζωής) που έχουν προέλθει από βουδιστικά ανέκδοτα και γραφές. «Μην αυταπατάσαι», «Πέρνα δέκα λεπτά την ημέρα στη φύση», «Παραδέξου αμέσως τα λάθη σου» είναι μόνο μερικές από τις αρχές που θα μας βοηθήσουν να κατανοήσουμε τη σοφία και την εφαρμογή του Ζεν. 

Όσα δεν σου έχουν πει για την εμμηνόπαυση (εκδ. Key Books), Άννα-Μαρία Παπίρη
Με ένα θέμα που μέχρι πρότινος θεωρούνταν ταμπού, καταπιάνεται στο νέο της βιβλίο η Άννα-Μαρία Παπίρη: την εμμηνόπαυση. Με την πολύτιμη συνδρομή γιατρών πολλών ειδικοτήτων αλλά και διατροφολόγων, η συγγραφέας παραθέτει 365 συμβουλές. Με τρόπο εύληπτο και κατανοητό αναφέρεται στις αλλαγές που πραγματοποιούνται στον οργανισμό και την ψυχολογία των γυναικών, ενώ καταθέτει τεκμηριωμένες προτάσεις, ώστε αυτή η μετάβαση να γίνει όσο το δυνατόν πιο ανώδυνη. 

Γιατί φοβόμαστε τη χαρά και νιώθουμε ένοχοι μπροστά στην ευτυχία; (εκδ. Ψυχογιός), Πάτερ Λίβυος
«Σε καλό να μας βγει το γέλιο!» Με αυτή την επωδό έχουμε μεγαλώσει: γελάμε έχοντας φωλιασμένο τον φόβο ότι μια μεγάλη λύπη ή κακοτυχία θα μας βρει στη συνέχεια. Ο δημοφιλής πνευματικός θέλει να απενοχοποιήσει τη χαρά ως συναίσθημα και να μας προτρέψει να τη βιώνουμε χωρίς δεύτερες σκέψεις και συστολή. «Μας έχουν μάθει πως η σοβαρότητα είναι αρετή, πως η θλίψη είναι δείγμα ωριμότητας. Και έτσι το γέλιο γίνεται ύποπτο σαν να προδίδουμε κάτι ιερό», γράφει ο πατέρας Λίβυος στο νέο του βιβλίο. «Να γελάς σημαίνει πως ακόμα συνδέεσαι με τη ζωή, με τους άλλους, με το θαύμα να είσαι παρών. Δεν είναι απόδραση· είναι πράξη παρουσίας».

Σπάζοντας τα μοτίβα (εκδ. Διόπτρα), Βιένα Φαραόν
Έχετε αναρωτηθεί ποτέ γιατί τσακώνεστε πάντοτε για τους ίδιους λόγους με διαφορετικούς ανθρώπους; Γιατί επιλέγετε τον ίδιο τύπο συντρόφου; Πίσω από την αέναη επανάληψη ίδιων συμπεριφορών και την επιλογή ίδιων προσωπικοτήτων κρύβονται τα πανίσχυρα διαγενεακά μοτίβα. Η Βιένα Φαραόν, ειδική στην οικογενειακή θεραπεία και τη θεραπεία ζεύγους, τονίζει πως, όσο και αν έχουμε «προχωρήσει» στη ζωή μας, όσο και αν έχουμε διακόψει επαφές με τοξικούς συγγενείς ή γονείς, παραμένουμε «ένας κρίκος στη διαγενεακή αλυσίδα». Προτείνει τη «θεραπεία προέλευσης», η οποία αποδεικνύεται λυτρωτική για πολλούς θεραπευομένους της αλλά και για την ίδια, που κουβαλούσε από παιδί τον ρόλο του… ειρηνοποιού. 

Η μέθοδος (εκδ. Key Books), Νίκη Σμυρνή
Η Μέθοδος γεφυρώνει τη φιλοσοφία, την πνευματικότητα και την επιχειρηματικότητα, προσφέροντάς μας έναν οδηγό για να συναντήσουμε τον αυθεντικό μας εαυτό. Η συγγραφέας, προερχόμενη από τον χώρο των επιχειρήσεων, μας παροτρύνει να αυτοπροσδιοριστούμε, να ορίσουμε τις αξίες και τα όριά μας, προτού χαράξουμε το προσωπικό μας πλάνο ζωής. Στη συνέχεια, μέσα από πραγματικά παραδείγματα και ασκήσεις, μας προσφέρει πολύτιμα εργαλεία για να φτάσουμε στον στόχο μας. –Ι.Φ.

Ψυχολογία

Το Κόκκινο Βιβλίο (εκδ. Διόπτρα), Καρλ Γιουνγκ 
Το Κόκκινο Βιβλίο ή Liber Novus, που αποτελεί το κλειδί για την κατανόηση του έργου του Γιουνγκ, υπό το όνομα του οποίου εργάζονται ακόμα χιλιάδες αναλυτικοί ψυχολόγοι, εκδόθηκε μόλις το 2009 και κυκλοφορεί τώρα στην ελληνική γλώσσα. Στο εν λόγω βιβλίο ο Γιουνγκ παρουσιάζει μια σειρά από ενεργητικές φαντασιώσεις, των οποίων προσπαθεί να καταλάβει τη σημασία. Πρόκειται για μια απόπειρα να κατανοήσει τον εαυτό του και τα διαφορετικά στοιχεία της προσωπικότητάς του, να αποκωδικοποιήσει τη σχέση του ατόμου με την κοινωνία και την κοινότητα των νεκρών, αλλά και να συλλάβει τη μελλοντική θρησκευτική εξέλιξη της Δύσης. 

Φοβίες & Μανίες (εκδ. Πατάκη), Κέιτ Σαμμερσκέιλ
Αβουλομανία, δαιμονομανία, δοραφοβία, κουμποφοβία, λυπομανία, νυκτοφοβία, ταφοφοβία, τουλιπομανία… Αν οι παραπάνω όροι σάς ξενίζουν, τότε το ιδιότυπο λεξικό της Σαμμερσκέιλ με τις 99 φοβίες και εμμονές έχει γραφτεί για εσάς. Σύμφωνα με το σχετικό εγχειρίδιο της Αμερικανικής Ψυχιατρικής Εταιρείας (2013), η φοβία ορίζεται ως ένας ακραίος και αβάσιμος φόβος διάρκειας μεγαλύτερης των έξι μηνών. Η καλύτερη μορφή θεραπείας είναι η γνωστική-συμπεριφορική θεραπεία, όμως μόνο ένας στους οκτώ πάσχοντες ζητούν βοήθεια από ειδικό. Πλάι στις φοβίες σε ζώα, φυσικά φαινόμενα, άψυχα αντικείμενα, υφές, παρατηρούνται και οι φοβίες προς άλλους ανθρώπους, οι οποίες κατατάσσονται στις κοινωνικές φοβίες, όπως η ομοφοβία και η ξενοφοβία. Από αυτές πάσχουν το 7% των Αμερικανών και το 12% των Βρετανών. Η φοβία, ωστόσο, που έχει διερευνηθεί περισσότερο –ήδη από το 1863– είναι η αραχνοφοβία, που αφορά το 4% του πληθυσμού.  

Ψυχολογία της γήρανσης (εκδ. Πεδίο), Σάρα Μαργκολίν
Στη σύγχρονη δυτική κοινωνία ουδείς θέλει να γεράσει. Αυτό είναι το μήνυμα που λαμβάνουμε από όλες τις πλευρές: κάντε ό,τι μπορείτε για να παραμείνετε νέοι στο σώμα και στην ψυχή. Τα «γηρατειά» παρουσιάζονται ως μια ηλικία που συνοδεύεται μόνο από προβλήματα υγείας και ακολούθως κοινωνικό αποκλεισμό. Ισχύουν, όμως, όλα αυτά τα στερεότυπα; Η Σάρα Μαργκολίν, ψυχολόγος με ειδίκευση στη γεροντολογία, πεπεισμένη ότι η γήρανση δεν είναι εκ προοιμίου μια αρνητική εμπειρία, αποδομεί με επιστημονικά επιχειρήματα διαδεδομένες παρανοήσεις, όπως ότι οι ηλικιωμένοι χάνουν συλλήβδην τις σωματικές ικανότητες και τη μνήμη τους. 

Μαθαίνοντας να ζεις με το ψυχικό τραύμα (εκδ. Key Books), Σουζέτ Μπουν, Κάθι Στιλ, Όνο Βαν ντερ Χαρτ 
Τρεις συγγραφείς, εξειδικευμένοι στον τομέα των μετατραυματικών διαταραχών, δημιουργούν έναν πρακτικό οδηγό που απευθύνεται σε ασθενείς με αναπτυξιακού τύπου σύνθετες τραυματικές διαταραχές, όπως Αποσυνδετική Διαταραχή Ταυτότητας (ΑΔΤ) ή Αποσυνδετική Διαταραχή Μη Προσδιορισμένης Αλλιώς (ΑΔΜΠΑ). Πρόκειται για διαταραχές που παρερμηνεύονται από το ευρύ κοινό και έχουν αποκλειστεί από μελέτες σχετιζόμενες με τη θεραπεία του ψυχικού τραύματος. Το παρόν βιβλίο προσφέρει πρακτικές λύσεις σε αποσυνδετικής φύσης προβλήματα, ενώ εξηγεί με απλά λόγια την αποσύνδεση και άλλα συμπτώματα που απορρέουν από το ψυχικό τραύμα. Τέλος, προτείνει πρακτικές δεξιότητες για την καλύτερη οργάνωση της καθημερινότητας των πασχόντων. 

Η ανακοίνωση της αλήθειας στον άρρωστο (εκδ. Πόλις), Σταύρος Ζουμπουλάκης
Πώς ανακοινώνει ο γιατρός τη διάγνωση μιας δύσκολης, συχνά ανίατης νόσου στον ασθενή του; Ποιο πρέπει να είναι το περιεχόμενο, η στιγμή και ο τρόπος της ανακοίνωσης; Ποιοι άνθρωποι είναι σε θέση να μάθουν όλη την αλήθεια; Ο Σταύρος Ζουμπουλάκης αναλύει τα πολλαπλά ηθικά διλήμματα με τα οποία έρχεται αντιμέτωπος ο γιατρός, ειδικά ο ογκολόγος, όταν καλείται να ενημερώσει τον ασθενή του για τα αποτελέσματα των εξετάσεων και τη μετέπειτα πορεία του. Ο γιατρός, καταλήγει ο συγγραφέας, οφείλει να πει την αλήθεια σε εκείνον που μπορεί να τη διαχειριστεί, χωρίς, ωστόσο, να οδηγήσει τον ασθενή του στην ψυχική κατάρρευση· βασική προϋπόθεση γι’ αυτό είναι να έχει προηγουμένως αναπτυχθεί μια σχέση εμπιστοσύνης μεταξύ τους. Ένα δοκίμιο που εκφωνήθηκε σε ογκολογικό συνέδριο και δίνει τροφή για σκέψη. –Ι.Φ.

Η εποχή των νάρκισσων

«Το άτομο με ναρκισσιστική οργάνωση δεν βιώνει την αξία του ως κάτι εγγενές. Αντιθέτως, χρειάζεται συνεχώς να την αντλεί απ’ έξω – από το βλέμμα, την αποδοχή ή τον θαυμασμό των άλλων», γράφει η επιστημονική διευθύντρια στο ΔΙΚΕΨΥ, Άσπα Πασπάλη, στο βιβλίο Το άγγιγμα του νάρκισσου (εκδ. Διόπτρα). Στην αρχή της ζωής μας όλοι είμαστε ναρκισσιστές, αφού «αυτή η αρχική φάση του ναρκισσισμού είναι απαραίτητη, γιατί το παιδί χρειάζεται αυτή τη φαντασίωση παντοδυναμίας για να επιβιώσει ψυχικά και συναισθηματικά». Όμως ο πρωτογενής ναρκισσισμός πρέπει να μετασχηματιστεί, και σε αυτή τη μετάβαση οφείλουν να βοηθήσουν οι γονείς. «Όταν η αγάπη και η αποδοχή δίνονται μόνο υπό συγκεκριμένους όρους –της επιτυχίας, της συμμόρφωσης, της ιδιαιτερότητας–, τότε το παιδί δεν καταφέρνει να ξεπεράσει ποτέ τον αρχικό ναρκισσισμό», εξηγεί. Στην αντιμετώπιση των ναρκισσιστών γονέων και των δυσλειτουργικών οικογενειακών σχέσεων εστιάζει η Σάρα Ντέιβις, οικογενειακή ψυχολόγος εξειδικευμένη στη ναρκισσιστική κακοποίηση, στο βιβλίο της Μεγαλωμένοι από νάρκισσους γονείς (εκδ. Key Books). «Η ναρκισσιστική γονεϊκότητα προκαλεί αλυσιδωτές αντιδράσεις», τονίζει, με την εν λόγω διαταραχή να είναι αρκετά συχνή, αφού συναντάται στο 5-6% του πληθυσμού της Μεγάλης Βρετανίας και των ΗΠΑ. «Ένας περιορισμένος συναισθηματικά γονέας δεν μπορεί να αγαπήσει με τον τρόπο που έχουμε ανάγκη ή θα το θέλαμε. Είναι αδύνατον να αγαπήσει με υγιή, ουσιαστικό ή αυθεντικό τρόπο. Αυτό αποτελεί μια πραγματική σύγχρονη τραγωδία», λέει η συγγραφέας, που κάνει λόγο για ένα ευρύ φάσμα ναρκισσισμού, δίνοντας παράλληλα όμως και έναν τόνο αισιοδοξίας, αφού υποστηρίζει ότι η αποθεραπεία από τραύμα που έχουν προκαλέσει «νάρκισσοι γονείς» είναι «απολύτως δυνατή». –Ι.Φ.

Καλύτεροι γονείς

Μικροί άνθρωποι, μεγάλα συναισθήματα (εκδ. Μεταίχμιο), Αλίσα Μπλασκ Κάμπελ – Λορίν Στομπλ 
Η καθημερινότητα επιφυλάσσει μια μεγάλη γκάμα συναισθημάτων, τα οποία βιώνουμε ιδιαίτερα έντονα, ειδικά στις μικρές ηλικίες. Οι συγγραφείς, έμπειρες παιδαγωγοί, μας καθοδηγούν έτσι ώστε να βοηθήσουμε τα παιδιά όχι να καταπνίγουν τα συναισθήματά τους, αλλά να τα επεξεργάζονται έτσι ώστε να κατακτήσουν μεγαλώνοντας συναισθηματική νοημοσύνη – μια τόσο απαραίτητη δεξιότητα στη ζωή τους. Στο βιβλίο παρουσιάζεται η πολλά υποσχόμενη μέθοδος της Συνεργατικής Επεξεργασίας Συναισθημάτων. 

Άσε με να δέσω τα κορδόνια μου (εκδ. Πεδίο), Μάρω Θεοδωράκη
Πόσα πράγματα μπορούν άραγε να κάνουν μόνα τους τα παιδιά μας; Και πόσο χώρο τού δίνουμε για να το πράξουν; Τα παραπάνω ερωτήματα μας θέτει η συγγραφέας, δασκάλα στο επάγγελμα, που μας υπενθυμίζει χρησιμοποιώντας πλήθος παραδειγμάτων ότι η υπερπροστατευτικότητα και οι περιορισμοί γίνονται φραγμοί στην αυτάρκεια και την αυτονομία του παιδιού που μεγαλώνει. «Οι ισχυροί δεσμοί της ελληνικής οικογένειας συχνά παραπέμπουν σε στερεότυπα και συμπεριφορές που δεν προάγουν την αυτονομία», υπενθυμίζει η Θεοδωράκη, ενθαρρύνοντάς μας να υποστηρίξουμε την αυτενέργεια του παιδιού.

Γονιός, κυνηγός, τροφοσυλλέκτης (εκδ. Gutenberg), Μαϊκλίν Ντούκλεφ
Η συγγραφέας, δημοσιογράφος για επιστημονικά θέματα και μητέρα μιας τρίχρονης κόρης, νιώθει ότι έχει φτάσει σε ένα αδιέξοδο. Η κόρη της Λίζι έχει καθημερινές εκρήξεις θυμού και βίας, τις οποίες η ίδια δεν κατορθώνει να κατευνάσει· τουναντίον. Αναζητώντας μια διαφορετική παιδαγωγική προσέγγιση από εκείνη των γονιών της, ξεκινά μαζί με την κόρη της μια περιπλάνηση και έρχονται σε επαφή με τρεις από τις πιο σοφές κοινότητες ιθαγενών του πλανήτη: Μάγια, Χατζάμπε και Ινουίτ. Πλάι τους ανακαλύπτει μια διαφορετική ανατροφή – χωρίς ένταση, αλλά με σεβασμό και πραγματική συνεργασία. Οι Μάγια γαλουχούν παιδιά έτοιμα να βοηθήσουν τον πλησίον, οι Χατζάμπε παιδιά με αυτοπεποίθηση και βούληση, ενώ οι Ινουίτ παιδιά με συναισθηματική νοημοσύνη. Μπορούμε, άραγε, και εμείς να εφαρμόσουμε τις δικές τους μεθόδους διαπαιδαγώγησης; 

Μεγαλώνοντας παιδιά στην ψηφιακή εποχή (εκδ. Gutenberg), Πέτρος Ρούσσος
O συγγραφέας, διευθυντής του προγράμματος μεταπτυχιακών σπουδών «Κυβερνοψυχολογία» στο ΕΚΠΑ, αναλύει νηφάλια τον πρώτο φόβο των σύγχρονων γονέων: την επαφή των παιδιών με την τεχνολογία, το ίντερνετ και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Πεπεισμένος ότι «η τεχνολογία είναι μια τεράστια ευκαιρία και έχει τη δύναμη να μας κάνει πιο έξυπνους», ο Ρούσσος δίνει στο φαινόμενο τις πραγματικές του διαστάσεις, υπενθυμίζοντας στους νεότερους τη διάχυτη ανησυχία τη δεκαετία του ’80 από την εισβολή της τηλεόρασης στη ζωή μας. Παραθέτει πλήθος παραγόντων που έχουν συν τω χρόνω αλλάξει και έχουν επιδράσει στην ανάπτυξη των παιδιών, όπως η συνήθεια της ανάγνωσης βιβλίων, ο χρόνος που αφιερώνουν οι γονείς στα παιδιά, η ύπαρξη ή μη αδελφών, ο χρόνος του παιχνιδιού έξω κ.ά., πέραν της ραγδαίας εξέλιξης της τεχνολογίας. Με αφορμή πολλά (πραγματικά) περιστατικά, στα οποία η εξάρτηση του ανηλίκου από το ίντερνετ είναι κραυγαλέα και οι κίνδυνοι για την ψυχική και σωματική του υγεία ορατοί, ο συγγραφέας προτείνει τρόπους ορθής διαχείρισης, χωρίς ωστόσο να δίνει στους αναγνώστες έτοιμες «συνταγές». 

Βοήθησέ με να παίξω (εκδ. Διόπτρα), Ευγενία Στεφανάκη
Το παιχνίδι, η «φυσική γλώσσα των παιδιών», αποτελεί την καλύτερη οδό για την ανάπτυξη της λεπτής κινητικότητας και της γλωσσικής έκφρασης, την ενίσχυση της φαντασίας και της δημιουργικότητας, την καλλιέργεια της κριτικής σκέψης και της έκφρασης συναισθημάτων. Ταυτόχρονα, η συγγραφέας, λογοθεραπεύτρια με κλινική εμπειρία στην πρώιμη παιδική ανάπτυξη, αναδεικνύει την ανάγκη εμπλοκής του γονέα στο παιχνίδι του παιδιού τους. «Η παρουσία σας, το γέλιο, η επικοινωνία και η συμμετοχή σας είναι αυτά που κάνουν τη διαφορά. Δεν χρειάζεστε ακριβά παιχνίδια, χρειάζεστε χρόνο, προσοχή και ενσυναίσθηση», διευκρινίζει, ενώ εν συνεχεία παραθέτει τρόπους διαχείρισης των προκλήσεων που προκύπτουν στη διάρκεια του παιχνιδιού αλλά και ευφάνταστες ιδέες για παιχνίδι με παιδιά προσχολικής ηλικίας και νήπια, δηλαδή από 0 έως 6 ετών. 

Ενδιαφέροντα, διερευνήσεις και ταυτότητες παιδιών (εκδ. Πεδίο), Έλεν Χετζ
Διερευνώντας τα ενδιαφέροντα των παιδιών, αποκαλύπτεται τι είναι αυτό που τα κινητοποιεί όχι μόνο στην παιδική ηλικία, αλλά και έως την πρώιμη ενηλικίωση, ισχυρίζεται η Έλεν Χετζ, καθηγήτρια Προσχολικής Εκπαίδευσης στο Πανεπιστήμιο του Όκλαντ στη Νέα Ζηλανδία. Το βιβλίο της μας βοηθά να ξεπεράσουμε απλοϊκές, μακροχρόνιες, δεδομένες πρακτικές που εφαρμόζονται στην προσχολική ηλικία. Tα πραγματικά ενδιαφέροντα είναι εμφανή στην καθημερινή ζωή των παιδιών, στο παιχνίδι τους, στη συμμετοχή τους σε οικογενειακές και ομαδικές δραστηριότητες, αλλά και στο πώς ανταποκρίνονται σε ό,τι συμβαίνει γύρω τους. Ένα πρόγραμμα σπουδών που ανταποκρίνεται στα εν λόγω ενδιαφέροντα μπορεί να μετατρέψει την εκπαιδευτική διαδικασία σε μια βαθιά και ουσιαστική εμπειρία, συμβάλλοντας στις καλές σχολικές επιδόσεις των μαθητών. 

Είναι δύσκολο να είσαι γονιός; (εκδ. Μεταίχμιο), Τερέζα Μπάουμ
Ένα βιβλίο που συντροφεύει τον γονιό στις μικρές και μεγάλες προκλήσεις της καθημερινότητας, παραθέτοντας συμβουλές για όλα τα πρακτικά ζητήματα: από το πρωινό ξύπνημα και την αναγκαιότητα του πρωινού γεύματος μέχρι τη χρήση κινητού και τις λεπτές ισορροπίες στις σχέσεις του παιδιού με τους συμμαθητές. «Το βιβλίο απευθύνεται κυρίως σε γονείς παιδιών από 3 έως 12 ετών. Γιατί σε αυτές τις ηλικίες σπέρνεις. Και ό,τι σπείρεις… το θερίζεις στην εφηβεία», γράφει στο εισαγωγικό σημείωμα η συγγραφέας. 

Μιλώντας στους μεγάλους για τα βιβλία των μικρών (εκδ. Πατάκη), Βασιλική Νίκα
Η συγγραφέας, δασκάλα και διδάσκουσα στο Παιδαγωγικό Τμήμα του ΕΚΠΑ, αποκαλύπτει στον γονιό-αναγνώστη τρόπους έτσι ώστε να ενσωματώσει την ανάγνωση στην καθημερινή ζωή του με το παιδί όχι ως μία (ακόμα) υποχρέωση, αλλά ως χαρά και απόλαυση. Ξεκινώντας από την παραδοχή ότι η ανάγνωση προσφέρει ένα σταθερό καταφύγιο, μας προτρέπει να παρομοιάσουμε την ανάγνωση με την τροφή. Όπως, λοιπόν, οι γονείς καταβάλλουν προσπάθειες για να πείσουν ένα μικρό παιδί να φάει, το ίδιο θα πρέπει να πράξουν και με την ανάγνωση βιβλίων. Η καθημερινότητα των φροντιστών είναι πολύ απαιτητική, αλλά σε αυτή θα πρέπει να ενταχθεί και η ανάγνωση, την οποία δεν πρέπει να αντιμετωπίζουμε ως «υπνωτικό». Όσο το παιδί μεγαλώνει, η από κοινού με τον γονιό ανάγνωση ενισχύει τη σχέση εμπιστοσύνης και δίνει αφορμή για ουσιαστικές συζητήσεις. Η συγγραφέας δίνει ορισμένα tips που θα κάνουν την αναγνωστική εμπειρία πιο ελκυστική. –Ι.Φ.

Πληγωμένοι θεραπευτές 

Οι πρωτοπόροι θεραπευτές δεν ήταν απαλλαγμένοι από τραύματα. Άλλωστε, η συχνότητα εκδήλωσης κατάθλιψης μεταξύ των επαγγελματιών υγείας είναι υψηλή – από 20,9% έως 43,2%· στους δε ψυχοθεραπευτές το ποσοστό εκτοξεύεται. «Η ιδέα του πληγωμένου θεραπευτή έχει και αυτή αρχαίες ρίζες», σημειώνει ο καθηγητής Κε-Μινγκ Λιν στο τελευταίο του βιβλίο Πληγωμένοι θεραπευτές (εκδ. Ίκαρος). Στην παγκόσμια μυθολογία η «πληγή» συνδέεται με τη δύναμη του θεραπεύειν. «Ο Ασκληπιός υπέστη τραύμα κατά τη γέννησή του από τον τραγικό θάνατο της μητέρας του», αναφέρει ενδεικτικά ο συγγραφέας. 

Ο Ζίγκμουντ Φρόιντ είχε προβλήματα εθισμού στη νικοτίνη και την κοκαΐνη. Το χαρακτηριστικό πούρο στο χέρια του ήταν κάτι παραπάνω από φετίχ – υπολογίζεται ότι έκανε από 200 έως 400 τσιγάρα την ημέρα (κάθε πούρο ισοδυναμεί με τουλάχιστον 10 τσιγάρα, τα δε μεγαλύτερα με 20 και ο Φρόιντ καθημερινά κάπνιζε κατά μέσο όρο 20 πούρα την ημέρα). Παράλληλα, ο Φρόιντ από τα είκοσι οκτώ έως τα σαράντα έπαιρνε τακτικά κοκαΐνη και υπερασπιζόταν τα θεραπευτικά της οφέλη. Πεπεισμένος δε ότι η κοκαΐνη είναι επικίνδυνη μόνο όταν γίνεται κατάχρησή της, χρησιμοποιούσε τον εαυτό του και τους άλλους ως πειραματόζωα αναζητώντας την κατάλληλη δόση. 

Στη βιογραφία του Φρόιντ κυριαρχούν το βαρύ τραύμα και η απώλεια στην παιδική ηλικία, πολλαπλές ματαιώσεις στην επαγγελματική του πορεία, που γίνονται ακόμα πιο επώδυνες λόγω της αχαλίνωτης φιλοδοξίας του, όπως και επαγγελματική και κοινωνική απομόνωση. Έχασε τη μικρότερη αδελφή του, όταν ήταν δύο ετών και όταν ήταν δυόμισι ετών απέλυσαν αιφνιδιαστικά την γκουβερνάντα του. Ο πατέρας του χρεοκόπησε όσο εκείνος ήταν ακόμα νήπιο και εν συνεχεία ήταν μόνιμα άνεργος· η οικογένεια ζούσε με δανεικά, όλη μαζί σε ένα μικρό διαμέρισμα. Όταν ήταν εννέα ετών, η οικογένεια διασύρθηκε λόγω ενός σκανδάλου πλαστογράφησης, στο οποίο εμπλέκονταν ο θείος και τα ετεροθαλή του αδέλφια. Παρά το πλήθος των πιεστικών προβλημάτων, η μητέρα του, Αμαλία, έτρεφε ιδιαίτερη αδυναμία στον μικρό Ζίγκμουντ, τον «Χρυσό της Ζίγκι», στον οποίο παραχωρούσε το δεύτερο δωμάτιο του σπιτιού για να μελετά και να εξασκείται στο… πιάνο. –Ι.Φ.

Εργασία και ηθική

Αν πιστεύετε ότι το νόημα της ζωής είναι η ευτυχία, τα χρήματα ή η δόξα, κάνετε λάθος. Αυτό υποστηρίζει στο νέο βιβλίο του, Ηθική φιλοδοξία (εκδ. Κλειδάριθμος), ο Ρούτγκερ Μπρέγκμαν, ο οποίος έχει αποφασίσει να μας ταρακουνήσει. Το νόημα της ζωής, λέει ο συγγραφέας, είναι να κάνουμε καλύτερο τον κόσμο μας, να γίνουμε καλοί πρόγονοι για τα παιδιά των παιδιών μας. Και η μεγαλύτερη ευκαιρία που έχουμε είναι η καριέρα μας. Το επάγγελμά μας είναι μια βαθιά ηθική επιλογή, καθώς τα προβλήματα που περιμένουν τη συμβολή μας είναι πολλά κι επείγοντα: οικονομική ανισότητα, κλιματική αλλαγή, επόμενες πανδημίες. Αντί λοιπόν να σπαταλάμε τον χρόνο μας κυνηγώντας την προσωπική ευτυχία ή την οικονομική άνεση, ο Μπρέγκμαν μάς καλεί να ακολουθήσουμε το παράδειγμα των ανθρώπων που άλλαξαν τον κόσμο. Η «ηθική φιλοδοξία», όπως την ορίζει, έχει τέσσερα χαρακτηριστικά: τον ιδεαλισμό του ακτιβιστή, τη φιλοδοξία του ιδρυτή μιας νεοφυούς επιχείρησης, την αναλυτική σκέψη του επιστήμονα και την ταπεινότητα του μοναχού. Το βιβλίο μάς θυμίζει ότι ολοκληρωνόμαστε πραγματικά μόνο όταν πράττουμε ενεργητικά το καλό. –Μ.Α.

Σύγχρονη σκέψη

Ο τρόπος με τον οποίο ο δημοσιογράφος και ραδιοφωνικός παραγωγός Θανάσης Μήνας επέλεξε να παρουσιάσει την ιστορία των αφροαμερικανικών κινημάτων (1860-2020) στο βιβλίο του Black Power (εκδ. Πόλις), παρασύρει τον αναγνώστη σε μια ιστορική αφήγηση που κρατάει το ενδιαφέρον αμείωτο καθ’ όλη τη διάρκεια της. Οι προσωπικότητες που πρωτοστάτησαν ξεπροβάλλουν ως σύμβολα μέσα από τις σελίδες, εκκινούν από διαφορετικές αφετηρίες, εξετάζονται με φόντο τις εκάστοτε πολιτικές και κοινωνικές αναφορές με τις οποίες συνδέθηκαν και τους αγώνες τους οποίους έδωσαν. Από τους πρώτους υπέρμαχους της κατάργησης της δουλείας μέχρι το «Black Power» των ’60s και το πρόσφατο «Black Lives Matter», υφαίνεται ένα ιστορικό νήμα που συνεχίζει να ξετυλίγεται μέχρι σήμερα. –Γ.Ψ.

Με φόντο τις γαλλικές εκλογές του 2024, η Σαλομέ Σακέ υψώνει στο Αντισταθείτε (εκδ. Στερέωμα) μια αποφασιστική, μαχητική φωνή απέναντι στην άκρα Δεξιά. Αναλύει με σαφήνεια πώς ο απλοϊκός και «ετερο-φοβικός» λόγος βρίσκει πρόσφορο έδαφος σε κοινωνίες που δοκιμάζονται και δείχνει πώς η γνώση, η συλλογικότητα και η δημιουργικότητα μπορούν να λειτουργήσουν ως εργαλεία αντίστασης. Ένα βιβλίο για όσους επιθυμούν να διαβάζουν πέρα από τις χειραγωγικές αφηγήσεις και να υπερασπίζονται ενεργά τη δημοκρατία. –Λ.Κ.

Όπως είναι γνωστό, η μόδα γοητεύει (υψηλή ραπτική, τάσεις, το «ωραίο»), αλλά με μια δεύτερη ανάγνωση βλέπουμε ότι εμπλέκεται και βαθύτερα στην κοινωνική και πολιτισμική ζωή. Ο Δημήτρης Λάλλας στο βιβλίο του Μόδα: Στον αστερισμό της νεωτερικότητας (εκδ. Πατάκη) προσεγγίζει με μεθοδική κοινωνιολογική ματιά τη μόδα ως εργαλείο γνώσης και κριτικής. Η απόλαυση του εφήμερου και του καινοτόμου διαμορφώνει το σύγχρονο υποκείμενο, που συνεχώς αναζητά ανανέωση, φωτίζοντας παράλληλα τους καταναλωτικούς μας ρυθμούς και τις δυναμικές του ύστερου καπιταλισμού. –Λ.Κ.

Τα θεμέλια της κατασκευής του woke μύθου και της ηθικής κινδυνολογίας, που τάσσεται με ασάφεια απέναντι σε ένα ευρύ σύνολο κοινωνικών διεκδικήσεων, παρουσιάζονται από τον Αλαίν Πολικάρ στο βιβλίο Το woke κίνημα δεν υπάρχει – Η κατασκευή ενός μύθου (εκδ. Πόλις). Ο διδάκτορας στο Ινστιτούτο Πολιτικών Επιστημών του Παρισιού ξεδιπλώνει με σαφήνεια τη συλλογιστική του: «Ο θόρυβος για τη “woke αντζέντα” δεν είναι παρά ένα πρόσχημα για την υπεράσπιση των αντιδραστικών απόψεων που αρνούνται τον συστημικό χαρακτήρα των αδικιών και των ανισοτήτων», αναφέρεται στο οπισθόφυλλο. –Γ.Ψ.

Εξερευνώντας την υπέρβαση της διαλεκτικής ανθρώπου/μηχανής, ο Νίκος Ερηνάκης μάς καλεί να μη φοβηθούμε το παρόν, αλλά να το διερευνήσουμε, δημιουργώντας τις δυνατότητες μιας ιδανικής και ταυτόχρονα εφικτής συνεξέλιξης με την τεχνητή νοημοσύνη. Στην Υπερδιαλεκτική της Ευτοπίας (εκδ. Κείμενα), ο λόγος του συγγραφέα λειτουργεί ως υπόδειγμα της δύναμης της ποιητικότητας απέναντι στην εργαλειακή λογική της τεχνητότητας. Με σταθερό προσανατολισμό στη δημοκρατία και την ελευθερία, η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να εμπλουτίσει τον ήδη «υβριδικό» ανθρώπινο βίο, ανοίγοντας χώρο για μια νέα μορφή κοινής ανθρώπινης ζωής και εμπειρίας. –Λ.Κ.

Συχνά βιώνουμε το παρελθόν ως κάτι βαρύ και καθοριστικό, ξεχνώντας όμως ότι παραμένει ένα ζωντανό στοιχείο μέσα μας. Ο Τσαρλς Πεπέν στο Ζώντας με το παρελθόν μας: Μια μικρή φιλοσοφία για το μέλλον (εκδ. Πατάκη) υποστηρίζει ότι η μνήμη δεν είναι παθητική καταγραφή, αλλά πεδίο παρέμβασης: μπορούμε να απαλύνουμε την τοξικότητα των τραυμάτων και να ανακαλέσουμε στιγμές χαράς και δύναμης, ώστε να χτίσουμε συνειδητά το μέλλον μας. Μια φιλοσοφική πρόταση για προσωπική επανεκκίνηση. –Λ.Κ.

Μια επικίνδυνη ιδέα

Κοινωνίες υπεράνω πάσης υποψίας που υψώνουν τις γροθιές τους αντί να συζητούν, που αναζητούν με εμμονή αποδιοπομπαίους τράγους, που επιδίδονται σε όργια βίας τυφλωμένες από το μίσος. Το έχουμε δει να συμβαίνει παλιότερα, το βλέπουμε τα τελευταία χρόνια να αναδύεται ξανά. Στο βιβλίο με τον χαρακτηριστικό τίτλο Φασισμός (εκδ. Μεταίχμιο), οι Ίαν Νταντ και Ντόριαν Λίνσκεϊ ρωτούν «τι;», «πώς» και «γιατί;» για να καταγράψουν την ιστορία μιας επικίνδυνης ιδεολογίας –από την άνοδο των Μουσολίνι και Χίτλερ μέχρι σήμερα– παίρνοντας όμως ξεκάθαρη θέση απέναντί της, αφού «πάνω απ’ όλα, πρέπει να απορρίψουμε τις πολιτικές που στηρίζονται στο Εμείς ενάντια στους Άλλους. Πρέπει να γίνουμε η ζωντανή αντίθεση του φασισμού». Αντίστοιχα, το Φασισμός, η ιστορία μιας ιδεολογίας (εκδ. Πατάκη) της Σώτης Τριανταφύλλου φωτίζει με απλά λόγια τις παρεξηγήσεις γύρω από τη συγκεκριμένη έννοια· κάτι χρήσιμο για όσους τείνουν να χαρακτηρίζουν «φασίστες» όποιους δεν ενστερνίζονται τις ιδέες τους, καθώς και για όσους αποδέχονται αδιαμαρτύρητα τη δράση φασιστών μόνο και μόνο επειδή δεν αυτοπροσδιορίζονται ως φασίστες. –Γ.Ρ.

Η Ελλάδα της Ναϊτενγκέιλ

Ένα άγνωστο χρονικό για την Ελλάδα του 1850, γραμμένο από μια γυναίκα παγκοσμίως γνωστή, φτάνει με καθυστέρηση 170 ετών στο αναγνωστικό κοινό του τόπου που το ενέπνευσε. Το Ελλάδα μου, κοιτίδα μου: Το ταξίδι της Φλόρενς Ναϊτινγκέιλ στην Ελλάδα (εκδ. Ποταμός), της γυναίκας που θεωρείται θεμελιώτρια της σύγχρονης νοσηλευτικής, αποτελεί, πέρα από ένα λοξό πορτρέτο, μια σκιαγράφηση δηλαδή της άκρως ενδιαφέρουσας φυσιογνωμίας της, και μια εξίσου πολύτιμη αποτύπωση της εικόνας της χώρας στα πρώτα χρόνια μετά την ανεξαρτησία, μέσα από επιστολές και γράμματα. –Γ.Ψ.

Αθηναιογραφίες

Με αφετηρία την περιοχή των πάλαι ποτέ ανακτόρων και φτάνοντας μέχρι την Ομόνοια, υπάρχει ένας δρόμος που λειτουργεί ως άτυπη «ψυχή» της Αθήνας. Στο Οδός Πανεπιστημίου 19ος-21ος αιώνας: Ιστορία και ιστορίες (εκδ. Εστία), οι Θανάσης Γιοχάλας και Ζωή Βαΐου ζωντανεύουν, μέσα από ενδελεχή έρευνα, το «βουλεβάρτο» της ελληνικής πρωτεύουσας αναδεικνύοντας τα πολλά «στρώματα» Ιστορίας που το συναποτελούν. Συνεχίζοντας τις διαδρομές στην πόλη, συναντάμε το Από το Μουσείο στην Κυψέλη (εκδ. Μεταίχμιο) του Νίκου Βατόπουλου, όπου ο γνωστός δημοσιογράφος συγκεντρώνει πέντε διαδρομές σε παλιές αστικές συνοικίες, ώστε να προτείνει βιωματικούς περιπάτους δρόμο δρόμο, μια και όπως ο ίδιος γράφει, «η περιοχή της Πατησίων με όλες τις διαφορετικές εκδοχές της είναι μια εξαιρετική αφετηρία για να εξερευνήσει κανείς την πολυπλοκότητα αλλά και τη διαχρονική γοητεία της Αθήνας». Κλείνοντας την ενότητα, έναν διαφορετικό τρόπο για να εξετάσουμε την ιστορία αυτής της πόλης (αλλά και της χώρας) μας προσφέρει το Κολλέγιο Αθηνών, ένα σχολείο για την «ηγέτιδα τάξιν» (εκδ. Ίκαρος) του Γιώργου Νικολόπουλου, όπου μέσα από δεκάδες συνεντεύξεις με ανθρώπους που συνδέθηκαν με αυτό αλλά και πολύχρονη αναζήτηση σε αρχεία σκιαγραφείται το προφίλ ενός εκπαιδευτικού ιδρύματος-συμβόλου, στο οποίο φοίτησαν πέντε Έλληνες πρωθυπουργοί· τι υπήρξε, τι φιλοδοξούσε να προσφέρει αλλά και τι συμβαίνει σήμερα, έναν αιώνα μετά την ίδρυσή του. –Γ.Ρ.

Μπάλα και Μάτζικ

Ένας έμπορος ναρκωτικών που η αγάπη του για την μπάλα τον οδήγησε στο τέλος του, ένας ιεραπόστολος που τραγουδούσε στο πέταλο των φανατικών, ένας παίκτης-πράκτορας της μυστικής αστυνομίας… δεν χρειάζεται να συνεχίσουμε. Τα πρόσωπα που πρωταγωνιστούν στο 40 ζωές, 1 μπάλα (εκδ. Διόπτρα) είναι κάτι παραπάνω από ενδιαφέροντα. Οι ιστορίες ανθρώπων που σημάδεψαν ή σημαδεύτηκαν από το ποδόσφαιρο είναι γραμμένες με χιούμορ από την ομάδα του sombrero, του μπλογκ που το 2008 δημιουργήθηκε για να αφηγηθεί ποδοσφαιρικές ιστορίες με ξεχωριστή ματιά. Πριν από τρία χρόνια έκαναν το επιτυχημένο ντεμπούτο τους (Ο γύρος του κόσμου με ένα σομπρέρο). Τώρα επέστρεψαν με μια «άχαστη» έκδοση.

Περνάμε στο μπάσκετ. Ο Ρόλαντ Λαζένμπι, ένας από τους κορυφαίους βιογράφους αθλητικών προσωπικοτήτων, με περισσότερα από 60 (!) βιβλία στο ενεργητικό του και μια μακρά σειρά από βραβεία, αποφάσισε μετά τα μπεστ σέλερ των Μάικλ Τζόρνταν και Κόμπι Μπράιαντ να βουτήξει επί πέντε χρόνια στη ζωή του μαγικού, μπασκετικού θρύλου, του «ψηλού αγοριού που τόλμησε να ντριμπλάρει», όπως αναφέρει, και να βγει στην επιφάνεια με το Μάτζικ (εκδ. mvpublications). Ακόμη μία αθλητική βιογραφία-κόσμημα, που σίγουρα θα εκτιμηθεί δεόντως από τους φίλους του μπάσκετ. –Γ.Ψ.

Ζήτω το λαϊκό τραγούδι

Δεν ήταν απαραίτητα τι έλεγε ο Πάνος Γεραμάνης στο ραδιόφωνο, αλλά πώς το έλεγε, με πόσο πάθος (και ενίοτε σοφία). Η εκπομπή στην ΕΡΤ (1990-2005), όπου φιλοξενήθηκαν εκατοντάδες άνθρωποι του λαϊκού τραγουδιού, αποτελεί ένα, όπως σωστά γράφουν η Ναυσικά Γεραμάνη και η Μαριάννα Τζιαντζή στην εισαγωγή τους, «μνημείο λαϊκού πολιτισμού». Αντίστοιχα, η ομώνυμη έκδοση Λαϊκοί Βάρδοι (εκδ. Τόπος) λειτουργεί ως ενθύμιο ενός κόσμου που δεν υπάρχει πια: «Πριν γίνω τραγουδίστρια, πήγαινα στην Ομόνοια και έπαιρνα δύο κουλούρια, γιατί όλη μέρα έκανα τον αχθοφόρο. Και έκλαιγα, διότι είχα μεγαλώσει με νταντά, δεν είχα μεγαλώσει μαθημένη να τρώω δύο κουλούρια και να τραβάω όλη μέρα το καρότσι», λέει η Σωτηρία Μπέλου σε μία από τις εκατοντάδες ανθρώπινες ιστορίες που παρελαύνουν από τις σελίδες του βιβλίου. –Γ.Ρ.

Δύσκολοι αποχαιρετισμοί: Οι γονείς τους

«Το να γράφεις για τον θάνατο αγαπημένων προσώπων είναι μάλλον τόσο παλιό όσο η ίδια η γραφή, κι όμως η ροπή μου προς αυτό κάνει αμέσως το στομάχι μου να δεθεί κόμπος», γράφει ο Ροδρίγο Γκαρσία, σκηνοθέτης και σεναριογράφος, γιος του Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες. Στο Αποχαιρετισμός στον Γκάμπο και στη Μερσέντες (εκδ. Ψυχιογός) ο Γκαρσία περιγράφει το τέλος των γονιών του, θυμάται, συγκινείται, μας προσφέρει ένα προσωπικό, τρυφερό βιβλίο. Αντίστοιχα, ο φωτογράφος Ριντ Σάμιουελ Γιάλομ, γιος του Ίρβιν και της Μέριλιν Γιάλομ, γράφει το Γιος καθηγητών (εκδ. Άγρα), όπου μιλάει για τους γονείς του, την εποχή τους, την κουλτούρα και τις ιδέες τους, την Καλιφόρνια, το σπίτι τους. Εντυπωσιακό δε ότι όλα αυτά δίνονται με τη μορφή ενός αφηγηματικού ποιήματος, συνοδεία δικών του καλλιτεχνικών εικόνων – ένα πρωτότυπο βιογραφικό αποτύπωμα. Τέλος, σ’ αυτή την κατηγορία ενός τρόπον τινά φόρου τιμής στους γονείς, μόλις κυκλοφόρησε το Η μητέρα μου γελάει (εκδ. Πλήθος) της Βελγίδας κινηματογραφίστριας Σαντάλ Άκερμαν. Και εδώ έχουμε μια περίπτωση αποχαιρετισμού, η μητέρα πεθαίνει, οι εικόνες, οι σκέψεις και οι αναμνήσεις είναι δυσβάσταχτες. Με εικόνες από το προσωπικό αρχείο της Άκερμαν.– Α.Δ.

Συγγραφείς: Οι ιδέες τους, η ζωή τους

Γράφει ο Ερνέστο Σάμπατο: «Τι μας ωθεί να αγωνιζόμαστε, να γράφουμε, να ζωγραφίζουμε, να επιχειρηματολογούμε, όλους εμάς που δεν πιστεύουμε στον Θεό, εάν έχουμε πράγματι να επιλέξουμε ανάμεσα στον Θεό και στο τίποτα, ανάμεσα στο νόημα της ζωής μας και το παράλογο;». Το δοκίμιο του Αργεντίνου συγγραφέα Άνθρωποι και γρανάζια (εκδ. Μάγμα), γραμμένο το 1951, φέρνει στο σήμερα άλυτους προβληματισμούς για τη δημιουργία, την πρόοδο, την εκμηχάνιση του πολιτισμού. –Α.Δ.

Γράμμα ανεπίδοτο, καθώς ο παραλήπτης έχει από καιρό πεθάνει, στέλνει ο Θωμάς Κοροβίνης προς τον Γιώργο Ιωάννου, μα είναι σαν να το στέλνει σε όλους μας, διότι μας περιέχει με κάποιον τρόπο. Το αφήγημα Γράμμα στον αδελφό Γιώργο Ιωάννου που λείπει χρόνια στην γκλαβανή (εκδ. Άγρα) γράφτηκε σε συνέχειες και σε αυτή την έκδοση παρουσιάζεται επικαιροποιημένο και ολοκληρωμένο. Είναι μια εξαίσια αφορμή να συνομιλήσει δημόσια ο Θωμάς Κοροβίνης με τον ομότεχνό του και αείζωο πνευματικό «συνοδοιπόρο» Γιώργο Ιωάννου. Την ίδια στιγμή, με τον δικό του καυστικό τρόπο μιλάει ευθέως για τα κακώς κείμενα της ημετέρας πατρίδας. Ένα κείμενο που λάμπει ενόσω το διαβάζεις, διότι μας δείχνει δίχως φτιασίδια ποιοι είμαστε πραγματικά. –Δ.Μ.

Είναι εντυπωσιακό το πώς καταφέρνει ο Τέρι Ίγκλετον να καταπιαστεί με ένα θέμα, όπως εν προκειμένω το ρεύμα του ρεαλισμού στη λογοτεχνία, μετατρέποντάς το σε συναρπαστικό ανάγνωσμα. Ο Ρεαλισμός (εκδ. Πεδίο) απευθύνεται εν πρώτοις σε ένα πιο ειδικό κοινό, αλλά διαβάζεται από όποιον αγαπάει τη λογοτεχνία – θα μάθει, θα καταλάβει και θα θελήσει να διαβάσει περισσότερο. Το ίδιο ισχύει και για τα άλλα βιβλία του Ίγκλετον, που κυκλοφορούν από τις ίδιες εκδόσεις: Χιούμορ, Περί κακού, Πώς να διαβάζουμε λογοτεχνία. –Α.Δ.

Πόσο καφκικός ήταν ο Κάφκα; Εκατό χρόνια μετά τον θάνατό του, οι μελέτες γύρω από το έργο του και την επιρροή που ασκεί στη σύγχρονη ζωή συνεχίζουν να εκδίδονται. Η παρούσα ανήκει στον Νικόλαο-Ιωάννη Κοσκινά και έχει τίτλο Κάφκα και κινηματογράφος (εκδ. Ροές). Σκοπός του δεν είναι να αναπαραχθεί η μυθοποιημένη εικόνα του συγγραφέα, αλλά να τονιστεί η βιογραφία της όρασής του (όπως έλεγε κι ο Γιώργος Χειμωνάς). Όχι τι έγραψε, αλλά πώς είδε αυτά που έγραψε. Οι ήρωες και οι σκηνές στα έργα του είναι σαν κινηματογραφικά πλάνα, τα οποία αντί να περιγράφουν τοπία και σημεία, τα παγιδεύουν και τα απορροφούν σε μια θαυμαστή ενότητα ύφους. Το βιβλίο σίγουρα θα αγαπηθεί από τους αναγνώστες του Κάφκα, αλλά κι από εκείνους που λατρεύουν τον κινηματογράφο. –Δ.Μ.

Πόσα μπορεί να γράψει κανείς για τη μετάφραση; Πολλά, πάρα πολλά, όπως διαπιστώνουμε από τον τόμο Μετά τη Βαβέλ (εκδ. Gutenberg) του Τζορτζ Στάινερ, καθώς μιλώντας για τη μετάφραση μιλάς για τη λογοτεχνία, τη γλώσσα, την κουλτούρα. Το βιβλίο δεν είναι εγχειρίδιο για επαγγελματίες, αλλά ένα μανιφέστο της διανόησης, ένα πολύ γοητευτικό ανάγνωσμα για τη μαγεία των λέξεων και το χρέος των ανθρώπων που τις υπηρετούν. Ο Στάινερ έφυγε από τη ζωή πριν από πέντε χρόνια και στο μεταξύ πληθαίνουν οι μεταφράσεις έργων του στη γλώσσα μας – πρόσφατα κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Κυψέλη και το δοκιμιακό Δέκα (πιθανοί) λόγοι για τη μελαγχολία της σκέψης. –Α.Δ.

Το enfant terrible της γαλλικής λογοτεχνίας είναι το αντικείμενο έρευνας του Κώστα Περούλη στο βιβλίο του Μισέλ Ουελμπέκ απολογία: δύο κείμενα για την ποιητική του (εκδ. Εστία). Ο συγγραφέας, τον οποίο πολλοί θεωρούν προβοκάτορα, είναι ένας κατά βάθος υπαρξιακός αναζητητής που ομολογεί –μέσω των ηρώων του– πως το κυρίαρχο συναίσθημα του μέσου Δυτικού άνδρα είναι η απομάγευση και η συνείδηση της βέβαιης αποτυχίας. Επίσης, στο βιβλίο εξετάζεται ο άθεος Ουελμπέκ, ο οποίος όμως με τον τρόπο του  προβάλλει τη χριστιανική ηθική της αγάπης που στις μέρες μας είναι δυσεύρετη. Ένα αρκετά ενδιαφέρον και εμβριθές δοκίμιο για τους λάτρεις του Γάλλου συγγραφέα (και όχι μόνο). -Δ.Μ.

Το νέο πρόσωπο στη σειρά Η τελευταία συνέντευξη και άλλες συζητήσεις των εκδόσεων Key Books είναι ο Τζ. Ντ. Σάλιντζερ. Δεν είναι μία η συνέντευξη του τόμου, είναι αρκετές, ενώ δημοσιεύονται και τα πρακτικά από το δικαστήριο όπου ο συγγραφέας προσπάθησε να μπλοκάρει την έκδοση μιας βιογραφίας του. Όσοι ενδιαφέρονται για την προσωπικότητα και την ιδιαίτερη ζωή του Σάλιντζερ θα το χαρούν το βιβλίο, θα βρουν πολλές λεπτομέρειες και διαφορετικές οπτικές γωνίες που προσθέτουν στον μύθο αυτής της σπάνιας περίπτωσης. -Α.Δ.

Αυτομυθοπλασία; Δοκίμιο; Θεατρικός λόγος; Κείμενα που αποσκοπούσαν να είναι λειτουργικά σε μια σειρά διαλέξεων; Το βιβλίο του Γαλλο-ουρουγουανού θεατρικού συγγραφέα και σκηνοθέτη Σέρχιο Μπλάνκο Εξομολογήσεις (εκδ. Ροές) είναι κατεξοχήν υβριδικό, αλλά και συνάμα συγκεκριμένο ως προς τις θεματικές που αναπτύσσει: έρωτας, βία και θάνατος. Με τη χρήση προσωπικών μνημών και ιστοριών και με ανάλυση που διαπερνά τη λογοτεχνία, τις τέχνες και τη φιλοσοφία, ο Μπλάνκο μιλάει γι’ αυτά τα τρία κεφαλαιώδη ζητήματα για τον άνθρωπο με έναν αρκετά προσωπικό και καθ’ όλα sui generis τρόπο. –Δ.Μ.

Τα Παράθυρα του αγνώστου (εκδ. Καστανιώτη) με τον υπότιτλο Τόποι, πόλεις, άνθρωποι είναι μία ακόμα συλλογή κειμένων του Αναστάση Βιστωνίτη όπου η εμπειρία του ταξιδιού και το προσωπικό βίωμα συνδέονται με την Ιστορία γενικά ή, αλλού, με την ιστορία της λογοτεχνίας και τους ανθρώπους της. Από την Κίνα και την Ινδία μέχρι τη Λιβύη και την Τεργέστη. Από τον Τζόις και τον Χεμινγουέι μέχρι τον Καβάφη. Ιστορίες που γίνονται αφορμές. –Α.Δ.

Δέκα χρόνια μετά τον θάνατο του Ανταίου Χρυσοστομίδη, κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Καστανιώτη ένας επετειακός τόμος 1.200 σελίδων στον οποίο συγκεντρώνεται η διαδρομή που κατέγραψαν οι Κεραίες της εποχής μου – μια διαδρομή σε όλο τον κόσμο, παρέα με τον Σαραμάγκου και τον Ταμπούκι, τον Λιόσα και τον Παμούκ, τον Οζ, τον Όστερ, τον Άιρα, τον Έκο και δεκάδες ακόμα πρωταγωνιστές της λογοτεχνίας. Ένα συγκλονιστικό ντοκουμέντο, ένα φωτεινό παράδειγμα. –Α.Δ.

Σαν βγεις στον πηγαιμό

Όχι, δεν το ξεχάσαμε. Το τελευταίο κεφάλαιο στη δημόσια πορεία του Αλέξη Τσίπρα αποδείχθηκε ολόκληρο βιβλίο και η Ιθάκη (εκδ. Gutenberg) του εξελίχθηκε μέσα σε λίγες εβδομάδες σε εκδοτικό φαινόμενο. Περιέργεια; Πραγματικό ενδιαφέρον; Κουτσομπολιό; Συμπάθεια ή αντιπάθεια; Η ρευστότητα στο πολιτικό τοπίο ή οι ανοιχτές πληγές απ’ τα παλιά; Φαίνεται πάντως ότι όλοι βρίσκουν έναν λόγο να το διαβάσουν. –Α.Δ.