Ο Α΄ Παγκόσμιος είχε τελειώσει, οι Ηνωμένες Πολιτείες βρίσκονταν σε φάση ραγδαίας οικονομικής ανάκαμψης, τα αστικά κέντρα ηλεκτροδοτούνταν, οι γραμμές παραγωγής έφερναν στην αγορά νέα προϊόντα, οι μισθοί ανέβαιναν και η μεσαία τάξη αποκτούσε για πρώτη φορά αυτοκίνητο – το 1925 κυκλοφορούσαν στους αμερικανικούς δρόμους περίπου 20 εκατ. αυτοκίνητα (το Model T της Ford, κυρίως, αλλά και Chevrolet, Dodge κ.ά.), οκτώ φορές περισσότερα σε σχέση με δέκα χρόνια νωρίτερα. Γι’ αυτό χρειάζονταν δρόμοι. Και φτιάχτηκαν. Εκείνη τη χρονιά θεσμοθετήθηκε το σύστημα των εθνικών οδών, δημιουργήθηκαν μεγάλοι αυτοκινητόδρομοι, ασφαλτοστρώθηκαν, συνδέθηκαν μεταξύ τους και αριθμήθηκαν, καθιστώντας έτσι εφικτή τη μετακίνηση από πόλη σε πόλη. Τα αυτοκίνητα της εποχής, όμως, δύσκολα ξεπερνούσαν τα 60 χλμ./ώρα, άρα για να ταξιδέψει κανείς, για παράδειγμα από το Λος Άντζελες μέχρι το Σαν Φρανσίσκο, μια απόσταση που σήμερα διανύεται σε περίπου έξι ώρες, χρειαζόταν περισσότερο από μία μέρα. Οι οδηγοί συνήθιζαν να κοιμούνται στο αυτοκίνητο στην άκρη του δρόμου ή να κατασκηνώνουν σε κάποιο κάμπινγκ. Ε, δεν ήθελε πολλή φαντασία.
Ο πρώτος που κατάλαβε ότι οι συνθήκες ευνοούσαν τη δημιουργία ενός νέου είδους καταλύματος ήταν κάποιος Άρθουρ Χάινμαν, ένας αυτοδίδακτος αρχιτέκτονας που δραστηριοποιούνταν στο real estate της Δυτικής Ακτής και, τέτοιες μέρες πριν από εκατό χρόνια, άνοιξε στην κωμόπολη Σαν Λουίς Ομπίσπο στην Καλιφόρνια το πρώτο μοτέλ. Δικής του επινόησης ο όρος: mo-tel, από τις λέξεις «motor» και «hotel», δηλαδή ξενοδοχείο για αυτοκινητιστές. Η τοποθεσία του Milestone Mo-Tel, όπως λεγόταν, ήταν κομβική, στη μέση της διαδρομής Λος Άντζελες-Σαν Φρανσίσκο. Ένας οδηγός μπορούσε να ξεκινήσει από τη μία πόλη το πρωί, να κοιμηθεί το βράδυ στο μοτέλ και το επόμενο πρωί να συνεχίσει τον δρόμο του.
Τι χρειαζόταν; Ένα κρεβάτι κι ένα μπάνιο, να μπορεί να παρκάρει ακριβώς απ’ έξω για να μην κουβαλάει τις αποσκευές του, μια καντίνα για να φάει κάτι πρόχειρο πριν κοιμηθεί. Το δωμάτιο κόστιζε 1,2 δολάρια τη βραδιά, περίπου 22 δολάρια σε σημερινά χρήματα. Ο Χάινμαν επέλεξε την οικεία στην περιοχή ισπανική αποικιακή αρχιτεκτονική, με λευκούς τοίχους, κόκκινα κεραμίδια και καμάρες, αφαιρώντας όμως την αίσθηση της πολυτέλειας. Η αποστολή του ήταν να προσφέρει τις βασικές ανέσεις, να υπερισχύει η λογική της απλότητας και της ευκολίας. Το δωμάτιο έπρεπε να λειτουργεί ως προέκταση του αυτοκινήτου.
Μετά το Κραχ
Μετά το Milestone Mo-Tel δημιουργήθηκαν κι άλλα μοτέλ, με πιο χαρακτηριστικό ίσως το Alamo Plaza στο Τέξας (που αργότερα έγινε η βάση της πρώτης αλυσίδας μοτέλ), χτισμένο έτσι ώστε να παραπέμπει στο σχετικό μνημείο της μάχης του Άλαμο. Έτσι κι αλλιώς, η πρόσοψη των μοτέλ ήταν η βιτρίνα τους, ο ταξιδιώτης έπρεπε να τα εντοπίζει εν κινήσει, γι’ αυτό καθιερώθηκε αρχιτεκτονικά η απλή, γραμμική διάταξη των δωματίων ή αλλού το σχήμα «Π»: από το μπροστινό μέρος του κτιρίου ξεκινούσαν δύο σειρές ισόγειων δωματίων σε μεσοτοιχία, σχηματίζοντας ανάμεσά τους μια εσωτερική αυλή.
Η πρώτη χρυσή εποχή των μοτέλ, πάντως, θεωρείται η αμέσως επόμενη, ο καιρός της Μεγάλης Ύφεσης μετά το Κραχ του ’29, όταν οι Αμερικανοί αναγκάστηκαν να βγουν στον δρόμο. Τα μοτέλ πολλαπλασιάστηκαν φιλοξενώντας πλανόδιους πωλητές, εργάτες και αγρότες, τυχοδιώκτες, εσωτερικούς μετανάστες κ.ά. Η διαμονή δεν περιοριζόταν πια στη μία βραδιά, αλλά σε πολλές περιπτώσεις το δωμάτιο εξελισσόταν σε ημιμόνιμο κατάλυμα μέχρι να βρεθεί κάτι καλύτερο. Έτσι τα μοτέλ έγιναν σύμβολα επιβίωσης σε μια δύσκολη εποχή.
Το «αμερικανικό όνειρο»
Η μεγάλη αλλαγή στα μοτέλ έρχεται στα μεταπολεμικά χρόνια, με τη μεταμόρφωση της αμερικανικής κοινωνίας και την ουσιαστική αναβάθμιση του οδικού δικτύου στα μέσα της δεκαετίας του ’50. Θα παραμείνουν καταλύματα δρόμου και μια σταθερά οικονομική λύση (περίπου η μισή τιμή συγκριτικά με ένα μέσο ξενοδοχείο), ωστόσο επανανοηματοδοτούνται. Γίνονται σύμβολα της κουλτούρας της μετακίνησης, του ταξιδιού και της περιπέτειας, της ελευθερίας και της ανεξαρτησίας. Μαζί με τους περιπλανώμενους επαγγελματίες κλείνουν δωμάτιο μποέμ νεαροί που βρίσκονται «on the road» ή ακόμα και οικογένειες σε διακοπές. Γι’ αυτό αλλάζουν. Έχουν λόμπι, «επίσημη» ρεσεψιόν, μικρό εστιατόριο, πολύ συχνά διαθέτουν και πισίνα, παιδική χαρά ή μικρά μαγαζάκια. Αυτό σημαίνει ότι οι επισκέπτες παραμένουν στο μοτέλ και κατά τη διάρκεια της μέρας, κάτι που στερούνταν νοήματος τις προηγούμενες δεκαετίες.
Στα μεταπολεμικά χρόνια, μαζί με τους περιπλανώμενους επαγγελματίες κλείνουν δωμάτιο μποέμ νεαροί που βρίσκονται «on the road» ή ακόμα και οικογένειες σε διακοπές.
Αλλάζει, επίσης, το ύφος τους. Το λιτό στιλ των πρώτων μοτέλ δίνει τη θέση του σε πιο «αισιόδοξα» σχέδια με ασύμμετρα στοιχεία και φανταχτερά χρώματα, που ικανοποιούν μια εξωτική ή φουτουριστική φαντασίωση. Τότε προστίθενται και οι χαρακτηριστικές νέον ταμπέλες, οι οποίες αποτελούν μέρος του ντιζάιν με ισχυρή γραφιστική άποψη, συχνά κάπως υπερβολική. Ο χαρακτήρας αλλάζει και στο εσωτερικό των δωματίων, με τις πολύχρωμες ταπετσαρίες, τα γεωμετρικά μοτίβα και τις λάμπες-μπάλες, ενώ το μίνιμουμ των ανέσεων περιλαμβάνει τηλεόραση, τηλέφωνο και κλιματιστικό. Το «αμερικανικό όνειρο» αποτυπώνεται στην όψη των μοτέλ, ισορροπώντας ανάμεσα στο κιτς, στο ποπ, στη φαντασία, στην ανεμελιά και στην αφέλεια.
Η φάση της παρακμής
Από τη δεκαετία του ’70 τα μοτέλ περνάνε στη φάση της παρακμής. Ίσως έπαιξε ρόλο η δημιουργία νέων αυτοκινητόδρομων που έβγαλε πολλά υπάρχοντα μοτέλ από τον χάρτη. Ή η αύξηση στις τιμές των καυσίμων, την ώρα που οι πτήσεις γίνονταν όλο και πιο προσιτές. Ή η δημοφιλία πακέτων διακοπών σε τουριστικά θέρετρα ή θεματικά πάρκα. Άρχισε, επίσης, να τίθεται ένα θέμα ασφάλειας: η αύξηση των ποσοστών της εγκληματικότητας και η περιθωριοποίηση των μοτέλ δεν άφηναν πολλά περιθώρια να νιώσει κανείς άνετα με την πόρτα του τόσο εκτεθειμένη. Η εικόνα ενός δωματίου μοτέλ ως σκηνής εγκλήματος εμφανιζόταν τακτικά στον Τύπο – ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ δολοφονήθηκε σε ένα μοτέλ στο Μέμφις.
Σήμερα υπάρχουν περίπου 30.000 μοτέλ στην Αμερική. Εκτός από τον προφανή οικονομικό λόγο ή τη συγκυρία ενός ταξιδιού, τίθεται πλέον και ένα νοσταλγικό κίνητρο, όπως ισχύει σχεδόν με οτιδήποτε τα τελευταία χρόνια. Τα μοτέλ δίνουν την ευκαιρία μιας ρετρό εμπειρίας και, ειδικά στους ξένους επισκέπτες, μιας εμπειρίας πολύ «αμερικανικής» που μυθοποιήθηκε από το σινεμά και τη λογοτεχνία, από το Ψυχώ και το Θέλμα & Λουίζ μέχρι τον Μακάρθι, τη Λολίτα και τα διηγήματα του Κάρβερ. Μπορούμε όλοι να φανταστούμε την πόρτα του δωματίου να ανοίγει, πώς βυθίζεται το στρώμα στο κρεβάτι, τα φώτα από τον δρόμο που όλη τη νύχτα περνάνε μέσα από το τζάμι.
