«Το Σάββατο θα βγω με τα παιδιά». Αυτή η ατάκα επαναλαμβάνεται αυτόματα κάθε εβδομάδα στις περισσότερες οικογένειες με παιδιά στην εφηβεία, ενεργοποιώντας έναν άτυπο «συναγερμό». Η παράνομη πώληση αλκοόλ σε ανηλίκους, οι βίαιες συμπλοκές μεταξύ μαθητών, η σεξουαλική παρενόχληση, τα τροχαία είναι μόνο κάποιοι από τους λόγους που κρατούν πολλούς γονείς ξάγρυπνους τα σαββατόβραδα, άλλοτε κολλημένους πάνω στην οθόνη του κινητού τους (παρακολουθώντας το GPS του παιδιού) και άλλοτε έξω από το μαγαζί στο οποίο εκείνα διασκεδάζουν.
Μιλήσαμε με γονείς εφήβων σε όλες τις συνοικίες της Αθήνας, οι οποίοι μοιράστηκαν μαζί μας τις σκέψεις και τους φόβους τους, ακόμα και παράλογους, που τους ωθούν να γίνονται κατά περίπτωση ντετέκτιβ, ταξιτζήδες ή ψυχολόγοι. Όλοι αναγνώρισαν την ανάγκη για κοινωνική ζωή και αυτονόμηση κατά την εφηβεία, αλλά και για την τήρηση κοινώς αποδεκτών κανόνων. Παραδέχτηκαν τον καταλυτικό ρόλο που παίζει η (καλή ή κακή) παρέα, ο τύπος διασκέδασης αλλά και η περιοχή όπου ο κάθε έφηβος επιλέγει να βγει. «Εμπιστεύομαι το παιδί μου, ξέρει να διαχειρίζεται καταστάσεις», ισχυρίζονται οι πιο ψύχραιμοι. «Φοβάμαι την κακιά στιγμή», αντιπαραβάλλουν άλλοι. Πιστό «σύμμαχο» στην παραπάνω λεπτή ισορροπία και διαπραγμάτευση έχουν την τεχνολογία, που μπορεί να αποκαλύψει σε πραγματικό χρόνο την τοποθεσία των παιδιών· για τις πράξεις τους επαφίενται στη σχέση εμπιστοσύνης που έχουν (ή δεν έχουν) αναπτύξει μέχρι την εφηβεία. «Είναι και η έξοδος μία από τις προκλήσεις της γονεϊκότητας. Αν ο έφηβος ξέρει ότι είσαι συνεπής και δίκαιος, από τότε που συμφωνούσατε τον χρόνο παραμονής στις κούνιες, θα συνεργαστεί μαζί σου», ισχυρίζεται ένας εκ των συνομιλητών μας.
«Θέλω να πάρω μηχανάκι»
«Ο γιος μου άρχισε δειλά δειλά να βγαίνει στην Α΄ Γυμνασίου, τότε πήγαινε αποκλειστικά στην πλησιέστερη πλατεία μέχρι τις 9.30 μ.μ.», θυμάται η Αλεξάνδρα, μητέρα του 17χρονου Σπύρου, που φοιτά σε ΕΠΑΛ. «Ήμουν πολύ αγχωμένη, δεν σ’ το κρύβω ότι τις πρώτες φορές τον παρακολούθησα». Ο μικρός κέρδισε την εμπιστοσύνη της μητέρας του, η οποία ωστόσο εγκατέστησε τη σχετική εφαρμογή εντοπισμού στο κινητό του. «Σταδιακά, του επέτρεψα να γυρίζει αργότερα, ενώ στη Γ΄ Γυμνασίου πήγε με το τραμ από τη Νέα Σμύρνη στη Γλυφάδα». Ως μαθητής πλέον της Γ΄ Λυκείου, ο Σπύρος κυκλοφορεί με φίλους πρωτίστως στη Νέα Σμύρνη, αλλά και σε Γλυφάδα, Πειραιά ή Αθήνα κάνοντας χρήση των ΜΜΜ, ενώ σε μικρότερη ηλικία το βράδυ κάποιος από τους γονείς της παρέας αναλάμβανε να τους μαζέψει όλους με ΙΧ. «Δεν γυρίζει ξημερώματα, δεν πάει σε κλαμπ, δεν πίνει αλκοόλ ούτε καφέ· όμως πίνει συστηματικά ενεργειακά ποτά, κάτι που δεν με κάνει λιγότερο ανήσυχη», τονίζει η Αλεξάνδρα. «Ξεκίνησε επίσης ηλεκτρονικό τσιγάρο».
Ο Σπύρος, καθότι έχει ύψος 1,87 μ., δεν έχει πέσει θύμα βίας, έχει γίνει, όμως, μάρτυρας βιαιοπραγιών. «Όταν ήταν στη Γ΄ Γυμνασίου, έσπασαν σε έναν φίλο του το χέρι στον Ασύρματο», θυμάται η μητέρα του. Το βασικό ζήτημα, πάντως, για το οποίο η Αλεξάνδρα και ο Σπύρος έχουν έρθει σε αντιπαράθεση δεν είναι η βραδινή έξοδος. «Λίγο πριν γίνει 16, άρχισε να μου ζητάει επιτακτικά να αγοράσει μηχανή, για να μπορεί να κυκλοφορεί παντού», εξηγεί. «Του έχω ξεκαθαρίσει ότι εγώ δεν θα του το επιτρέψω όσο είναι ανήλικος [σ.σ. απαιτείται γραπτή συναίνεση γονέα]». Στο περιβάλλον του Σπύρου –«ευτυχώς, όχι το πολύ στενό»– πολλοί 16χρονοι έχουν αγοράσει μηχανή.
Ανήλικοι και αστυνομία
«Μπαμπά, θα πάμε σε ένα κλαμπ στο Μπουρνάζι», είπε προ ολίγων ημερών ο 16χρονος Θάνος στον πατέρα του. «Απόρησα για το πώς θα έμπαιναν μέσα, δεδομένου ότι είχε προηγηθεί όλη αυτή η δημόσια συζήτηση για την είσοδο ανηλίκων σε κλαμπ, λόγω του θανάτου της κοπέλας στο Γκάζι», αναφέρει στο «Κ» ο πατέρας του, Αλέξης, που υπήρξε από τους γονείς που συμμετείχαν στην πρωτοβουλία Κifissia Watch. «Ο γιος μου με διαβεβαίωσε ότι ο φίλος του έχει έναν γνωστό που θα τους βάλει μέσα, όπως και συνέβη». Το αλκοόλ, βέβαια, δεν προσφέρεται ανεξέλεγκτα μόνο στο Περιστέρι. «Όταν ξημερώνει Κυριακή, τα πεζοδρόμια στο κέντρο της Κηφισιάς είναι γεμάτα με άδεια μπουκάλια από ποτά που αγοράζουν ως επί το πλείστον μαθητές από περίπτερα και μίνι μάρκετ».
Πριν από δύο χρόνια η συνοικία είχε απασχολήσει το αστυνομικό ρεπορτάζ, εξαιτίας των συχνών βίαιων συγκρούσεων. «Υπήρχε παντελής έλλειψη αστυνόμευσης, την Κηφισιά κάλυπταν μόνο τέσσερις αστυνομικοί και δύο μηχανές, που έρχονταν από τον Διόνυσο». Οι συμπλοκές συχνά γίνονταν μεταξύ μαθητών διαφορετικών σχολείων και περιοχών, καθώς λόγω του ΗΣΑΠ έφταναν έφηβοι από όλο το Λεκανοπέδιο. «Είχε αρχίσει από χαβαλέ, αλλά έφτασε στο επίπεδο των ξυλοδαρμών και των κλοπών κινητών και μετρητών». Οι κάτοικοι είχαν αυτοοργανωθεί μέσω Facebook. «Η πρωτοβουλία Κifissia Watch είχε συγκεντρώσει 1.400 υπογραφές, είχαμε χωριστεί σε ομάδες και κάναμε “περιπολίες” Παρασκευές και Σάββατα στα σημεία που είχαν αποδειχθεί πιο επικίνδυνα: στο εμπορικό κέντρο, κάτω από τον Ηλεκτρικό, στην πλατεία Κεφαλαρίου, πίσω από τον Βάρσο και μέσα στο Άλσος Κηφισιάς». Απαράβατος κανόνας της άτυπης πολιτοφυλακής ήταν ότι «επιτηρούσαμε και αν κάτι μας ανησυχούσε, ειδοποιούσαμε την αστυνομία». Συν τω χρόνω, η πολιτεία κινητοποιήθηκε, η αστυνόμευση αυξήθηκε και η ομάδα διέκοψε τη δράση της. «Πλέον είναι πολύ συχνή η εξακρίβωση στοιχείων από άνδρες της ΕΛΑΣ σε ανηλίκους, ενώ κυκλοφορούν πιο διακριτικά και άνδρες της Ασφάλειας». Ο Αλέξης, ωστόσο, διατηρεί κάποιες επιφυλάξεις. «Δεν αντιμετωπίζουν τα παιδιά ως ανηλίκους, αλλά συχνά άγαρμπα ή με αχρείαστη βία, δεν έχει προηγηθεί προφανώς κάποια εκπαίδευση». Πριν από λίγες μέρες, ένας συμμαθητής του γιου του προσήχθη στο Τμήμα. «Εκκρεμούσε ένταλμα από καιρό, για συμπλοκή του με άλλον ανήλικο, ωστόσο η προσαγωγή του έγινε υπερβολικά βίαια και τελικά λίγες ώρες αργότερα αφέθηκε ελεύθερος. Δεν ξέρω αν με αυτόν τον τρόπο ο νεαρός σωφρονίστηκε». Αν και η ατμόσφαιρα στην Κηφισιά έχει ηρεμήσει, στο αστυνομικό τμήμα προσάγονται συχνά ανήλικοι.
Οι έλεγχοι της αστυνομίας φαίνεται ότι έχουν πυκνώσει και σε άλλες γειτονιές. Πριν από κάποιους μήνες, ο 15χρονος Βασίλης κάλεσε τη μητέρα του από το κινητό ενώ ήταν έξω –στην πλατεία Αγίας Παρασκευής με συμμαθητές– για να της πει ότι ένας αστυνομικός ήθελε να της μιλήσει. «Προφανώς και ταράχτηκα», περιγράφει η Αγγελική. «Προσπάθησα να καταλάβω αν όντως στην άλλη άκρη του ακουστικού βρισκόταν κάποιος από την αστυνομία, μου απάντησε ότι είχαν σταματήσει τα παιδιά για έναν έλεγχο –ακόμα δεν ξέρω αν παρατήρησαν κάτι ύποπτο ή παράξενο– και εκείνος δεν είχε ταυτότητα μαζί του. Μου ανέφεραν ότι θα πρέπει να έχει έστω μια φωτογραφία της ταυτότητάς του στο κινητό». Προς το παρόν, ο Βασίλης μένει έξω έως τις 12 και για τη μητέρα του οι έξοδοι αποτελούν αυτονόητο δικαίωμά του. «Δεν ξέρω τι θα κάνω όταν θα θέλει να επιστρέφει σπίτι πιο αργά. Ίσως δοκιμάσω κάποιο app εντοπισμού, ώστε να γνωρίζω τουλάχιστον πού ακριβώς βρίσκεται, αλλά για το τι ακριβώς μπορείς να κάνεις, είναι μόνο να ελπίζεις στηριζόμενη στο πώς έχει μεγαλώσει το παιδί σου».
«Αφού είναι απουσιολόγος»
«Προσπαθώ να μην κοιτάζω το κινητό μου συνέχεια όσο οι γιοι μου είναι έξω, να μη γίνομαι εμμονική», ομολογεί η Ελπίδα, κάτοικος Βούλας, με δύο γιους στην εφηβεία, οι οποίοι, αν και πηγαίνουν σε ιδιωτικό σχολείο, βγαίνουν ως επί το πλείστον στη Γλυφάδα· εκεί κάνουν βόλτες και τρώνε σε fast food. «Στην περιοχή μας έχουν σημειωθεί τα τελευταία χρόνια βίαια περιστατικά, οπότε όταν βλέπω την κουκκίδα του GPS να μένει σταματημένη σε κάποια “ύποπτα” σημεία, όπως στην ξύλινη παιδική χαρά ή πίσω από το κολυμβητήριο, θα τους πάρω τηλέφωνο να δω αν όλα είναι καλά». Οι έξοδοί τους διαρκούν κατά κανόνα έως τις 11-11.30 μ.μ., «καθώς στην παρέα τους υπάρχουν παιδιά που κάνουν πρωταθλητισμό και έχουν αυστηρά ωράρια προπονήσεων».
«Προσπαθώ να μην κοιτάζω το κινητό μου συνέχεια όσο οι γιοι μου είναι έξω, να μη γίνομαι εμμονική», ομολογεί η Ελπίδα, κάτοικος Βούλας.
Η ίδια γυρίζει με το αυτοκίνητο τους γιους σπίτι, συχνά δε και τους φίλους τους. Όσες φορές ο μεγάλος γιος, ο Γιώργος, που σήμερα είναι 16, βγήκε στην Αθήνα, «αποφασίσαμε με τον πατέρα του να πάμε και εμείς στο κέντρο, εν γνώσει του παιδιού». Οι παρέες είναι αμιγώς «αγοροπαρέες», «αν κάποιος έχει κορίτσι ή ραντεβού με κοπέλα, θα βγει μόνος μαζί της». Αυτό δεν ξέρει αν την καθησυχάζει ή όχι. «Τα κορίτσια θεωρητικά είναι πιο μυαλωμένα. Ωστόσο, καθώς οι έφηβοι τα ζουν όλα πολύ έντονα, δεν ξέρω τι είναι διατεθειμένος να κάνει ένας 16χρονος για να εντυπωσιάσει το άλλο φύλο». Πριν από λίγους μήνες ένας φίλος του Γιώργου είχε ξυλοκοπηθεί, επειδή κατηγορήθηκε ότι «κοίταξε» μια κοπέλα από άλλη παρέα.
Η Ελπίδα έχει μεγαλώσει με την ίδια φιλοσοφία τα παιδιά της, ωστόσο είναι δύο διαφορετικές προσωπικότητες. «Ο δεύτερος γιος μου, που είναι πιο ατίθασος, βγαίνει από την Α΄ Γυμνασίου αδιαπραγμάτευτα, έχει φίλους από άλλα σχολεία. Πέρυσι, που ήταν στη Β΄ Γυμνασίου, δοκίμασε μια τζούρα από ηλεκτρονικό τσιγάρο, το είπε την επόμενη ημέρα στον μεγάλο του αδερφό, μετά το ανακοίνωσαν και σε εμένα· προσπάθησα να μείνω ψύχραιμη». Αλλά και ο μεγάλος, αν και πιο πειθαρχημένος, έχει προβεί σε ορισμένα «παραπτώματα». Η μητέρα του θυμάται ότι το περασμένο καλοκαίρι δημιούργησε μέσω μιας εφαρμογής ψεύτικη ταυτότητα για να μπορέσει να μπει σε μεγάλο κλαμπ της Παραλιακής. Θυμάται, επίσης, κάτι άλλο που της είχε κάνει εντύπωση: Όταν ο γιος της ήταν 14 χρονών, ήταν προσκεκλημένος μιας συμμαθήτριας σε γνωστό μαγαζί, όπου οι γονείς της είχαν κλείσει premium τραπέζι και μπουκάλι. «Δεν είμαστε στο ίδιο μήκος κύματος όλες οι οικογένειες, πολλοί συμμαθητές πίνουν και μεθούν από το Γυμνάσιο χωρίς καμία επίπτωση. Μια φορά συζητούσα με τους γονείς μιας συνομήλικής του, που βγαίνει κάθε Σάββατο στα μπουζούκια έως τις 4 π.μ., και μου αποκρίθηκαν: “Δεν μπορούμε να της το απαγορεύσουμε, διότι είναι άριστη στο σχολείο, είναι απουσιολόγος με 19 μέσο όρο, δεν έχουμε επιχείρημα να αντιπαραβάλουμε”».
«Κοιμάται στο αυτοκίνητο έξω από το κλαμπ»
Με εξόδους σε ακριβά εστιατόρια και κλαμπ των βορείων προαστίων άρχισε ήδη από τη Γ΄ Γυμνασίου η 17χρονη σήμερα Βίβιαν, μαθήτρια μεγάλου ιδιωτικού σχολείου. «Είναι λες και το clubbing να έχει ενταχθεί στη διδακτέα ύλη», λέει αυτοσαρκαζόμενος ο πατέρας της, Μίλτος. «Δεν υπήρξε εποχή στην οποία να πάνε μια βόλτα με τα πόδια, ένα σινεμά ή ένα fast food· στη δική μας περίπτωση ξεκίνησαν απευθείας σε πολυτελή καταστήματα εστίασης, με ντύσιμο εφάμιλλο ενηλίκων». Τα πρώτα χρόνια την πηγαινοέφερνε ο ίδιος, τώρα κυκλοφορεί με ταξί, το οποίο παραγγέλνουν, πληρώνουν και παρακολουθούν μέσω GPS οι γονείς της. «Της λέμε να μας στείλει μήνυμα μπαίνοντας, εμείς στο μεταξύ κοιμόμαστε, δεν αντέχουμε να μείνουμε ξύπνιοι έως τις 4 π.μ.».
Ο Μίλτος έχει κατά καιρούς εκφράσει τις επιφυλάξεις του ως προς αυτόν τον τρόπο ζωής, που μεταξύ άλλων είναι και ιδιαίτερα κοστοβόρος. Έχει έρθει, όμως, αντιμέτωπος με ένα κατεστημένο. «Νομίζω ότι και άλλοι ανησυχούν, όμως προτιμούν να κάνουν συμβιβασμούς παρά να συγκρουστούν με τα παιδιά τους, όπως για παράδειγμα ένας άλλος μπαμπάς που κοιμάται στο παρκαρισμένο αυτοκίνητο έξω από το κλαμπ περιμένοντας», τονίζει ο ίδιος, που παρά τις ενστάσεις του εμπιστεύεται τη Βίβιαν. «Μια φορά με πήρε τηλέφωνο από το κλαμπ και μου είπε: “Ο σερβιτόρος μάς ρώτησε αν θέλουμε να πάμε στο γιοτ ενός θαμώνα”. Εγώ ένιωσα το αίμα να μου ανεβαίνει στο κεφάλι, προτού αντιδράσω όμως, εκείνη πρόσθεσε: “Εννοείται, μπαμπά, είπαμε όχι”».
Ο φόβος για την επιστροφή
«Η μικρή, που είναι 15 χρονών, βγαίνει το πολύ μέχρι τις 12 το βράδυ και πάντα Μαρούσι ή Κηφισιά, για να είναι κοντά στο σπίτι», λέει ο Νικήτας. Η μεγάλη του κόρη είναι πια 18, και τα δύο τελευταία χρόνια έβγαινε και μετά τα μεσάνυχτα, συνήθως όμως σε σπίτια φίλων ή μεζεδοπωλεία. «Σπάνια πήγαινε σε κλαμπ, αλλά και εκεί δεν ανησυχούσα πολύ, γιατί δεν της αρέσει το αλκοόλ». Εκείνο που τους κάνει να νιώθουν ιδιαίτερα ασφαλείς είναι οι φιλίες των κοριτσιών. «Δεν θα νιώθαμε την ίδια άνεση αν έκαναν παρέα με παιδιά που δεν εγκρίναμε». Αυτό που αγχώνει τόσο εκείνον όσο και τη σύζυγό του είναι, όμως, η επιστροφή στο σπίτι. «Είτε κανονίζουμε να τις πάρει ταξί, από εταιρεία που εμπιστευόμαστε, είτε τις μεταφέρουμε εμείς με το αυτοκίνητο ό,τι ώρα και να είναι. Δεν θέλουμε να πάρουν ταξί από τον δρόμο – δεν ξέρεις τι γίνεται, ο οδηγός μπορεί να είναι μεθυσμένος». Αφού, λοιπόν, τα κορίτσια βγαίνουν κοντά στη γειτονιά τους, γιατί δεν τις αφήνουν να γυρίσουν σπίτι με τα πόδια; Για τον Νικήτα και τη σύζυγό του, αυτός είναι ο χειρότερος φόβος τους. «Δυστυχώς, οι σεξουαλικές επιθέσεις και οι ληστείες δεν είναι σπάνιες ούτε στους δρόμους των βορείων προαστίων», τονίζει χαρακτηριστικά.
«Νομίζω ότι και άλλοι ανησυχούν, όμως προτιμούν να κάνουν συμβιβασμούς παρά να συγκρουστούν με τα παιδιά τους», ισχυρίζεται ο Μίλτος.
Το θέμα της επιστροφής και της μετακίνησης έθιξε και η Άλκηστη, μητέρα ενός αγοριού 15 χρονών. Όταν ο γιος της πέρασε σε ένα από τα πρότυπα Γυμνάσια του κέντρου, η οικογένεια αποφάσισε να μετακομίσει στο Θησείο. «Ήθελα να ξεκινήσει να κυκλοφορεί μόνος του, αρχικά να κάνει τη διαδρομή από και προς το σχολείο, που είναι ιδανική από το νέο μας σπίτι, διότι καλείται να περπατήσει σχεδόν μόνο σε πεζόδρομους. Όλους τους συμμαθητές του τους διευκολύνει το κέντρο, οπότε βγαίνουν κυρίως εδώ γύρω, πάνε βόλτες, σινεμά, escape room, παίζουν επιτραπέζια ή μουσική, τρώνε ή απλώς χαζολογάνε». Αν έχει νυχτώσει, η Άλκηστη με τον άνδρα της θα παραλάβουν με το ΙΧ τον μοναχογιό τους. «Τον ενθαρρύνω να συναντιέται με τους φίλους του, χρειάζεται την επικοινωνία, την εκτόνωση μέσω μη δομημένων δραστηριοτήτων, πολύ συχνά προτείνω να έρθουν όλοι στο σπίτι μας», τονίζει. «Έχω ακόμα αρκετή αγωνία όταν νυχτώνει και είναι έξω».
Η γειτνίαση με την πλατεία Νέας Σμύρνης έχει αποδειχθεί σωτήρια και για τη Στέλλα, η κόρη της οποίας φοιτά σε πρότυπο Γυμνάσιο στον Πειραιά. «Η πλατεία είναι στα 500 μέτρα, είναι χώρος οικείος και ασφαλής, κυκλοφορεί από παιδί, ενώ εσχάτως αστυνομεύεται επαρκώς. Η κόρη μου μαθαίνει σταδιακά τον Πειραιά· αν σχολάσουν νωρίς, ίσως πάνε μια βόλτα στο Πασαλιμάνι, αλλά για πιο αργά προσπαθώ να την αποτρέψω». Στην πρώτη χοροεσπερίδα που έγινε στο Μπουρνάζι δεν της επέτρεψε να πάει, όπως έπραξαν και άλλοι γονείς. Στη δεύτερη, που έγινε στον χώρο του σχολείου, της είπε το πολυπόθητο «ναι», «με αγωνία, ωστόσο, επειδή ήταν και εξωσχολικοί». Πιο έντονα διαφώνησαν όταν έπεσε η ιδέα του μπάνιου στη θάλασσα το καλοκαίρι. «Θα πήγαιναν με τραμ στην πλαζ τέσσερις έφηβες με μαγιό, εγώ το βρήκα επίφοβο, η ίδια στενοχωρήθηκε διότι το θεώρησε απόλυτα αθώο: μέρα, μετά το πέρας των εξετάσεων, με τα ΜΜΜ και με γνωστά παιδιά. Του χρόνου θα την αφήσω».
Οι κίνδυνοι του «μέσα»
«Για μένα οι εφαρμογές εντοπισμού αποτελούν μεγαλύτερη πηγή άγχους», ισχυρίζεται η Έλσα, μητέρα δύο αγοριών. «Ο γιος μου ξεκίνησε να κυκλοφορεί μόνος του από την Α΄ Γυμνασίου με τα ΜΜΜ», εξηγεί. «Στην αρχή ήταν διστακτικός, αλλά πλέον έχει αποκτήσει μεγάλη άνεση, έχει μάθει την Αθήνα καλύτερα από μένα». Δεδομένου ότι ο 15χρονος είναι μαθητής σε Μουσικό Γυμνάσιο, δεν ακολουθεί την πεπατημένη. «Επιστρέφει γύρω στις 11, κυρίως γιατί έχει φίλους που μένουν στην άλλη άκρη της Αθήνας, μέχρι σήμερα δεν μου έχει ζητήσει να βγει σε καφετέρια ή μπαρ, πάνε κυρίως βόλτες, τρώνε σε fast food, βλέπουν σινεμά, παίζουν όλοι μαζί μουσική, αλλά κάνουν και φυσιολατρικές εξορμήσεις, όπως προχθές που πήγαν σε ένα μονοπάτι στον Υμηττό». Η Έλσα είναι πεπεισμένη ότι η εμπειρία «έξω» τον διδάσκει πώς να προστατεύεται. «Η πιο δύσκολη στιγμή για εκείνον ήταν μια φορά που αποβιβάστηκε σε λάθος στάση στον Προαστιακό και βρέθηκε σε μια ερημιά, κοντά σε καταυλισμούς, να πρέπει να περιμένει άλλα τριάντα λεπτά για τον επόμενο συρμό».
Οι όροι της Έλσας είναι σαφείς. «Του έχω πει ότι θέλω να ξέρω πού βρίσκεται, θέλω να έχω τον αριθμό τηλεφώνου τουλάχιστον ενός ακόμα φίλου του, για την περίπτωση που δεν απαντά, ενώ αν πιει αλκοόλ, παρόλο που ξέρω ότι δεν του αρέσει, τον συμβουλεύω να παραγγείλει κάτι σφραγισμένο». Με τον μικρότερο γιο, που περνάει τα σαββατόβραδά του κυρίως σε σπίτια φίλων, κρατάει ανάλογη στάση – τον παρακαλεί μόνο να επιστρέφει λελογισμένη ώρα, για να μπορεί και εκείνη να κοιμηθεί ήσυχη. «Την προηγούμενη χρονιά έγινε μάρτυρας μιας πολύ βίαιης σύγκρουσης στο Τροκαντερό μεταξύ παλιών συμμαθητών του, από τους οποίους ευτυχώς ξέκοψε, διότι όσα είδε τον σόκαραν».
Η Έλσα έχει έρθει πολλές φορές σε αντιπαράθεση με γονείς από το σχολείο, που θεωρούν τη στάση της «πολύ χαλαρή». «Εγώ πάλι θεωρώ ότι οι άλλοι είναι υπερπροστατευτικοί με την κακή έννοια· όλα τα προηγούμενα χρόνια επιδίωκαν τα παιδιά να μένουν στο σπίτι, παίζοντας ηλεκτρονικά και σκρολάροντας στο ίντερνετ, με την πεποίθηση ότι έτσι ήταν πιο ασφαλή· ούτε για μπάλα δεν τα άφηναν να βγουν. Εγώ τα ενθάρρυνα να βγουν και να γνωρίσουν κόσμο στο γήπεδο της γειτονιάς, δεν τους αγόρασα ποτέ playstation, γιατί θεωρώ πιο σοβαρούς τους κινδύνους που ελλοχεύουν στον εικονικό κόσμο από αυτούς του πραγματικού, τους οποίους καλό είναι να γνωρίσουν εγκαίρως».
Τι κάνουμε, λοιπόν;
Η Καλλιόπη Δετοράκη, παιδοψυχίατρος και μέλος της Ελληνικής Ψυχαναλυτικής Εταιρείας, δίνει πέντε συμβουλές για γονείς εφήβων:
Η απαγόρευση δεν βοηθάει κανέναν· μπορεί να φέρει το αντίθετο αποτέλεσμα. Δεν μπορείς να κλείσεις έναν έφηβο στο σπίτι, θα δημιουργηθούν άλλα, σοβαρότερα προβλήματα. Είναι σαν να τον «ευνουχίζεις» συναισθηματικά.
Φροντίστε να γνωρίζετε όσο καλύτερα γίνεται με ποιους κάνει παρέα· να έχετε μιλήσει με τους φίλους του, ίσως και να τους έχετε καλέσει σπίτι. Είναι σημαντικό να έχετε εικόνα του περιβάλλοντος μέσα στο οποίο κινείται το παιδί.
Οι εφαρμογές με τις οποίες βλέπετε πού ακριβώς βρίσκεται το παιδί –πάντα, φυσικά, με τη συγκατάθεσή του– βοηθούν πολύ να διαχειριστείτε τον φόβο που νιώθετε. Δοκιμάστε τες.
Σε σχέση με τα ποτά, πρέπει να αποδεχθούμε ότι δεν μπορούμε να έχουμε τον απόλυτο έλεγχο. Ένας έφηβος μπορεί πάντα να αγοράσει μπίρες ακόμα και από το περίπτερο. Εκείνο που μπορείτε να κάνετε είναι να τον γυρίσετε εσείς από την έξοδο, ώστε να μην μπει στο αυτοκίνητο κάποιου που έχει καταναλώσει αλκοόλ.
Η εμπιστοσύνη είναι το άλφα και το ωμέγα: να μπορείτε να εμπιστευτείτε το παιδί σας και εκείνο εσάς. Έτσι, ακόμη και αν συμβεί κάτι σοβαρό, να νιώθει ότι μπορεί να σας «ανοιχτεί» χωρίς φόβο, ώστε να το καθοδηγήσετε.
Οι «αμαρτίες» των εφήβων
Παράνομες ουσίες & κάνναβη
13% των 16χρονων έχουν δοκιμάσει κάποια παράνομη ουσία τουλάχιστον μία φορά.
11% έχουν κάνει χρήση κάνναβης.
2,0% δοκίμασαν κάνναβη σε πολύ μικρή ηλικία (≤13 ετών).
34% θεωρούν ότι είναι «εύκολο» να βρουν κάνναβη.
9,4% είναι η αύξηση στη χρήση παράνομων ουσιών από 16χρονους, σε σχέση με το 2019.
Αλκοόλ
92% των 16χρονων λένε ότι είναι «εύκολο» να βρουν αλκοόλ.
37% είχαν binge drinking πολύ πρόσφατα (5+ ποτά σε μία περίσταση).
13% ανέφεραν μέθη πολύ πρόσφατα.
Η Ελλάδα είναι πάνω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο σχεδόν σε όλους τους δείκτες: πρόσβαση, κατανάλωση, πρόσφατη κατανάλωση, binge drinking.
Κάπνισμα
54% έχουν καπνίσει είτε παραδοσιακό είτε ηλεκτρονικό/vape τσιγάρο.
19% καπνίζουν καθημερινά (και 9,0% καθημερινά ηλεκτρονικό/vape).
65% θεωρούν εύκολο να βρουν παραδοσιακά τσιγάρα.
77% θεωρούν εύκολο να βρουν ηλεκτρονικά/vape.
Το κάπνισμα παραδοσιακού τσιγάρου έπεφτε σταθερά τα τελευταία 25 χρόνια, αλλά η μείωση «κόπηκε» απότομα από το 2019 έως το 2024. Πιο συγκεκριμένα, η πολύ πρώιμη έναρξη καπνίσματος (≤13 ετών) έχει εκτοξευτεί όσον αφορά το παραδοσιακό, από 1,3% το 2019 σε 3,6% το 2024, και όσον αφορά το ηλεκτρονικό/vape, από 2,3% το 2019 σε 6,4% το 2024.
ESPAD, η μεγαλύτερη διακρατική έρευνα για τη χρήση ουσιών, αλκοόλ και άλλων εξαρτητικών συμπεριφορών και συμπεριφορών υψηλού κινδύνου στους εφήβους.
Βία και bullying
Το 2022, μεταξύ των εφήβων ηλικίας 11, 13 και 15 ετών στην Ελλάδα, ένας στους τρεις (30,7%) αναφέρει ότι έχει εμπλακεί πρόσφατα (κατά τη διάρκεια των 12 μηνών πριν από τη διεξαγωγή της έρευνας) σε βίαιο καβγά, ενώ για το 8,4% αυτό το βίαιο επεισόδιο συνέβη τουλάχιστον τρεις φορές κατά την ίδια περίοδο.
Ευρήματα της Πανελλήνιας Έρευνας του ΕΠΙΨΥ για τις Συμπεριφορές που Συνδέονται με την Υγεία των Εφήβων-Μαθητών (HBSC/WHO)
Σάββατο βράδυ στο κέντρο της πόλης
Μια βόλτα στα πέριξ του Συντάγματος, παρατηρώντας τις παρέες των εφήβων να διασκεδάζουν.
Από τον Γιώργο Ψωμιάδη
Πριν αποβιβαστούν από τον συρμό του μετρό, η Λένα, η Σοφία, η Μαρίνα και η Μαριλού ποζάρουν για μια τελευταία φορά στο τζάμι της πόρτας που κλείνει. Στρώνουν τα μαλλιά τους, βάζουν κραγιόν και ανεβαίνουν μαζί με το πλήθος τις κυλιόμενες σκάλες. Έξω από τον σταθμό κάνουν την πρώτη τζούρα της βραδιάς από το vape τους, γεμίζοντας την πλατεία με άρωμα φράουλα και καρπούζι.
Τα σκαλάκια του Συντάγματος είναι η αφετηρία της βραδιάς. Εδώ γίνεται η πρώτη συνάντηση, εδώ αποφασίζεται η πορεία της νύχτας. Οι έφηβοι παίρνουν θέση ο ένας δίπλα στον άλλον, πλάι στους νεαρούς σκεϊτάδες που βιντεοσκοπούν τις φιγούρες τους. Ανοίγουν το Ιnstagram για μηνύματα, με τις ειδοποιήσεις από όσους είναι ήδη στα μπαρ να πέφτουν βροχή. Οι περισσότεροι κρατούν μπέργκερ, ενεργειακά ποτά και μπίρες, ενώ ένας «θαρραλέος» νεαρός κρατάει σφιχτά ένα μπουκέτο τριαντάφυλλα μες στις ιδρωμένες του παλάμες, με το πόδι του να χτυπάει νευρικά το μάρμαρο.
Σε λίγο όλοι θα έχουν πιάσει τα πόστα τους. Τα μαγαζιά θα έχουν πια γεμίσει, τα σκαλάκια θα είναι σχεδόν άδεια. Οι τελευταίοι τσεκάρουν στα κινητά τοποθεσίες και αποστάσεις, καλούν ταξί και ανεβαίνουν στα σκούτερ δυο δυο. Η Λένα, η Σοφία, η Μαρίνα και η Μαριλού έχουν βρει τον προορισμό τους. Κατηφορίζουν δίπλα από το σιντριβάνι, με τακούνι ψηλό και βήμα κοφτό. Δεν απέχουν πολύ από την Καρύτση, ένα από τα hot spots του κέντρου για το σαββατόβραδο. Όταν φτάνουν, στέκονται και αυτές στη μέση του δρόμου, όπως όλοι. Κρατούν πλαστικά ποτήρια με τεκίλα και αλάτι· για εκείνες, το dancefloor είναι ο δρόμος. Αντί για σταντάκια, αφήνουν τα ποτά σε περβάζια και καπό παρκαρισμένων αυτοκινήτων. Τα φώτα όσων αμαξιών περάσουν από εδώ γίνονται προβολείς σε μακιγιαρισμένα πρόσωπα.
«Μόλις φέτος έγιναν πιο αυστηροί οι νόμοι», μου λέει η Μαριλού. «Στα 14 μας πίναμε κανονικά στα μπαρ». Γύρω τους ένα πλήθος από ανθρώπους, με άνδρες κάθε ηλικίας που –όπως οι ίδιες λένε– είναι πιθανόν να δοκιμάσουν να τις «φλετάρουν άγαρμπα», κάνοντας τις εφαρμογές dating να μοιάζουν πιο ασφαλής επιλογή. Τα τηλέφωνά τους χτυπούν όλο το βράδυ. Απαντήσεις σε insta stories, ανταποκρίσεις από άλλα μαγαζιά και μηνύματα από γονείς που απόψε θα ξενυχτήσουν μπροστά στην τηλεόραση. Μόνο η Μαριλού καυχιέται για την ελευθερία της. Όταν τις ρωτάω για τον γονεϊκό έλεγχο, οι υπόλοιπες σφίγγουν τα χείλη μορφάζοντας.
Ένα ποτό αρκεί. Δεν χρειάζεται, όπως λένε, παραπάνω. Η διάθεση και η μουσική φτάνουν. Κάποιες θα επιστρέψουν πιο νωρίς, οι άλλες θα συνεχίσουν προς Ιερά Οδό και Γκάζι. «Μα γίνεται να είσαι γυναίκα και να μη φοβάσαι σήμερα;», αναρωτιούνται. Μοιράζονται ταξί για το σπίτι, προσέχουν ποιους δρόμους θα επιλέξουν και όποια γυρνάει μόνη της έχει τις άλλες στο τηλέφωνο. «Τώρα με το 24ωρο μετρό, είναι καλύτερα», λέει η Λένα και κλείνει τα μάτια για να χορέψει στον ρυθμό ενός ρεφρέν που ηλεκτρίζει για λίγο το πλήθος. Παίζει γαλλικό ραπ και η Καρύτση συνεχίζει να γεμίζει.
«Η μάνα μου με χαιρετάει λες και πηγαίνω στον πόλεμο»
Επτά έφηβοι περιγράφουν τη ρουτίνα των εξόδων τους, τις συμφωνίες με τους γονείς, τη σχέση τους με το αλκοόλ.
Από τους Διονύση Μαρίνο, Κωνσταντίνο Σαράντη
«Έχουμε κάποια μπαράκια στη γειτονιά, αλλά συνήθως αράζουμε σε πάρκα με μπίρες. Τα Σάββατα πηγαίνουμε και σε κλαμπάκια, επειδή ξέρουμε κάποιους DJs που μας “βάζουν” μέσα. Δύσκολα σου δίνουν ποτό, αλλά αν μπεις με μεγάλη παρέα ή με κάποιον μεγαλύτερο, δεν υπάρχει θέμα. Έχουμε φάει και αρκετές “πόρτες”, αλλά συνήθως καταφέρνουμε να περάσουμε την είσοδο. Στην επιστροφή έρχεται κάποιο από τα μεγαλύτερα αδέρφια μας και μας παίρνει με το αυτοκίνητο. Άλλωστε, οι γονείς μας είναι συνηθισμένοι από τα πιο μεγάλα σε ηλικία παιδιά και έτσι εμάς μας αφήνουν πιο εύκολα να βγαίνουμε. Τονίζουν, βέβαια, να προσέχουμε τα ποτά: να μην είναι “μπόμπες” και να μην πέσει τσιγάρο μέσα. Όσο μπορούμε, προσέχουμε».
– Αντώνης, 16 ετών, Καλλιθέα
«Το αν θα βγω ή όχι εξαρτάται από το αν έχω διαγώνισμα στο φροντιστήριο τα Σαββατοκύριακα. Επειδή θέλω να γράψω καλά στις Πανελλήνιες, προτιμώ λόγω διαβάσματος να βγω την Κυριακή το πρωί με τις φίλες μου, παρά κάποιο βράδυ. Αν έχουμε χρόνο και όρεξη, βγαίνουμε για φαγητό. Δεν πίνουμε τόσο πολύ, αν και στις καλοκαιρινές διακοπές αυτό αλλάζει, χωρίς βέβαια να είναι και απαραίτητο. Σε κλαμπ θα βγούμε μόνο αν έχουμε να πάμε σε κάποιο πάρτι γενεθλίων. Συνήθως μάς δίνουν ποτό και πολλοί στην παρέα καπνίζουν – κυρίως ηλεκτρονικό. Εγώ δεν έχω δοκιμάσει ποτέ, ούτε θέλω».
– Νάγια, 17 ετών, Κερατσίνι
«Επειδή προετοιμάζομαι για Πανελλήνιες, δεν βγαίνω πια μες στην εβδομάδα, αλλά μόνο Παρασκευή και Σάββατο. Οι γονείς μου δεν έχουν θέμα με το τι ώρα θα γυρίσω. Άλλωστε, ο πατέρας μου είναι μεγάλο “λαγωνικό” και μας μαζεύει όλους με το αυτοκίνητο, όπου και αν έχουμε πάει. Έως τώρα δεν έχει τύχει να μου ζητήσουν ταυτότητα σε κάποιο μαγαζί, επομένως πίνω ό,τι θέλω. Το μόνο που φοβάμαι όταν βγαίνω είναι ο εαυτός μου: μη μεθύσω και δεν ξέρω τι κάνω και τι λέω. Η μάνα μου, κάθε φορά που βγαίνω έξω, με χαιρετάει λες και πηγαίνω στον πόλεμο».
– Νότης, 17 ετών, Άγιος Δημήτριος
«Με τις φίλες μου προτιμάμε να πάμε θέατρο ή κινηματογράφο παρά για ποτό. Είναι μια συνήθεια που είχα καθιερώσει με τους γονείς μου και παραμένει σημαντική για μένα. Προσωπικά, δεν μου αρέσει το αλκοόλ. Δεν ξέρω αν αυτό θα αλλάξει, αλλά μέχρι στιγμής δεν είναι κάτι που με αφορά. Ίσως παίζει ρόλο και η καθημερινότητά μας: όλες μας ασχολούμαστε με τον χορό· αυτό θέλουμε να σπουδάσουμε. Φαντάζομαι ότι αυτό έχει καθορίσει τις συνήθειές μας. Επίσης, δεν μου αρέσουν τα κλαμπ. Έχω βγει μερικές φορές σε τέτοια μαγαζιά, αλλά δεν έχουν κάτι που να με “τραβάει”».
– Μαρίνα, 17 ετών, Εξάρχεια
«Δεν κλείνω το κινητό μου ποτέ, για να μπορούν να με βρουν οι γονείς μου. Δεν τους λέω ποτέ ψέματα για το πού πάω και τι κάνω. Έχουμε συμφωνήσει να το σηκώνω όποτε με καλούν και, γενικά, προσπαθώ να πίνω με μέτρο και να μην κάνω κραιπάλες. Πάντως, ποτέ δεν μου έχουν ζητήσει ταυτότητα για να μου σερβίρουν ποτό. Πολλές φορές, ειδικά όταν τα μαγαζιά που καθόμαστε έχουν και τραπέζια έξω, αγοράζουμε μπίρες από το περίπτερο και έτσι γλιτώνουμε χρήματα. Παρότι έχω δει να συμβαίνουν διάφορα πράγματα το βράδυ, δεν μπορώ να πω ότι φοβάμαι· απλώς αποφεύγω τα μέρη που θεωρούνται επικίνδυνα».
– Ορφέας, 17 ετών, Μαρούσι
«Βγαίνουμε γενικά σε πλατείες, και όχι απαραίτητα της περιοχής μας. Καθόμαστε με μπίρες και κρασιά στο χέρι, και αν κάποιος από την παρέα πει ότι “παίζει” το τάδε λάιβ ή πάρτι, πηγαίνουμε. Επειδή πολλές φίλες μας, λίγο μεγαλύτερες, δουλεύουν υποδοχή σε κλαμπ στο Γκάζι και πολλοί γνωστοί μας δουλεύουν “πόρτα”, τα Σαββατοκύριακα πηγαίνουμε εκεί, αφού το να μπούμε είναι εύκολο και χωρίς πολλές πολλές ερωτήσεις. Άλλες φορές πάλι, προτιμάμε να καθίσουμε στην πλατεία ή να πάμε σε κάποιο πάρτι σε σπίτι».
– Έλλη, 17 ετών, Πειραιάς
«Η μητέρα μου είναι πιο διαλλακτική, σε αντίθεση με τη γιαγιά μου, που δεν με αφήνει να γυρνάω σπίτι μετά τις 11 το βράδυ. Ναι, το ξέρω, είναι παράξενο, αλλά συμβαίνει. Δεν είμαι από αυτούς που πίνουν πολύ· μια-δύο μπίρες και τίποτα περισσότερο. Με “έμαθαν” να πίνω οι φίλοι μου, δεν το ανακάλυψα μόνος μου. Το ξέρω ότι η παρέα μου σπάει πλάκα που φεύγω πάντα πρώτος, αλλά δεν θέλω να στενοχωρώ τη γιαγιά μου. Επιπλέον, φέτος είναι και χρονιά εξετάσεων για το πανεπιστήμιο. Επομένως, έχω και έναν λόγο παραπάνω να μην το ρίχνω πολύ έξω».
– Βασίλης, 17 ετών, Νέα Σμύρνη
