«Όταν μεγαλώσω, θέλω να γίνω ποδοσφαιρίστρια», μου λέει η 8χρονη Γκάμπι. Είναι ντυμένη στα πράσινα και κλοτσάει μια μπάλα, περιμένοντας μαζί με άλλα κορίτσια με ανυπομονησία την έξοδο των παικτριών του Παναθηναϊκού και του Βόλου στο δημοτικό γήπεδο του Ρουφ, όπου και βρισκόμαστε αυτό το μεσημέρι της Κυριακής. Απέναντί μας, μπροστά στην εκκλησία του Αγίου Βασιλείου και στα καλυμμένα με γκράφιτι κτίρια επιχειρήσεων, λίγοι φίλαθλοι παίρνουν σιγά σιγά θέση στις κερκίδες για να παρακολουθήσουν τον αγώνα. Δεν ξεπερνούν τους εκατό. Στην πλειονότητά τους οικογένειες και φίλοι των παικτριών, μαζί τους και λίγοι βροντόφωνοι φίλαθλοι του Παναθηναϊκού, οι οποίοι μετά το σφύριγμα της έναρξης θα ενθαρρύνουν με συνθήματα την ομάδα τους.
Τα κορίτσια των ακαδημιών σε λίγο θα πιαστούν χέρι χέρι και θα συνοδεύσουν τις αθλήτριες στον αγωνιστικό χώρο. Κάποιες από αυτές τις βλέπουν τα Σαββατοκύριακα απ’ το σπίτι τους (από φέτος η ΕΡΤ προβάλλει έναν αγώνα της Α΄ Εθνικής Γυναικών κάθε εβδομάδα), μελετούν τις κινήσεις και θαυμάζουν το παίξιμό τους. «Λένε “σε είδα στην τηλεόραση!”», μου εξηγεί με περηφάνια η προπονήτριά τους, Τριανταφυλλιά Κολώτση. «Θέλω να γίνω Σπυριδωνίδου, να γίνω Κόγγουλη, να παίξω σαν την Νταρζάνου στο εξωτερικό», αναφέρουν θαυμάζοντας τα μεγάλα ονόματα του αθλήματος. Βαδίζουν λοιπόν σήμερα πλάι στα είδωλά τους.
Ίσως ακόμη να μην το ξέρουν, όμως σχεδόν όλες οι παίκτριες που μπαίνουν στο γήπεδο μαζί τους μεγάλωσαν παίζοντας από μικρές σε ομάδες με αγόρια, αφού στις πόλεις τους δεν υπήρχαν τμήματα κοριτσιών. Ίσως να αγνοούν ότι πολλές από αυτές έκαναν ή συνεχίζουν να κάνουν παράλληλα κι άλλες δουλειές για να τα βγάλουν πέρα, ότι κάποια στιγμή στη ζωή τους το πρωί σπούδαζαν ή σέρβιραν και το βράδυ έβγαζαν από την τσάντα τα ποδοσφαιρικά τους και πήγαιναν για προπόνηση. Ότι κάποιες έχουν αφήσει στην άκρη προς το παρόν την ιδέα να γίνουν μητέρες. Δεν ξέρουν φυσικά πως μέχρι πέρυσι δεν υπήρχε ασθενοφόρο στο γήπεδο (και όπως έμαθα στο ρεπορτάζ, συχνά ούτε και φορείο) και πως αναγκάζονταν να μεταφέρουν τις τραυματισμένες συμπαίκτριές τους με τα χέρια έξω από τον αγωνιστικό χώρο. Στον αθώο κόσμο τους, το μόνο που υπάρχει είναι μια μπάλα και μπόλικη χαρά. Οι θυσίες για το όνειρο δεν έχουν ακόμη θέση σε αυτόν.
Κάτι αλλάζει;
Τα πράγματα μοιάζουν να βελτιώνονται με αργούς ρυθμούς στη χώρα μας. Το ποδόσφαιρο των γυναικών είναι ακόμη ερασιτεχνικό, λειτουργεί, όσον αφορά τις παίκτριες, όχι με επαγγελματικά συμβόλαια, αλλά με ιδιωτικά συμφωνητικά. Παράλληλα, οι κατευθύνσεις που έρχονται κεντρικά από την UEFA θέτουν ένα πλαίσιο υψηλότερων προδιαγραφών για τους συλλόγους, σε μια συνολική προσπάθεια να αναδειχθεί το ποδόσφαιρο γυναικών διεθνώς. Φέτος, για πρώτη φορά, το πρωτάθλημα διοργανώνεται υπό την αιγίδα της ΕΣΠΓ (Ένωση Σωματείων Ποδοσφαίρου Γυναικών), ενώ αλλαγές υπάρχουν και στις μικρότερες ηλικίες, με τη δημιουργία τμημάτων υποδομών. Εκεί άλλωστε γεννιούνται τα ταλέντα που θα πρωταγωνιστήσουν στο μέλλον.
«Τα τελευταία πέντε χρόνια, το ποδόσφαιρο γυναικών έχει αναπτυχθεί, έχει εξειδικευτεί για τα κορίτσια και η οικογένειά του έχει αρχίσει να μεγαλώνει. Πριν, τα αγόρια και τα κορίτσια έπαιζαν μεικτά. Τα αγόρια έλεγαν “δεν ξέρεις, δεν βαράς, δεν βάζεις γκολ” και τα κορίτσια σταματούσαν», λέει η Κολώτση. «Πλέον τα κορίτσια μετά τα 12 δεν μπορούν να βγάλουν δελτίο σε μεικτές ακαδημίες». Οι γονείς που έχουν φέρει σήμερα τα παιδιά τους στο Ρουφ τα κοιτούν απ’ την άκρη του γηπέδου χαμογελώντας ασυναίσθητα. «Το καλοκαίρι βλέπαμε το Euro μαζί στην τηλεόραση», λέει για την 9χρονη κόρη της η Κωνσταντίνα Κοζατσάνη. «Είναι συνέχεια με μια μπάλα στο σπίτι», προσθέτει γελώντας. Εξηγεί ότι το ποδόσφαιρο στην ομάδα των γυναικών τής αρέσει ακόμη περισσότερο απ’ ό,τι στη μεικτή ακαδημία που πήγαινε προηγουμένως. «Δεν της φαίνεται τόσο επιθετικό όσο το ανδρικό», λέει και σε λίγο μας αφήνει για να την καμαρώσει.
Σπίτι, δουλειά, ποδόσφαιρο
Τετάρτη μεσημέρι, στο δημοτικό γήπεδο Αγίων Αναργύρων. Η προπόνηση της ΑΕΚ, της περσινής πρωταθλήτριας και κυπελλούχου, έχει ξεκινήσει. Την Κυριακή, το ματς με τον ΟΦΗ αναμένεται ιδιαίτερα αμφίρροπο (και πράγματι ήταν, με την ΑΕΚ να κερδίζει δύσκολα). Είναι δύο από ένα σύνολο πέντε ομάδων που βρίσκονται σχετικά κοντά σε δυναμικότητα, ένα γκρουπ που όσο περισσότερο μεγαλώνει με ακόμη περισσότερες καλού επιπέδου ομάδες, τόσο πιο πολύ θα ανεβαίνει το άθλημα στη χώρα μας. Πριν από μερικά χρόνια, ο ανταγωνισμός ήταν απλώς ανύπαρκτος. Πέρυσι, οι παίκτριες της ΑΕΚ έζησαν ένα ανεπανάληπτο γεγονός για τα εγχώρια δεδομένα. Στο ματς όπου στεφόταν και τυπικά πρωταθλήτρια, εκθρονίζοντας τον ΠΑΟΚ μετά από δέκα χρόνια, 15.000 φίλαθλοι βρέθηκαν στην κερκίδα της OPAP Arena, σε μια μέρα-διαφήμιση για το άθλημα. Λίγες μέρες αργότερα, οι παίκτριες της ΑΕΚ και του Παναθηναϊκού αναμετρήθηκαν στο Πανθεσσαλικό του Βόλου για τον τελικό του Κυπέλλου. Στις κερκίδες όμως δεν υπήρχε ούτε ένας θεατής, αφού το παιχνίδι έγινε κεκλεισμένων των θυρών. Ακολούθησε κοινή επιστολή των ποδοσφαιριστριών-μελών του ΠΣΑΠΠ (Πανελλήνιος Σύνδεσμος Αμειβομένων Ποδοσφαιριστών Ποδοσφαιριστριών) στην ΕΠΟ. «Ο τελικός Κυπέλλου ανδρών πραγματοποιήθηκε φέτος παρουσία 55.000 θεατών», αναφερόταν σε αυτήν.
Στο περσινό ματς όπου η ΑΕΚ στεφόταν και τυπικά πρωταθλήτρια, εκθρονίζοντας τον ΠΑΟΚ μετά από δέκα χρόνια, 15.000 φίλαθλοι βρέθηκαν στην κερκίδα της OPAP Arena.
«Παρότι τα τελευταία χρόνια υπάρχει μια ανάπτυξη και βλέπουμε κάποια πράγματα να βελτιώνονται, θεωρώ ότι είμαστε ερασιτέχνες· απλώς λειτουργούμε εμείς οι ίδιες επαγγελματικά, αλλά και οι άνθρωποι που περιτριγυρίζουν όλο αυτό. Όλες οι υποχρεώσεις μας είναι επαγγελματικές, η προπόνηση, το γυμναστήριο, η διατροφή, όλα, αλλά από εκεί και πέρα ασφάλεια δεν υπάρχει. Εάν σου τύχει κάτι, καλώς ή κακώς, το αντιμετωπίζεις σε πάρα πολλές ομάδες μόνη σου», λέει η αρχηγός της ομάδας, Μαρία Καπνίση. «Θεωρώ ότι οι εγκαταστάσεις όπου προπονούμαστε και παίζουμε αγώνες είναι από τις χειρότερες του κόσμου. Παρ’ όλα αυτά, εμείς έχουμε κληθεί να τα αντιμετωπίσουμε όλα αυτά και να πάμε το ποδόσφαιρο γυναικών όσο πιο ψηλά γίνεται. Πέρυσι καταφέραμε να κατακτήσουμε το νταμπλ· φέτος στοχεύουμε στο ίδιο. Ενώ όμως πας να κάνεις ένα βήμα παραπέρα, κάτι σε τραβά κάτω. Έχουμε μάθει τις δυσκολίες και συνεχίζουμε. Αν και τα τελευταία δύο-τρία χρόνια έχουν βελτιωθεί οι συνθήκες, δεν θεωρώ ότι μια αθλήτρια που ασχολείται αποκλειστικά με το ποδόσφαιρο μπορεί να βιοποριστεί στο εκατό τοις εκατό. Μέχρι πριν από δύο χρόνια αναγκαζόμουν να δουλεύω όλη μέρα και να πηγαίνω το βράδυ σε προπόνηση. Ήμουν πωλήτρια σε αθλητικά είδη, σπούδαζα και ταυτόχρονα έπαιζα και ποδόσφαιρο», λέει. «Όσοι το έχουν ζήσει καταλαβαίνουν πώς είναι να είσαι όλη μέρα στους δρόμους και να παίζεις. Η καθημερινότητά σου κινείται γύρω από το πώς θα ζήσεις, πώς θα πληρώσεις το ενοίκιό σου και ταυτόχρονα πρέπει να είσαι αφοσιωμένη σε αυτό. Ωστόσο, επειδή το αγαπάμε και όλα τα κορίτσια προσπαθούν πάρα πολύ, κάθε φορά τα δίνουμε όλα στο γήπεδο».
Τη ρωτάω τι ισχύει για μια παίκτρια όσον αφορά την εγκυμοσύνη και τις συνθήκες που επικρατούν γύρω από το συγκεκριμένο ζήτημα. «Νομίζω ότι είναι αδύνατο να το καλύψει αυτή τη στιγμή κάποια ομάδα στην Ελλάδα», λέει. «Αρχικά, δεν υπάρχει στα συμφωνητικά μας μια τέτοια παράμετρος και θεωρώ ότι, αν κάποια αποφασίσει να το κάνει, θα παραμερίσει για δύο-τρία χρόνια το ποδόσφαιρο και θα το συνεχίσει μετά». Αντίθετα στο εξωτερικό, όπως εξηγεί, πολλές ομάδες καλύπτουν αυτή τη δυνατότητα.
«Αν και τα τελευταία χρόνια έχουν βελτιωθεί οι συνθήκες, δεν θεωρώ ότι μια αθλήτρια που ασχολείται αποκλειστικά με το ποδόσφαιρο μπορεί να βιοποριστεί στο εκατό τοις εκατό». —Μαρία Καπνίση, αρχηγός της ΑΕΚ
Όταν στο παρελθόν έτυχε στη Μαρία κάτι σοβαρό εντός αγωνιστικού χώρου, το ασθενοφόρο έφτασε στο γήπεδο μετά από μισή ώρα. Άλλη φορά την πήγαν με το αυτοκίνητο στο νοσοκομείο. Από φέτος η ύπαρξη ασθενοφόρου στους αγώνες είναι υποχρεωτική – κάτι που η ίδια το χαρακτηρίζει ως μία από τις πιο σημαντικές αλλαγές που έχουν γίνει. «Μου έχει συμβεί πολλές φορές να τύχει κάτι στο γήπεδο και να πρέπει να υπάρχει γιατρός. Βασικά, και γιατροί που υπάρχουν στο γήπεδο, κάποιες φορές δεν είναι καν της ειδικότητας που πρέπει – μπορεί κάποιος να είναι οδοντίατρος και να είναι γιατρός αγώνα. Μέχρι πρότινος δεν υπήρχε ασθενοφόρο, δεν υπήρχε ούτε φορείο στο γήπεδο. Έχουμε αναγκαστεί να μεταφέρουμε με έδρα ή στα χέρια παίκτρια. Αυτές είναι καταστάσεις τριτοκοσμικές».
Αναγνωρίζει εντούτοις τη βελτίωση των τελευταίων χρόνων. «Το πρωτάθλημα έχει γίνει πιο ανταγωνιστικό, έχουν μπει στο παιχνίδι και οι μεγάλες ΠΑΕ, που δίνουν έξτρα κίνητρο σε αυτό. Θεωρώ ότι σε πέντε χρόνια θα υπάρχει μεγαλύτερη ανάπτυξη απ’ ό,τι τώρα», λέει και καταλήγει: «Αυτό που μας κρατάει είναι η αγάπη για το ποδόσφαιρο, για τον αθλητισμό. Να κάνουμε αυτό που ονειρευόμαστε».
Αγόρια-κορίτσια
Οδηγήσαμε περίπου μία ώρα για να φτάσουμε στο προπονητικό κέντρο «Γεώργιος Καλαφάτης» του Παναθηναϊκού στο Κορωπί, όπου λαμβάνει χώρα η καθιερωμένη προπόνηση της Πέμπτης. Εδώ προπονείται τόσο η πρώτη ομάδα των ανδρών όσο και τα μικρότερα τμήματα των αγοριών, ενώ η ομάδα των γυναικών, παρότι δεν ανήκει στην ΠΑΕ, αλλά στον Ερασιτέχνη, «φιλοξενείται» κι αυτή εδώ. Όλοι, μικροί και μεγάλοι, χαιρετιούνται στους διαδρόμους. Οι παίκτριες, κάποιες από τις οποίες έχουν έρθει από το εξωτερικό, από χώρες όπως η Σερβία, η Γεωργία και η Κύπρος, μπαίνουν μετά τη γυμναστική στο γήπεδο (από φέτος κάθε ομάδα μπορεί να έχει έξι και όχι τέσσερις «ξένες» παίκτριες στην ενδεκάδα). Το σκάουτινγκ για διεθνείς παίκτριες δεν είναι βέβαια ακόμη ιδιαίτερα εξελιγμένο στη χώρα μας. Δίπλα μας, στον πάγκο, κάθεται ο θρύλος του ελληνικού ποδοσφαίρου Τότης Φυλακούρης, που έχει αναλάβει ρόλο γενικού αρχηγού στην ομάδα. Μοιράζεται μαζί μου την πεποίθησή του ότι «σε λίγα χρόνια θα μεσουρανεί το γυναικείο ποδόσφαιρο σε όλη την υφήλιο», ενώ υποστηρίζει πως το να «γαλουχήσουν τις κοπέλες καταξιωμένοι προπονητές» είναι καθοριστικό.
Η τερματοφύλακας και αρχηγός της ομάδας, Ζωή Νάση, μας εξηγεί ότι μπορεί η απόσταση μέχρι το προπονητικό κέντρο να είναι αρκετή, αλλά όταν έρχεται εδώ νιώθει όμορφα με τις εγκαταστάσεις γύρω της. Άρχισε να παίζει από πέντε χρονών στην Κατερίνη, ενώ έχει περάσει από τον Βόλο, τη Λάρισα και πέρυσι ήρθε στον Παναθηναϊκό. Όπως οι περισσότερες παίκτριες, μεγάλωσε παίζοντας σε ακαδημίες αγοριών. «Πέρασα πολλά χρόνια σε αυτές, μέχρι που πήγα σε ομάδα γυναικών», λέει. «Δεν έχω βιώσει σεξισμό μέσα στα χρόνια με τα αγόρια. Ήμουν και καλή, ίσως έπαιζε κι αυτό ρόλο. Μεγάλωσα με αυτά, έκανα παρέα μαζί τους, οπότε ένιωθα πολύ άνετα. Όσο μεγάλωνα όμως, ήταν πιο δύσκολο, γιατί άρχισε το χάσμα μεταξύ των φύλων. Άρχισα να βλέπω και να αντιμετωπίζω συμπεριφορές που ήταν λίγο περίεργες μέσα στην εφηβεία των αγοριών και δεν μπορούσα να τις καταλάβω. Ωστόσο δεν ήθελα να φύγω από τα αγόρια, γιατί δεν υπήρχαν καλές ομάδες τότε στην Κατερίνη. Με τα κορίτσια τα πράγματα έγιναν πιο εύκολα, ένιωθα πιο οικεία, όμως δεν ήταν ίδιο το επίπεδο τότε, στα δεκατέσσερα-δεκαπέντε μου».
Οι φίλαθλοι μεγάλων ομάδων όπως ο Παναθηναϊκός είναι αυτοί που συχνά θα στηρίξουν τις παίκτριες και σε αγώνες εκτός έδρας. Την περασμένη εβδομάδα, σε ένα δύσκολο παιχνίδι στην Τρίπολη, η κερκίδα, έστω και μικρή, ήταν εκεί. Όπως μου λέει η Νάση, «το να μην έχει κόσμο το γήπεδο είναι για την ίδια και τις συμπαίκτριές της κάτι συνηθισμένο. Αν τύχει να υπάρχει παραπάνω κόσμος στην κερκίδα –κυρίως στην Εθνική, όταν παίζει στα ευρωπαϊκά γήπεδα– είναι σοκαριστικό, θέλουμε χρόνο για να καταλάβουμε πού βρισκόμαστε».
Ένα καλύτερο πρωτάθλημα
Τα τελευταία χρόνια, το πρωτάθλημα μοιάζει να γίνεται κάπως πιο ανταγωνιστικό συγκριτικά με την εικόνα που είχε παλαιότερα. «Σε σχέση με πριν από πέντε-έξι χρόνια, που ο ΠΑΟΚ κέρδιζε 14-0 και το πρωτάθλημα ήταν μονότονο, σήμερα υπάρχουν πολλά ντέρμπι», λέει η Ζωή Νάση, υποστηρίζοντας πως οι ομάδες είναι πιο κοντά σε δυναμικότητα μεταξύ τους. Πλέον υπάρχουν και επιχορηγήσεις και τα πράγματα μοιάζουν να βελτιώνονται οικονομικά. Παρ’ όλα αυτά, πολλές κοπέλες στην Α΄ Εθνική κάνουν, όπως λέει, δύο δουλειές για να βγάλουν τον μήνα. Μπορεί για εκείνη σήμερα τα πράγματα να είναι καλύτερα, όμως κάποτε είχε περάσει από το μυαλό της να αφήσει το ποδόσφαιρο για οικονομικούς λόγους. Είναι ωστόσο κάτι, όπως τονίζει, που το έχει στο αίμα της. «Δεν μπορώ να με φανταστώ χωρίς αυτό».
«Αν τύχει να υπάρχει παραπάνω κόσμος στην κερκίδα –κυρίως στην Εθνική, όταν παίζει στα ευρωπαϊκά γήπεδα– είναι σοκαριστικό, θέλουμε χρόνο για να καταλάβουμε πού βρισκόμαστε». —Ζωή Νάση, αρχηγός του Παναθηναϊκού
«Παλιά είχαμε περισσότερες δυσκολίες· έπρεπε να θυσιάσεις πολλά κομμάτια του εαυτού σου, αλλά και χρήματα, χρόνο, ενέργεια – όχι μόνο σωματική, αλλά και ψυχική», λέει. «Εγώ που από πέντε χρονών παίζω ποδόσφαιρο, βλέπω ότι κάτι γίνεται και ότι τα πράγματα μπορεί να γίνουν καλύτερα. Νιώθω ότι έχω κι εγώ ευθύνη να προχωρήσω αυτή την εξέλιξη μαζί με τα υπόλοιπα κορίτσια. Γιατί, κακά τα ψέματα, εμείς προσπαθούμε να αλλάξουμε τα πράγματα μαζί με όσους πραγματικά ενδιαφέρονται. Διεκδικούμε, προσπαθούμε, κάνουμε αυτό που αγαπάμε. Δεν το βάζουμε κάτω», καταλήγει.
Στον αγώνα της Κυριακής, η Νάση είναι μία από τις παίκτριες που μπαίνει στο γήπεδο του Ρουφ πλάι σε κορίτσια όπως η μικρή Γκάμπι. Εκείνα κοιτάνε με θαυμασμό την αρχηγό, μετρώντας αντίστροφα για τη στιγμή που κάποτε θα μπουν στα δικά της παπούτσια. Και τότε, ίσως, όλα είναι ακόμα καλύτερα.
«When Nobody’s Watching»
tις θυσίες που καλείται να κάνει μια γυναίκα για να ακολουθήσει το πάθος της για το ποδόσφαιρο, σε πείσμα των προκαταλήψεων, των στερεοτύπων και των δομικών παθογενειών του αθλήματος στη χώρα μας, αναδεικνύει η ταινία When Nobody’s Watching, που δημιούργησε ο ΠΣΑΠΠ, σε παραγωγή της Stars Inc.11, για το ποδόσφαιρο γυναικών στην Ελλάδα. Διάρκειας 90 λεπτών, η ταινία περιλαμβάνει περισσότερες από 30 συνεντεύξεις και γυρίσματα σε Ελλάδα, Ελβετία, Αγγλία, Γερμανία. Θα προβληθεί στις 27 Οκτωβρίου στον κινηματογράφο Τριανόν και θα ακολουθήσει τηλεοπτική και ψηφιακή προβολή.
