Χρειαζόμουν μικρές παύσεις στην ανάγνωση, κάθε τόσο οι σελίδες έμοιαζαν ασήκωτες. Δεν θυμάμαι πότε είχα διαβάσει ξανά κάτι τόσο συγκινητικό όσο αυτό το καινούργιο βιβλίο του Γκεόργκι Γκοσποντίνοφ (γεν. 1968), εν πολλοίς ή ίσως και εξ ολοκλήρου αυτοβιογραφικό, με τίτλο Ο κηπουρός και ο θάνατος. Ο «κηπουρός» είναι ο πατέρας του (χαρακτηριστική η πρώτη φράση: «Ο πατέρας μου ήταν κηπουρός. Τώρα είναι κήπος») και ο «θάνατος» είναι ο θάνατός του, γύρω από τον οποίο περιστρέφεται όλη η αφήγηση. Το βιβλίο ανήκει στην παράδοση της Επινόησης της μοναξιάς του Όστερ ή της Πατρικής κληρονομιάς του Ροθ (πολύ περισσότερο από, π.χ., το Γράμμα στον πατέρα του Κάφκα, που είναι πιθανότατα το πρώτο κείμενο «για τον πατέρα» που σκέφτεται κανείς), βρίσκεται δηλαδή στη σφαίρα ενός ιερού χρέους όπου ο συγγραφέας καλύπτει μια ανάγκη ισόποσα προσωπική και λογοτεχνική και δημιουργεί έναν κανόνα αυτοψυχανάλυσης και φόρου τιμής· στην καταγωγή, στην προέλευση. Πολλά σημεία είναι σπαρακτικά, π.χ. εκεί που ο πατέρας του ρωτάει τον γιατρό πόσος χρόνος τού απομένει, παρακαλώντας για λίγους μήνες, μέχρι τη γιορτή του Άη Γιώργη, μέχρι την πρώτη άνοιξη έστω, να ακούσει τον «κούκο να λαλεί», ίσως τουλάχιστον τα Χριστούγεννα; Και μαζί με το πένθος και τον αποχαιρετισμό, μέσα από τις αναμνήσεις και τη βιογραφία του πατέρα, ο Γκοσποντίνοφ χτίζει και την εικόνα της μεταπολεμικής Βουλγαρίας. Αυτό, όμως, είναι δευτερεύον. Όλα είναι δευτερεύοντα όταν σε πρώτο πλάνο υπάρχει ένας αποχαιρετισμός.
Τον Γκοσποντίνοφ τον γνωρίσαμε χάρη στις εκδόσεις του Ίκαρου με τα ελαφρώς πειραματικά Φυσικό μυθιστόρημα και Περί φυσικής και μελαγχολίας, αλλά και τα εξαιρετικά του ποιήματα, κάποια χρόνια πριν τον ανακαλύψει ο αγγλοσαξονικός κόσμος με το προπέρσινο Διεθνές Μπούκερ για το Χρονοκαταφύγιο (παράξενη λεπτομέρεια: ένας από τους πρώτους ανθρώπους που τον συνεχάρη για το βραβείο ήταν ο παλιός ποδοσφαιριστής Χρίστο Στόιτσκοφ, ένδειξη για τη σημασία της διάκρισης στη Βουλγαρία). Τον Γκοσποντίνοφ τον νιώθουμε οικείο – είναι οικείος. Έχει τη φωνή ενός γείτονα. Αναγνωρίζουμε τα χρώματα των τόπων και τις συμπεριφορές και τις παραδόσεις, καταλαβαίνουμε ό,τι σε έναν Δυτικοευρωπαίο αναγνώστη φαίνεται κυρίως εξωτικό. Αλλά εν προκειμένω, διαβάζοντας τον Κηπουρό και τον θάνατο, διαβάζουμε έναν σημαντικό συγγραφέα του καιρού μας σε μια πολύ ιδιαίτερη στιγμή του.
Το βιβλίο του Γκεόργκι Γκοσποντίνοφ Ο κηπουρός και ο θάνατος κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ίκαρος, σε μετάφραση Αλεξάνδρας Ιωαννίδου.
