Ήταν μια Πέμπτη απόγευμα και στο μετρό της Αθήνας επικρατούσε το αδιαχώρητο, εξαιτίας μιας διαδήλωσης που είχε μπλοκάρει την κυκλοφορία σε όλη την πόλη. Ξαφνικά, στο βαγόνι ακούστηκε μια παιδική φωνή: «Μαμά, η Τζέιν Γκούντολ!». Πράγματι, ανάμεσα στους επιβάτες του συρμού της μπλε γραμμής βρισκόταν η κορυφαία Βρετανή πρωτευοντολόγος, ανθρωπολόγος και Πρέσβειρα Ειρήνης των Ηνωμένων Εθνών. Η 82χρονη τότε Γκούντολ, που όργωνε την υφήλιο 300 ημέρες τον χρόνο, είχε προσκληθεί από τις Εκδόσεις Πατάκη στην Ελλάδα για να δώσει, μεταξύ άλλων, μια διάλεξη με τίτλο «Λόγοι για να ελπίζουμε». Η «προστάτιδα των χιμπαντζήδων» φιλοδοξoύσε να μεταδώσει την αστείρευτη ενέργεια και αποφασιστικότητά της για να διαμορφώσουμε ένα μέλλον καλύτερο για το περιβάλλον και τον άνθρωπο. Η Γκούντολ χαμογέλασε με τον μειλίχιο τρόπο της σε όσους την αναγνώρισαν στο αθηναϊκό μετρό και δεν αρνήθηκε μια selfie στη νεαρή της θαυμάστρια· άλλωστε, κάποιοι από τους συνεπιβάτες της πήγαιναν στο Μέγαρο Μουσικής για να την ακούσουν και να ανακαλύψουν μαζί της λόγους για να ελπίζουν.
Την παραπάνω ιστορία τη μοιράστηκε μαζί μας η Έλενα Πατάκη, που μαζί με τον συνεργάτη της, Δικαίο Χατζηπλή, προετοίμαζαν για έναν χρόνο την επίσκεψη της Γκούντολ στην Αθήνα. Είχε προηγηθεί η έκδοση του παιδικού βιβλίου της Γκούντολ Γιατρός Ασπρούλης αλλά και του εμβληματικού βιβλίου Οι νεαροί χιμπαντζήδες του Γκόμπε, όπου συγκεντρώνεται υλικό της δουλειάς της επί 50 χρόνια με τους χιμπαντζήδες. «Αρχικά, συζητούσαμε για μια αίθουσα 250 ατόμων, αλλά σταδιακά το ενδιαφέρον του κόσμου ήταν τέτοιο, που επιλέξαμε την Αίθουσα “Χρήστος Λαμπράκης”, χωρητικότητας άνω των 1.000 ατόμων», θυμάται η κ. Πατάκη για εκείνη τη βραδιά του Δεκεμβρίου του 2016. «Δεν έπεφτε καρφίτσα».
«Στον ελεύθερο χρόνο που είχε στην Αθήνα, μοιράστηκε μαζί μας ιστορίες από τα χρόνια της στην Αφρική, αλλά έδειξε μεγάλο ενδιαφέρον να ακούσει και εμάς». Υποδειγματική φιλοξενούμενη, δεν είχε καμία απαίτηση πέρα από την παράκληση για χαμηλό φωτισμό την ώρα του δείπνου – τα ανοιχτόχρωμα μάτια της είχαν αρχίσει να μην αντέχουν το έντονο φως. Στο δωμάτιό της στο Ξενοδοχείο Μεγάλη Βρεταννία είχαν τοποθετήσει ένα μπουκάλι ουίσκι, καθώς οι οικείοι της γνώριζαν ότι χρειάζεται ένα ποτήρι για να χαλαρώνει το βράδυ, ειδικά όταν έχει προηγηθεί διάλεξη. Στη συνέντευξή της στο Netflix, που παίχτηκε λίγα 24ωρα μετά τον θάνατό της, αυτοσαρκάζεται και η ίδια για τη σταθερή συνήθεια του ποτού, διευκρινίζοντας, με παιχνιδιάρικο ύφος και πίνοντας ένα σφηνάκι, ότι δεν υπήρξε αλκοολική.
«Ήδη, από το 2016 μάς είχε αναφέρει ότι ήταν κουρασμένη, ότι ήθελε κάποιες στιγμές ησυχίας ακόμα και στη διάρκεια των ταξιδιών, ότι της έλειπε το να κάθεται στο τζάκι και να διαβάζει δίπλα στη φωτιά», μας λέει η κ. Πατάκη. «Παραδεχόταν ότι ο χρόνος που της είχε μείνει δεν ήταν πολύς».
«Πότε δεν έμαθα ξένες γλώσσες, ξέρω, ωστόσο, να χαιρετώ με τον παραδοσιακό τρόπο [σ.σ. των χιμπαντζήδων]». Έτσι ξεκίνησε την ομιλία της η Γκούντολ στο Μέγαρο Μουσικής, κρατώντας στα χέρια της τον Mr. H, τη λούτρινη μαϊμού που τη συνόδευε παντού, προκαλώντας ενθουσιασμό ειδικά στους μικρότερους ακροατές. Το ακροατήριο έφυγε εκείνο το βράδυ από το Μέγαρο με ένα αίσθημα ανάτασης και ελπίδας. «Όταν ένας ομιλητής δεν αναλώνεται σε μια θεωρητική τοποθέτηση, αλλά παραθέτει απτά παραδείγματα από την εμπειρία του στο πεδίο, έχει τη δύναμη να πείθει και να κινητοποιεί», σχολιάζει η κ. Πατάκη.
Ένας ιερός άνθρωπος
Ανάμεσα στους ανθρώπους που γνώρισε η Γκούντολ στην Αθήνα το 2016 ήταν και η Γιούλη Κυριαζή, βιολόγος στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση, με μεταπτυχιακές σπουδές στην Περιβαλλοντική Βιολογία και διδακτορικό στη Διδασκαλία της Οικολογίας. «Για μένα και όλες τις γυναίκες που ασχολούμαστε με την επιστήμη της οικολογίας και την περιβαλλοντική εκπαίδευση, η Γκούντολ ήταν ένα σύμβολο, μια γυναίκα που διέπρεψε σε ένα ανδροκρατούμενο περιβάλλον», σχολιάζει η κ. Κυριαζή, η οποία τα τελευταία 12 χρόνια εργάζεται στη SciCo, ΜΚΟ που ασχολείται με την επικοινωνία της επιστήμης στο ευρύ κοινό. «Η Γκούντολ είχε ζητήσει να συναντήσει στην Αθήνα ανθρώπους και ομάδες που είχαν βρεθεί στην πρώτη γραμμή του Προσφυγικού· στάθηκε απέναντι σε όλους με μεγάλο σεβασμό. Εκεί συνειδητοποίησα πως η φράση της “every individual matters” δεν είναι απλώς ένα μότο, αλλά μια συνειδητή στάση ζωής», επισημαίνει. «Όταν ήρθε η σειρά μου να της μιλήσω, δεν μπόρεσα να συγκρατήσω τα δάκρυά μου. Η παρουσία της ήταν ταυτόχρονα δυνατή και ταπεινή.
«Ποτέ δεν έμαθα ξένες γλώσσες, ξέρω, ωστόσο, να χαιρετώ με τον παραδοσιακό τρόπο [σ.σ. των χιμπαντζήδων]». Έτσι ξεκίνησε την ομιλία της στο Μέγαρο Μουσικής το 2016.
Στεκόμουν δίπλα σε έναν ιερό άνθρωπο, που πατούσε ελαφριά στη γη, με το μικρότερο δυνατό ανθρακικό αποτύπωμα. Δεν έχω γνωρίσει πιο ήρεμο και αθόρυβο άνθρωπο με τόσο δυνατή απήχηση». Το 2016 η Γκούντολ επισκέφτηκε επίσης τη ΜΚΟ Αρχέλων, ενημερώθηκε για τη δουλειά τους και εκείνοι χάρισαν το όνομά της σε μία από τις δεξαμενές τους. Παρακολούθησε, επίσης, μαθητική εκδήλωση στο ACS Athens, όπου έδωσαν το «παρών» μαθητές από όλη την Ελλάδα – τη Χίο, την Κάρπαθο, τα Γιάννενα κ.α.
Η μαγεία της Τζέιν
«Κώστα, θέλω να κάνω το τελευταίο μου σαφάρι στο Σααντάνι [σ.σ. εθνικό πάρκο στην Τανζανία]». Τάδε έφη στις αρχές του τρέχοντος έτους η Τζέιν Γκούντολ στον επιστήθιο φίλο της Κώστα Κουκούλη, μέλος του ΔΣ του Jane Goodall Institute Tanzania. «Πράγματι, τον Ιούλιο οργανώσαμε ένα σαφάρι τεσσάρων ημερών, μαζί με τα τρία της εγγόνια, Μέρλιν, Έιντζελ και Νικ», περιγράφει συντετριμμένος ακόμα ο κ. Κουκούλης, που έχει γεννηθεί στο Μπουρούντι, αλλά έχει εγκατασταθεί τα τελευταία 25 χρόνια στην όμορη χώρα. «Ήταν πολύ ευδιάθετη και γεμάτη ζωή, όπως την ξέραμε, προσπαθούσα να είμαι μαζί της, να τη συνοδεύω μέσα στη σαβάνα, δεδομένης της ηλικίας της, αλλά εκείνη θύμωνε και μου έλεγε: “Βλέπω, δεν είμαι τυφλή, Κώστα”». Καθώς διήνυε τα 91 της και κατά δήλωσή της δεν θα βρισκόταν ξανά σε ζούγκλα, εξέφρασε την επιθυμία της να δει ελέφαντες. «Δέχτηκα το αίτημά της, αλλά ανησυχούσα, διότι οι εκτάσεις είναι αχανείς και είναι πολύ δύσκολο να πετύχεις ελέφαντες· λίγα λεπτά αργότερα όμως, εμφανίστηκαν μπροστά μας ως διά μαγείας ελέφαντες», διηγείται. «Είναι αυτό ακριβώς που ονομάζουμε στα μέρη μας “Jane’s Magic”, αυτή η γυναίκα είχε τη δύναμη να προσελκύει τα άγρια ζώα».
«Προσπαθούσα να τη συνοδεύω στη σαβάνα, δεδομένης της ηλικίας της, αλλά εκείνη θύμωνε και μου έλεγε: “Βλέπω, δεν είμαι τυφλή, Κώστα”». – Κώστας Κουκούλης
Η Γκούντολ και ο Κώστας Κουκούλης γνωρίστηκαν στις αρχές της δεκαετίας του ’90 στο Μπουρούντι. «Εκείνη είχε έρθει από την Τανζανία, διότι είχε διαπιστώσει ότι το Μπουρούντι ήταν κόμβος για λαθρεμπόριο χιμπαντζήδων από το Κονγκό· τους μικρούς σε ηλικία τούς πουλούσαν ως κατοικίδια, αλλά τους περισσότερους τους έστελναν στην Ευρώπη. Σύντομα συγκέντρωσε γύρω στους 24-25 χιμπαντζήδες, έναν εκ των οποίων, τον Τότο, τον πήγα εγώ ο ίδιος, αφού πρώτα έπεισα μια φίλη μου που τον είχε ως κατοικίδιο ότι πρέπει να τον παραχωρήσει στο κέντρο προστασίας της Τζέιν».
Λίγο καιρό μετά, ξέσπασε ο εμφύλιος στο Μπουρούντι και επικράτησε χάος. «Οι χιμπαντζήδες ήταν και αυτοί θύματα του εμφυλίου, δεν υπήρχε καθόλου τροφή γι’ αυτούς, και τότε η Τζέιν έκανε έναν άθλο: νοίκιασε ένα αεροσκάφος και μετέφερε τους χιμπαντζήδες στην Κένυα». Όπως λέει εμφατικά, «ήταν αυτός ο άνθρωπος που ολοκλήρωνε ακόμα και τις πιο δύσκολες αποστολές, τα πήγαινε όλα μέχρι το τέλος». Κάτι παρόμοιο συνέβη και με τη ζωή της. «Μου έλεγε πάντα ότι δεν ήθελε να ταλαιπωρήσει κανέναν και τελικά έφυγε αθόρυβα στον ύπνο της».
Ο κ. Κουκούλης άφησε πίσω το Μπουρούντι και έκανε μια νέα αρχή στην Τανζανία, ιδρύοντας μεταξύ άλλων το SANA (Saving Africa’s Nature in Tanzania), βαθιά επηρεασμένος από τη στάση ζωής της Τζέιν. «Η δράση της δεν περιοριζόταν στην προστασία των χιμπαντζήδων, υποστήριζε εξίσου σθεναρά τις τοπικές κοινότητες, διότι αντιλαμβανόταν ότι όταν αγαπάς τη φύση, πρέπει να φροντίζεις πρώτα τον άνθρωπο· οι ντόπιοι είναι οι θεματοφύλακες της άγριας ζωής», εξηγεί επισημαίνοντας τη διαφορά της με την άλλη μεγάλη πρωτευοντολόγο, Νταϊάν Φόσεϊ. Εκείνη παρασύρθηκε από το πάθος της για τους ορεσίβιους γορίλλες στη Ρουάντα, υποτιμώντας τον ανθρώπινο παράγοντα, κάτι που δυστυχώς της κόστισε τη ζωή. «Η Τζέιν, αντίθετα, υπήρξε εξαιρετικά αγαπητή σε όλους, άλλωστε άκουγε όποιον την πλησίαζε, όποιος και αν ήταν». Ο ίδιος το 2010 την έφερε σε επικοινωνία με έναν λαθροκυνηγό, που είχε κάψει ένα καταφύγιο στο Μισένι και είχε σκοτώσει δώδεκα ελέφαντες. «Το είχα συζητήσει με την Τζέιν και ήθελε να μιλήσει μαζί του», σημειώνει, ενώ μου στέλνει ηλεκτρονικά μια φωτογραφία με την Γκούντολ πλάι στον λαθροκυνηγό.
Κόρη της μαμάς της
Όταν η Άννα Κατωγυρίτη, κτηνίατρος στις ΗΠΑ με εξειδίκευση στα άγρια ζώα και στενή συνεργάτις της Γκούντολ από το 2013 και έπειτα, της ανακοίνωσε μέσω email την πρώτη της εγκυμοσύνη, η απάντηση της Γκούντολ ήταν εκτενής. «Με συνεχάρη και μου υπενθύμισε πόσο σημαντικός είναι ο ρόλος της μητέρας, στηριζόμενη στο παράδειγμα της κοινωνίας των χιμπαντζήδων· όσοι μεγαλώνουν με καλές μαμάδες, κάτι που μεταφράζεται στα δικά τους δεδομένα με στοργικές μαμάδες που βρίσκονται κοντά τους και τους θηλάζουν τρία χρόνια, εξελίσσονται πολύ συχνά σε ηγέτες (τα αρσενικά), που μάλιστα αποκτούν πολλούς απογόνους, ή σε πολύ καλές εξίσου μητέρες (τα θηλυκά)», αφηγείται από τις ΗΠΑ η Ελληνοαμερικανίδα κτηνίατρος. «Δεν έχουν την ίδια εξέλιξη όσοι χιμπαντζήδες έχουν λιγότερο καλές μαμάδες», λέει. Η Γκούντολ την προέτρεψε να μείνει μαζί με το παιδί τουλάχιστον τα πρώτα τρία χρόνια, εξ ου και η Άννα, ακολουθώντας τη συμβουλή της, συνέχισε μόνο τη δράση της στη Φιλοζωική Δράση Καρπάθου, όπου συχνά στείρωνε τις γάτες, έχοντας την κόρη της στον μάρσιπο, όπως έκανε κάποτε η Τζέιν όταν περπατούσε στο Γκόμπε με τον μικρό της γιο, Γκραμπ.
Η Γκούντολ δεν έπαψε ποτέ να πλέκει το εγκώμιο της μητέρας της, η οποία σε πείσμα των στερεοτύπων της εποχής όχι μόνο δεν προσπάθησε να καταπνίξει το πάθος της κόρης της για τα άγρια ζώα, αλλά την ενθάρρυνε. Η μικρή Τζέιν αγαπούσε τον Ταρζάν και τη δική του Τζέιν, πήρε ως δώρο στα πρώτα της γενέθλια έναν λούτρινο χιμπαντζή και πολύ γρήγορα δήλωσε ότι θέλει να πάει στην Αφρική και να είναι κοντά σε άγρια ζώα. Αν και τη δεκαετία του ’40 και του ’50 κάτι τέτοιο ηχούσε εξωπραγματικό σε μια οικογένεια με περιορισμένα οικονομικά, η μητέρα της, μυθιστοριογράφος η ίδια, δεν θέλησε να της «διαλύσει» το παιδικό όνειρο. Στην πρώτη ευκαιρία που της δόθηκε να πάει, στα 23 της, στην Αφρική –αρχικά στην Κένυα, ως φιλοξενούμενη σε φίλους– την παρότρυνε. Εν συνεχεία, όταν το 1960 ξεκίνησε τη συνεργασία της με τον παλαιοντολόγο Λουίς Λίκι και μετέβη στο Γκόμπε, η μητέρα της άφησε τη Μεγάλη Βρετανία και πήγε μαζί της στη ζούγκλα για να της συμπαραστέκεται.
«Συνήθιζε να λέει ότι είναι “κόρη της μαμάς της”», θυμάται η Γιούλη Κυριαζή. «Η ιστορία της προσφέρει ένα σπουδαίο παράδειγμα σε εμάς τις μητέρες, που συχνά μας καταβάλλει το άγχος για το μέλλον των παιδιών μας· μας υπενθυμίζει πως το μεγαλύτερο δώρο που μπορούμε να τους προσφέρουμε είναι να μην τους κόψουμε τα φτερά».
«Να μην αφήνω τον φόβο…»
Η Άννα Κατωγυρίτη θυμάται επίσης την πρώτη της συνάντηση με την Γκούντολ σε μια διάλεξή της στις ΗΠΑ, όταν μαζί με ένα αυτόγραφο της έδωσε και μια επιστολή με το βιογραφικό της, όπου αποκάλυπτε το μεγάλο της πάθος για την άγρια ζωή· είχε άλλωστε ήδη δουλέψει στην Ινδονησία με ουρακοτάγκους και μακάκους. Η διάσημη Γκούντολ επανήλθε λίγο καιρό μετά, προσφέροντας στην άγνωστη έως τότε κοπέλα την ευκαιρία να δουλέψει σε ένα κέντρο προστασίας χιμπαντζήδων στο Κονγκό. Εκεί η κ. Κατωγυρίτη ανέπτυξε έναν ιδιαίτερο δεσμό με έναν χιμπαντζή, «με τον οποίο κοιταζόμασταν στα μάτια για ώρες».
»Η Τζέιν ήταν πολύ παρατηρητική και είχε φοβερή μνήμη, επίσης είχε πολύ χιούμορ», λέει συγκινημένη η κ. Κατωγυρίτη, που λίγες μέρες πριν από τον θάνατό της επικοινωνούσε μαζί της προκειμένου να κανονίσουν μια συνάντηση για να της γνωρίσει τη δεύτερη κόρη της. «Με δίδαξε πολλά τόσο μέσω των συζητήσεών μας, όσο και μέσω του παραδείγματός της», θυμάται. «Όταν είχαμε έρθει το 2016 στην Αθήνα [σ.σ. η κ. Κατωγυρίτη έχει κάνει τη μετάφραση δύο βιβλίων της Γκούντολ που κυκλοφορούν από τις εκδ. Πατάκη], μου έστελνε μέιλ μέχρι τις 3 π.μ. με ιδέες. Πώς μπορούσα να πω εγώ ότι κουράστηκα και να πέσω για ύπνο;». Όπως περιγράφει, «ήταν ανά δύο ημέρες σε άλλο τόπο και κατάφερνε να μην έχει τζετ λαγκ». H ώθηση που έδινε η Γκούντολ ήταν μεγάλη. «Με συμβούλευε να μην αφήνω τον φόβο να με κυριεύει και να αναχαιτίζω τα όνειρά μου. Έτσι προχώρησα το πρόγραμμα για τα αδέσποτα στην Κάρπαθο. Μάλιστα στο πρώτο ΔΣ έδωσε και η ίδια το “παρών” διαδικτυακά, για να ενισχύσει το πρότζεκτ».
Το 2018, η Γκούντολ επισκέφθηκε εκ νέου την Ελλάδα, δίνοντας διαλέξεις σε Αθήνα, Θεσσαλονίκη και Κρήτη. «Ήταν μια ανεκτίμητη εμπειρία η συνδιοργάνωση του προγράμματός της στην Αθήνα, η οποία απέδωσε καρπούς: από το 2023, η SciCo έχει αναλάβει επισήμως την εκπροσώπηση του προγράμματος Roots & Shoots στην Ελλάδα, συνεχίζοντας το έργο που ξεκίνησε η Άννα Κατωγυρίτη», σημειώνει η κ. Κυριαζή. Το πρόγραμμα απευθύνεται σε μαθητές και τους ζητά να χαρτογραφήσουν τα προβλήματα της κοινότητάς τους, όχι αποκλειστικά περιβαλλοντικού χαρακτήρα, και να αναζητήσουν λύσεις. Στόχος είναι μέσα από πολλά μικρά πρότζεκτ ο κόσμος μας να γίνει καλύτερος.
Η τελευταία περιπέτεια
Στην Τανζανία, όπου η Τζέιν μελέτησε τους χιμπαντζήδες επί 50 χρόνια και σήμερα ζουν μόνιμα τα δύο από τα τρία εγγόνια της, το πένθος είναι βαρύ. Η κηδεία της δεν έχει πραγματοποιηθεί μέχρι τη στιγμή που γράφονται αυτές οι γραμμές – θα γίνει σε στενό οικογενειακό κύκλο. Σύμφωνα με επιθυμία της, θα αποτεφρωθεί, η στάχτη της θα διασκορπιστεί στην Τανζανία και στη μνήμη της θα φυτευτεί ένα δέντρο. «Συζητάμε για το πώς θα συνεχίσουμε το έργο της μέσω του Jane Goodall Institute», αναφέρει ο κ. Κουκούλης. «Το πρόγραμμα Roots & Shoots, που υλοποιείται σε 75 χώρες, εδώ έχει μεγάλη απήχηση· άνθρωποι που θήτευσαν σε αυτό είναι σήμερα υπουργοί και υψηλόβαθμα στελέχη». Για τον Κώστα Κουκούλη, η Γκούντολ, για την οποία μιλάει ακόμα σε ενεστώτα, ήταν ο μέντορας που αγαπούσε σαν δεύτερη μητέρα. «Την έβλεπα σαν μια αγία, χάρη στον τρόπο ομιλίας της και στο βλέμμα της», αναφέρει. «Σε κάθε δυσκολία της ζωής μου με ενθάρρυνε». Στον ίδιο ο θάνατός της μοιάζει αιφνιδιαστικός, καθώς δεν είχε προλάβει να αποχαιρετήσει τους δικούς της.
Σύμφωνα με επιθυμία της, θα αποτεφρωθεί, η στάχτη της θα διασκορπιστεί στην Τανζανία και στη μνήμη της θα φυτευτεί ένα δέντρο.
Η Γκούντολ, ωστόσο, είχε μιλήσει τον περασμένο Μάρτιο στο Netflix στη σειρά συζητήσεων Famous Last Words, στην οποία επιδραστικές προσωπικότητες δίνουν μια τελευταία συνέντευξη υπό τον όρο να προβληθεί μετά θάνατον. Σε 55 λεπτά η κορυφαία ανθρωπολόγος μίλησε για το έργο της και την κοσμοθεωρία της. Δήλωσε πεπεισμένη ότι έχουμε πλέον τα μέσα να σώσουμε τον πλανήτη, αλλά διερωτήθηκε αν έχουμε τη βούληση. Εξίσου σίγουρη δήλωσε για τον δρόμο που έχει ο καθένας μας να διανύσει στη ζωή. Διαβεβαίωσε ότι υπάρχουν άνθρωποι που αντιπαθεί και με χαρά θα τους έστελνε στο διάστημα – όπως ο Τραμπ, ο Πούτιν και άλλοι ηγέτες με αμφιλεγόμενες προσωπικότητες. Απέδωσε την εσωτερική της ηρεμία στη μακρά παραμονή της στο τροπικό δάσος. Ερωτώμενη για το ποιους θα ήθελε να «συναντήσει» φεύγοντας από τον κόσμο αυτόν, εκείνη κατονόμασε τους τρεις χιμπαντζήδες με τους οποίους συνδέθηκε συναισθηματικά και την αγαπημένη της μητέρα. Και κοιτάζοντας προς την κάμερα δήλωσε ότι η ίδια ολοκλήρωσε την αποστολή της. Ή, όπως είχε εξομολογηθεί κατ’ ιδίαν στον Κώστα Κουκούλη, «τώρα δεν έχω άλλη περιπέτεια να ζήσω, παρά μόνο εκείνη του θανάτου».
Σταθμοί της ζωής της
Γεννήθηκε στο Λονδίνο τον Απρίλιο του 1934 και στα πρώτα της γενέθλια οι γονείς της της χάρισαν έναν λούτρινο χιμπαντζή.
Το 1956 αποφοίτησε από σχολή γραμματέων, αλλά το 1961 το Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ, αναγνωρίζοντας τη συμβολή της στην επιστήμη, τη δέχτηκε στο διδακτορικό του πρόγραμμα χωρίς πτυχίο. Της απονεμήθηκε το διδακτορικό της το 1965.
Το καλοκαίρι του 1963, το National Geographic δημοσίευσε τη μελέτη της 29χρονης Γκούντολ σχετικά με τη ζωή των πρωτευόντων θηλαστικών, που βασίστηκε στην επιτόπια έρευνά της στο Καταφύγιο Χιμπαντζήδων στο Γκόμπε, φέρνοντας επανάσταση στους επιστημονικούς κύκλους. Ακολούθησαν άλλα τρία μακροσκελή άρθρα στο ίδιο έντυπο και αντίστοιχα βιβλία. Τον Δεκέμβριο του 1965, το τηλεοπτικό δίκτυο CBS πρόβαλε ντοκιμαντέρ με το έργο της σε ζώνη prime time.
Παντρεύτηκε δύο φορές: το 1964 τον Ολλανδό φωτογράφο άγριας ζωής Ούγκο φαν Λάουικ και το 1974 τον Ντέρεκ Μπράισον, διευθυντή των εθνικών πάρκων στην Τανζανία. Ο Ντέρεκ πέθανε από καρκίνο το 1980 και η ίδια είχε δηλώσει ότι ήταν ίσως η πιο δύσκολη περίοδος της ζωής της.
Το 1977 ίδρυσε το Ινστιτούτο Ερευνών Jane Goodall, που εξελίχθηκε σε έναν από τους μεγαλύτερους μη κερδοσκοπικούς παγκόσμιους οργανισμούς έρευνας,
με γραφεία στις ΗΠΑ και σε άλλες 24 χώρες.
Έγραψε 32 βιβλία, 15 εκ των οποίων παιδικά (4 κυκλοφορούν στα ελληνικά από
τις εκδόσεις Αντιγόνη, Πατάκη, Σύγχρονοι Ορίζοντες, Ψυχογιός).
Η Mattel το 2022 κυκλοφόρησε κούκλα από ανακυκλωμένο πλαστικό με το όνομά της ως μέρος της σειράς Inspiring Women με την επωνυμία Barbie.
Έφυγε από τη ζωή την 1η Οκτωβρίου στο Λος Άντζελες, σε ηλικία 91 ετών, εν μέσω μιας ακόμα περιοδείας ομιλιών στις Ηνωμένες Πολιτείες.
