Η ανησυχία για το μέλλον των πολιτικών εταιρικής κοινωνικής ευθύνης μπήκε δυνατά τους τελευταίους μήνες στο τραπέζι. Όχι μόνο εξαιτίας της αλλαγής πολιτικού σκηνικού στις ΗΠΑ και της επικράτησης του «drill baby drill» (της απόφασης των ΗΠΑ να ενισχύσουν την παραγωγή πετρελαίου και να αμφισβητήσουν τις περιβαλλοντικές πολιτικές, με άλλα λόγια), αλλά και επειδή η ίδια η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επέλεξε τον περασμένο Απρίλιο να ρίξει αρκετό νερό στο κρασί της όσον αφορά τα χρονοδιαγράμματα υιοθέτησης των κατάλληλων «πράσινων» πολιτικών και την προώθηση αποδοτικότερων πρακτικών βιωσιμότητας και διακυβέρνησης από την πλευρά των επιχειρήσεων.
Μήπως, λοιπόν, φτάσαμε σε ένα κρίσιμο σταυροδρόμι; Η απάντηση δεν είναι εύκολη. Το ότι η εφαρμογή πολιτικών ESG προκαλεί ένα σημαντικό βάρος προσαρμογής στο επιχειρείν δεν αμφισβητείται. Όμως, κανείς δεν μπορεί να παραγνωρίσει και τον «φυσικό κίνδυνο» που ελλοχεύει. Εκτός κι αν εκτιμά ότι η περιβαλλοντική κρίση δεν είναι πραγματική απειλή, αλλά κάποιου είδους «εφεύρημα».
Τι συμβαίνει στην Ευρώπη
Η απόφαση της Ευρωπαϊκής Ένωσης να προχωρήσει τον Απρίλιο του 2025 σε αναβολή του χρονοδιαγράμματος εφαρμογής της οδηγίας CSRD (Corporate Sustainability Reporting Directive) εκλήφθηκε ως «ανάσα» για πολλές επιχειρήσεις. Η οδηγία, που επεκτείνει τις υποχρεώσεις αναφοράς βιωσιμότητας σε δεκάδες χιλιάδες εταιρείες, θα έθετε σε ισχύ από το 2025 υποχρεώσεις για όλες τις μεγάλες επιχειρήσεις και από το 2026 ακόμη και για τις εισηγμένες μικρομεσαίες. Με τη λεγόμενη «Stop-the-Clock Directive», το χρονοδιάγραμμα μετατέθηκε κατά δύο χρόνια για ορισμένες κατηγορίες επιχειρήσεων, ώστε να τους δοθεί χρόνος προσαρμογής (για την ακρίβεια δόθηκαν επιπλέον δύο χρόνια στις μεγάλες επιχειρήσεις που δεν έχουν ξεκινήσει ακόμη τις απαιτούμενες προσαρμογές, αλλά και στις εισηγμένες μικρομεσαίες επιχειρήσεις, ενώ δεν υπήρξε αναβολή για δημόσιες εταιρείες μεγάλου μεγέθους και για τις μη ευρωπαϊκές εταιρείες με δραστηριότητα εντός της Γηραιάς Ηπείρου).
Η συζήτηση που άνοιξε είναι αν η απόφαση αυτή της Κομισιόν οφείλεται αποκλειστικά στην αναγνώριση του υψηλού ρυθμιστικού κόστους ή αν επηρεάστηκε και από τις πολιτικές εξελίξεις στις ΗΠΑ. Πολλοί αναλυτές εκτιμούν ότι η Ευρώπη δεν μπορούσε να επιμείνει σε εξαιρετικά αυστηρά και κοστοβόρα πρότυπα, όταν οι διεθνείς ανταγωνιστές χαλαρώνουν τα δικά τους. Η ίδια η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, βέβαια, διαμηνύει ότι η αναβολή δεν συνιστά υπαναχώρηση. Οι στόχοι για απανθρακοποίηση έως το 2030 παραμένουν αμετάβλητοι και έχουν ήδη ανακοινωθεί νέα χρηματοδοτικά εργαλεία, όπως το Clean Industrial Deal. Το μήνυμα είναι ότι η ΕΕ θέλει να δώσει περισσότερο χρόνο προσαρμογής, χωρίς να μειώσει τις φιλοδοξίες.
Εδώ προκύπτει ακόμη ένα ερώτημα: Θα αξιοποιήσουν αυτόν τον έξτρα χρόνο οι επιχειρήσεις και, αν «ναι», με ποιον τρόπο; Δύο είναι οι επιλογές: θα αξιοποιηθεί για να ενισχυθεί η ετοιμότητα και να βρεθούν ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα ή θα επικρατήσει ο εφησυχασμός; Στην τελευταία περίπτωση υπάρχει ένα σοβαρό ρίσκο: να βρεθούν οι επιχειρήσεις απροετοίμαστες όταν τελικά οι υποχρεώσεις των νέων ευρωπαϊκών πολιτικών εφαρμοστούν.
Η ελληνική πραγματικότητα
Η Ελλάδα χαρακτηρίζεται από έναν εξαιρετικά μεγάλο αριθμό μικρομεσαίων επιχειρήσεων (ΜμΕ), που αποτελούν πάνω από το 95% του επιχειρηματικού ιστού. Αυτό από μόνο του δημιουργεί μια ιδιαίτερη πρόκληση: οι πολιτικές ESG απαιτούν οργανωμένες δομές, επενδύσεις σε τεχνολογία και ανθρώπινο δυναμικό, καθώς και ικανότητα διαχείρισης δεδομένων.
Σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη της Εθνικής Τράπεζας, πάνω από τα δύο τρίτα των ΜμΕ δηλώνουν ότι ενδιαφέρονται για δράσεις ESG. Παρ’ όλα αυτά, μόνο το 22% έχει ουσιαστική ενημέρωση και ένα ακόμη μικρότερο ποσοστό έχει προχωρήσει σε εφαρμογή. Στις πολύ μικρές επιχειρήσεις το ποσοστό υλοποίησης δεν ξεπερνά το 4%.
Η εικόνα αυτή δείχνει το «κενό» ανάμεσα στη θεωρία και την πράξη: σχεδόν όλες οι επιχειρήσεις που εφαρμόζουν ESG περιορίζονται σε πρωτοβουλίες του άξονα «Περιβάλλον» (ανακύκλωση, εξοικονόμηση ενέργειας, χρήση φιλικών προς το περιβάλλον προϊόντων). Αντίθετα, μόνο το 7% δηλώνει δράσεις στον κοινωνικό άξονα (ισότητα εργαζομένων, έρευνες ικανοποίησης) και ένα ελάχιστο 3% έχει προχωρήσει σε ολιστική στρατηγική που περιλαμβάνει και τον πυλώνα της διακυβέρνησης.
Αυτή η εικόνα επιβεβαιώνει ότι στην ελληνική οικονομία, όπου κυριαρχούν οι μικρές επιχειρήσεις, η μετάβαση στο ESG δεν θα είναι υπόθεση ρυθμιστικών υποχρεώσεων μόνο «από τα πάνω», αλλά και μιας μεγάλης, συστηματικής εκστρατείας ενημέρωσης και τεχνικής υποστήριξης «από τα κάτω».
Ανάλογα είναι και τα συμπεράσματα από την ετήσια έρευνα που διενεργεί ο όμιλος της ICAP-CRIF, η οποία μάλιστα έχει ως δείγμα τις τρεις χιλιάδες μεγαλύτερες επιχειρήσεις της χώρας:
1. Οι ελληνικές επιχειρήσεις αναγνωρίζουν τη σπουδαιότητα της βιώσιμης ανάπτυξης, αλλά η υιοθέτηση πολιτικών ESG παραμένει περιορισμένη.
2. Οι δαπάνες κατευθύνονται κυρίως σε περιβαλλοντικές δράσεις, ακολουθούν οι κοινωνικές και στο τέλος οι δράσεις διακυβέρνησης.
3. Παρά τη σημασία του θέματος, σχεδόν οι μισές επιχειρήσεις δεν δημοσιεύουν καμία πληροφορία για τις πρακτικές που εφαρμόζουν.
Οι ελληνικές επιχειρήσεις αναγνωρίζουν τη σπουδαιότητα της βιώσιμης ανάπτυξης, αλλά η υιοθέτηση πολιτικών ESG παραμένει περιορισμένη.
4. Σε πολλές περιπτώσεις η ευθύνη για τις δράσεις αναλαμβάνεται απευθείας από την ανώτατη διοίκηση.
5. Οι περισσότερες επιχειρήσεις παρακολουθούν την πρόοδό τους σε ετήσια βάση, αλλά λίγες χρησιμοποιούν εξειδικευμένα εργαλεία ή λογισμικό για συλλογή και ανάλυση δεδομένων.
6. Η συντριπτική πλειονότητα δεν συμμετέχει σε εθνικά ή διεθνή δίκτυα βιώσιμης ανάπτυξης.
7. Τα ποσά που δαπανώνται για ESG δράσεις παραμένουν σχετικά χαμηλά, αλλά η πλειονότητα των εταιρειών αύξησε τις σχετικές δαπάνες την τελευταία χρονιά.
8. Ως κύριοι ανασταλτικοί παράγοντες καταγράφονται το κόστος, η δυσκολία μέτρησης των επιδόσεων, η γραφειοκρατία και η έλλειψη επαρκούς γνώσης και κατάρτισης.
9. Οι εταιρείες βλέπουν ως βασικά οφέλη την ενίσχυση της εικόνας τους, την προσέλκυση εργαζομένων υψηλού επιπέδου και τη συμβολή στο κοινωνικό σύνολο.
10. Η πρόκληση είναι μεγαλύτερη για τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις, οι οποίες
χρειάζονται ενημέρωση, εκπαίδευση στελεχών
και κίνητρα για να μπορέσουν να προσαρμοστούν.
