«Περιμένουμε από ένα μόνο άτομο να μας δώσει όλα αυτά που κάποτε μας παρείχε ένα ολόκληρο χωριό. Στήριξη, αίσθηση νοήματος και συνέχειας… Και ταυτόχρονα θέλουμε η σχέση μας να έχει ρομαντισμό, να μας γεμίζει συναισθηματικά και να μας ικανοποιεί σεξουαλικά. Και όλα αυτά ενώ ζούμε δύο φορές περισσότερο απ’ ό,τι στο παρελθόν!» λέει η Εστέρ Περέλ στο πρώτο της TED talk, που πλέον συγκεντρώνει μερικές δεκάδες εκατομμύρια views ονλάιν. Οι ακροατές γελάνε ακούγοντας μαζεμένες όλες αυτές τις προσδοκίες που βαραίνουν τις σύγχρονες σχέσεις και, όσο συνεχίζει να μιλάει με χιούμορ, αμεσότητα και μπόλικες quotable ατάκες, την ακούνε όλο και πιο αφοσιωμένοι.
Γεννημένη στην Αμβέρσα, κόρη επιζώντων του Ολοκαυτώματος, η Περέλ, που μιλάει εννέα γλώσσες, ξεκίνησε την επαγγελματική της πορεία δουλεύοντας με πρόσφυγες, ανθρώπους που ζούσαν μακριά από τη χώρα τους και άτομα σε διαφυλετικές, διαθρησκευτικές και άλλες μεικτές σχέσεις. Σταδιακά όμως τα ζευγάρια έγιναν το επίκεντρο της δουλειάς της και σήμερα είναι, μάλλον, η πιο γνωστή σύμβουλος σχέσεων στον κόσμο.
Με τα μπεστ σέλερ Mating in Captivity (2006) και The State of Affairs (2017) στο βιογραφικό της, η Βελγο-Αμερικανίδα ψυχοθεραπεύτρια ταξιδεύει σε όλο τον κόσμο μιλώντας για τις σχέσεις, το σεξ και την απιστία, μεταξύ άλλων.
Διοργανώνει διαδικτυακά σεμινάρια, είναι σύμβουλος οργάνωσης σε εταιρείες της λίστας Fortune 500, ενώ έχει λανσάρει ακόμα και επιτραπέζια παιχνίδια με κάρτες που απευθύνονται σε οικογένειες, φίλους, ζευγάρια ή συνεργάτες που θέλουν να βαθύνουν τη σχέση τους. Από τις πιο ενδιαφέρουσες πτυχές της δουλειάς της είναι πάντως το επιτυχημένο podcast Where Should We Begin?, μια συναρπαστική σειρά επεισοδίων που δίνει πρόσβαση στις συνεδρίες της με αληθινά ζευγάρια. Λίγο πριν έρθει στην Ελλάδα, ως κεντρική καλεσμένη ενός εξαήμερου retreat που διοργανώνεται σε πολυτελή ξενοδοχεία της Πάρου, μιλήσαμε μαζί της.
Ποιες είναι οι μεγαλύτερες αλλαγές που παρατηρείτε στις σχέσεις σήμερα;
Οι σχέσεις αλλάζουν συνεχώς. Αν κάνεις ένα βήμα πίσω, βλέπεις τα κυρίαρχα μοτίβα. Πριν από εκατό χρόνια, οι σχέσεις ήταν αυστηρά δομημένες και οι οικογένειες πολύ δεμένες, καθοδηγούμενες από κανόνες, προκαθορισμένους έμφυλους ρόλους και αισθήματα καθήκοντος και υποχρέωσης. Δεν χρειαζόταν να αναρωτηθούμε ποιανού η δουλειά ήταν πιο σημαντική ή ποιος θα σηκωνόταν να ταΐσει το μωρό. Δεν υπήρχε και μεγάλο περιθώριο επιλογής. Σήμερα έχουμε πολύ περισσότερη ελευθερία, αλλά αυτό φέρνει πολύ περισσότερη αβεβαιότητα, ανασφάλεια και αυτοαμφισβήτηση. Στην καρδιά των σύγχρονων σχέσεων βρίσκεται το άτομο – και όλα όσα θέλει το άτομο. Δίνουμε προτεραιότητα στην αυθεντικότητα αντί στο καθήκον, στην ευτυχία αντί στην υποχρέωση. Σε σχέση με το παρελθόν, πολύ περισσότερα ζευγάρια αναρωτιούνται σήμερα «να μείνω ή να φύγω;», και αυτό γιατί έχουν περισσότερη δυνατότητα επιλογής σε αυτό το ζήτημα σε σχέση με οποιαδήποτε άλλη γενιά. Το ερώτημα λοιπόν είναι: πώς δημιουργείς σχέσεις στις οποίες αξίζει να παραμένεις, παρ’ όλα τα προβλήματα και τις μπερδεμένες αλληλεπιδράσεις που φέρνει η καθημερινότητα.
Πώς καταλαβαίνεις αν το άτομο με το οποίο είσαι μαζί είναι το κατάλληλο για να μοιραστείς τη ζωή σου; Και γιατί οι επιτυχημένες μακροχρόνιες σχέσεις φαίνεται να είναι τόσο σπάνιες σήμερα;
Κάθε ιστορία αγάπης δεν είναι απαραίτητα και ιστορία ζωής. Πολλοί τα μπερδεύουν συχνά αυτά τα δύο. Το ότι είστε ερωτευμένοι δεν σημαίνει ότι μοιράζεστε και τα βασικά συστατικά που είναι απαραίτητα για να χτίσετε ένα βιώσιμο μέλλον μαζί. Έχετε τις ίδιες αξίες; Θέλετε να φτιάξετε τη ζωή σας με παρόμοιους τρόπους; Υπάρχει συμβατότητα όσον αφορά τη σχέση σας με τα χρήματα; Κάθε σχέση θα έχει υφέσεις και εξάρσεις. Θα αλλάξετε και θα εξελιχθείτε. Το θέμα είναι αν αυτό μπορεί να γίνει με τρόπο που η σχέση σας θα συνεχίσει να βγάζει νόημα. Δεν βοηθάει και το γεγονός ότι το «για πάντα μαζί» αποκτά όλο και μεγαλύτερη διάρκεια. Άλλο σήμαινε το 1935 και άλλο σημαίνει το 2025.
Ποια είναι η μεγαλύτερη παρεξήγηση όσον αφορά την επιθυμία στις μακροχρόνιες σχέσεις; Και τι συμβουλεύετε όσους αναρωτιούνται πώς να διατηρήσουν τη «σπίθα»;
Έχω πολλά ζευγάρια που έρχονται να με δουν και νιώθουν σαν να είναι τα πρώτα που περνούν περίοδο «ξηρασίας». Τους λέω: είναι εντάξει, είναι φυσιολογικό. Δεν σημαίνει απαραίτητα ότι πρέπει να τα παρατήσεις. Θα συμβεί σε κάθε μακροχρόνια σχέση. Η αγάπη δεν είναι μόνιμη κατάσταση ενθουσιασμού, ούτε η επιθυμία. Το πρώτο πράγμα που τους υπενθυμίζω είναι ότι η φωτιά χρειάζεται οξυγόνο. Στην καρδιά της επιθυμίας βρίσκεται η ισορροπία μεταξύ της ασφάλειας και της περιπέτειας, μεταξύ της εγγύτητας και της απόστασης. Όλοι θέλουμε ζωντάνια στη σχέση μας, αλλά αυτό δεν έρχεται μόνο του, ούτε από τη μια μέρα στην άλλη. Χρειάζονται τελετουργικά, δημιουργικότητα και, σε έναν βαθμό, προστριβές.
«Η αγάπη δεν είναι μόνιμη κατάσταση ενθουσιασμού, ούτε η επιθυμία. Το πρώτο πράγμα που υπενθυμίζω στα ζευγάρια είναι ότι η φωτιά χρειάζεται οξυγόνο».
Όταν τα ζευγάρια συγκρούονται, πώς ξεχωρίζει κανείς τους καβγάδες που φέρνουν εξέλιξη στη σχέση από εκείνους που απλώς τη φθείρουν;
Οι συγκρούσεις μπορεί να είναι ευκαιρίες σύνδεσης. Αν η σύγκρουση θα ενδυναμώσει ή θα διαβρώσει τη σχέση εξαρτάται από το πώς θα την προσεγγίσεις. Στο σεμινάριό μου «Turning Conflict Into Connection» διδάσκω ότι μια σύγκρουση είναι θετική όταν ο τσακωμός έχει σκοπό να επανορθώσει κάτι και όταν βοηθά να μπουν υγιή όρια. Αντίθετα, είναι καταστροφικός όταν υπάρχει ένας κύκλος κατηγοριών, επιθέσεων ή άμυνας, όταν είναι χρόνιος, όταν κλιμακώνεται και επεκτείνεται καταλήγοντας να συμπεριλαμβάνει τα πάντα (το γνωστό και ως «kitchen-sinking»), όταν δεν επιλύεται και όταν δεν αναλαμβάνουμε το δικό μας μερίδιο ευθύνης. Αν μπορούσα να πω ένα μόνο πράγμα για να βοηθήσω τα ζευγάρια να μετατρέψουν τη σύγκρουση σε σύνδεση, θα ήταν αυτό: Είναι προτεραιότητά σου να αποδείξεις ότι έχεις δίκιο; Είσαι πιο αφοσιωμένος στις δικές σου εικασίες απ’ ό,τι στο άτομο με το οποίο είσαι μαζί; Αν ναι, γιατί; Αξίζει να κερδίσεις τον καβγά αν χάσεις τη σχέση;
Ζούμε σε έναν κόσμο συνεχούς σύνδεσης, ωστόσο πολλοί νιώθουν πιο μόνοι από ποτέ. Πώς αλλάζει η τεχνολογία τη σχέση μας με τον έρωτα;
Είναι από τις μεγάλες ειρωνείες της εποχής μας. Μπορεί να έχεις 1.000 διαδικτυακούς φίλους, αλλά ούτε έναν να ταΐσει τη γάτα σου. Πιστεύω ότι οι δεξιότητές μας που έχουν να κάνουν με τις σχέσεις − ατροφούν τη στιγμή που τις χρειαζόμαστε περισσότερο από ποτέ. Δεν μπορεί να υπάρξει σύνδεση χωρίς σύγκρουση, ενθουσιασμός χωρίς έκπληξη. Όταν όμως η τεχνολογία μάς προσφέρει συνεχώς ευχαρίστηση χωρίς προστριβές, συνηθίζουμε στην τελειότητα, στη βεβαιότητα και στην προβλεψιμότητα. Και την ίδια στιγμή γινόμαστε λιγότερο ανεκτικοί στην «ακαταστασία» της ανθρώπινης ζωής.
Μιλάμε όλο και πιο συχνά τελευταία για «σεξουαλική ύφεση», ειδικά στους πιο νέους ανθρώπους. Τι πιστεύετε ότι καθοδηγεί αυτή την τάση;
Η ανησυχία μου για τις σύγχρονες σχέσεις των Gen Z και Gen Alpha δεν αφορά τόσο το «σεξ», αλλά την αύξηση της αυτοεπιβαλλόμενης απομόνωσης που οδηγεί σε λιγότερη ζωή. Έχει γίνει φυσιολογικό για εφήβους και εικοσάρηδες να απομακρύνονται από τον κόσμο και να αναζητούν παρηγοριά σε ρομπότ χειρός που προβλέπουν τις επιθυμίες μας πριν καν προλάβουμε να αναρωτηθούμε: «Εγώ τι θέλω;». Να δοκιμάζεις τα όριά σου, να αποτυγχάνεις, να σου ραγίζει η καρδιά, όλη αυτή η ακαταστασία της εφηβείας και της νεότητας, αυτή είναι που χτίζει πλούσια συναισθηματική ζωή. Με ανησυχεί ότι οι προγνωστικές τεχνολογίες αποτρέπουν τους νέους ανθρώπους από το να μάθουν να διαχειρίζονται το ρίσκο και να αντέχουν τις δυσκολίες.
Έχετε μιλήσει για το πώς συχνά υποτιμούμε τη φιλία καθώς η κουλτούρα μας ταυτίζει την αγάπη αποκλειστικά με τις ερωτικές σχέσεις. Παράλληλα, βλέπουμε ghosting και έλλειψη δέσμευσης όχι μόνο στις ερωτικές σχέσεις αλλά και στις φιλίες. Τι το προκαλεί αυτό και πώς μπορούμε να το διαχειριστούμε;
Η απόρριψη ήταν πάντα κομμάτι των σχέσεων. Αυτό που αλλάζει σήμερα είναι ότι λογοδοτούμε όλο και λιγότερο στις σχέσεις μας. Για τους περισσότερους από εμάς, πολλές από τις αλληλεπιδράσεις μας μεσολαβούνται από μια οθόνη. Αυτό μας αποσυνδέει από το σώμα μας. Ο σύγχρονος διχασμός μας (σε θέλω δίπλα μου, αλλά θέλω και την ελευθερία να φύγω όποτε θέλω) σε συνδυασμό με την ατροφία των κοινωνικών μας «μυών» οδηγεί πολλούς στο ghosting. Θέλουν να αποφύγουν τη δύσκολη, απρόβλεπτη συζήτηση. Δεν έχει σημασία αν μιλάμε για μια ερωτική, πλατωνική ή για μια ενδιάμεση σχέση. Πρέπει να δούμε την ομορφιά τού να αναλαμβάνεις την ευθύνη σου. Το να αντιμετωπίζουμε ο ένας τον άλλον με ειλικρίνεια είναι δείγμα σεβασμού. Χωρίς αυτήν, καταλήγουμε να έχουμε μόνο επιφανειακές σχέσεις και άδειες καρέκλες στα τραπέζια μας.
Μετά από τόσα χρόνια δουλειάς γύρω από τις ανθρώπινες σχέσεις, πώς ορίζετε την αγάπη;
Δεν την ορίζω. Υπάρχουν τόσα διαφορετικά είδη αγάπης: φίλοι, οικογένεια, σύντροφοι, παιδιά. Επίσης, η αγάπη έχει τα πάνω και τα κάτω της μέσα σε μια σχέση. Δεν είναι κάτι στάσιμο που μπορείς να το ορίσεις.
Τι θα θέλατε να θυμούνται για τη δουλειά σας σε 50 χρόνια;
Πιστεύω ότι η ποιότητα των σχέσεών μας καθορίζει την ποιότητα της ζωής μας. Ελπίζω να λένε πως η δουλειά μου τους βοήθησε να έχουν καλύτερες σχέσεις και να χτίσουν καλύτερες ζωές.
Το Travelgems retreat Erotic Intelligence: Cultivating Desire and Aliveness in Your Relationships με την Εστέρ Περέλ θα πραγματοποιηθεί στις 8-13 Οκτωβρίου στα ξενοδοχεία Parīlio, a Member of Design Hotels και Cosme, a Luxury Collection Resort στην Πάρο. Περισσότερες πληροφορίες: travelgems.com/esther-perel/
