Έτσι συμβαίνει. Μόλις μπει ο Σεπτέμβριος, τα χωριά που έσφυζαν από ζωή τους καλοκαιρινούς μήνες, ερημώνουν. Φυσικά, υπάρχουν μόνιμοι κάτοικοι, αλλά ο κίνδυνος του μαρασμού είναι εκεί. Η πλατεία δεν γεμίζει με τις φωνές των ανθρώπων που έχουν αφήσει την ύπαιθρο για μια ζωή στα αστικά κέντρα ή στο εξωτερικό. Τα σχολεία είναι άδεια, χωρίς μαθητές, και η αγορά υπολειτουργεί μόλις μπει το φθινόπωρο.
Ένα τέτοιο χωριό είναι και το Φανάρι Καρδίτσας. Στον δρόμο για το Μουζάκι διακρίνεται μια λοφοσειρά, κομμάτι των ριζών των Θεσσαλικών Αγράφων. Ξαφνικά, στην κορυφή ενός απόκρημνου λόφου δεσπόζει ένα βυζαντινό κάστρο του 14ου αιώνα. Τις πλαγιές αγκαλιάζει ένας οικισμός 391 κατοίκων, οι οποίοι ζουν στα πετρόχτιστα σπίτια μέσα στους στενούς και ανηφορικούς δρόμους. Η μακραίωνη ιστορία του γίνεται αντιληπτή μέσα από τα μνημεία του. Εκτός από το κάστρο, υπάρχει η εκκλησία του Αγίου Σεραφείμ, τόπος μαρτυρίου του ιερομάρτυρα Σεραφείμ την περίοδο της Τουρκοκρατίας, ενώ στην κεντρική πλατεία μαρμάρινη πλάκα με απόσπασμα της Ιλιάδας αναφέρει ότι οι κάτοικοι της Κλωμακόεσσας Ιθώμης, στη θέση της οποίας εικάζεται πως χτίστηκε το Φανάρι, έλαβαν μέρος στην εκστρατεία των Αχαιών κατά της Τροίας. Χωρίς νέους ανθρώπους να το κατοικούν και πολιτιστικά μονοδιάστατο, το χωριό γράφει εδώ και τέσσερα χρόνια ένα νέο κεφάλαιο στην ιστορία του, χάρη σε μια ομάδα νεαρών καλλιτεχνών που το ζωντανεύουν, διοργανώνοντας το πρότζεκτ Νowstalgism.
έμπνευση
Από τον τόπο
Το Nowstalgism έχει τις ρίζες του στην πανδημία. Στη διάρκεια της καραντίνας, οι νεαροί Βασίλης Βάιος και Θωμάς Καλλιάρας, γνωστοί με τα καλλιτεχνικά ονόματα Basile και Fenok, επέστρεψαν από τα αστικά κέντρα, όπου σπούδαζαν, στα πατρικά τους σπίτια σε Μουζάκι και Μαγουλίτσα Καρδίτσας, αντίστοιχα. Κάποια στιγμή, ξεκίνησαν να συναντούν κατοίκους της περιοχής του Φαναρίου. Μαζί τους είχαν μια φωτογραφική μηχανή, την οποία ο Fenok χρησιμοποιούσε πειραματικά, και τη διάθεση να μάθουν για τη ζωή των ντόπιων λειτουργώντας ως μοντέρνοι λαογράφοι. Το μοίρασμα των ιστοριών και η πρόσβαση στις φωτογραφίες των οικογενειακών άλμπουμ γέννησε το Nowstalgism, το οποίο πήρε σάρκα και οστά με μια έκθεση φωτογραφίας των δύο καλλιτεχνών σε ένα παλιό καφενείο, που είχε να λειτουργήσει από τα μέσα της δεκαετίας του 1990.
Σε έναν τόπο όπου η πολιτιστική έκφραση ήταν συνώνυμη με τα πανηγύρια και τους χορευτικούς συλλόγους, η επανάχρηση του καφενείου και η καλλιτεχνική του αξιοποίηση κίνησαν την περιέργεια των ντόπιων και έφεραν μνήμες στην επιφάνεια. «Ήδη από το 2021 που ανοίξαμε το παλιό καφενείο, ήρθε ο κόσμος και μας έλεγε ιστορίες από την αγορά. Αυτό μας οδήγησε στο πρότζεκτ της επόμενης χρονιάς, με την αξιοποίηση εννέα καταστημάτων για καλλιτεχνικό σκοπό. Τότε, μέσα στις ιστορίες, οι κάτοικοι των γύρω χωριών άρχιζαν να θυμούνται τις δυσκολίες που είχαν για να φτάσουν μέσα από τα δάση και τα βουνά στο σχολείο του Φαναρίου. Χωρίς να το καταλαβαίνουν, οι ίδιοι οι άνθρωποι μας δίνουν την ιδέα για το τι θα κάνουμε του χρόνου», εξηγούν.
Ενθύμιον Φώτο-Λάκης
Ο Φαναριώτης φωτογράφος Απόστολος Ντζιος (1945-2024), γνωστός στο χωριό ως Φώτο-Λάκης, ο οποίος αποτύπωνε στον φακό του την κοινωνική ζωή της περιοχής για περισσότερες από τρεις δεκαετίες και έφυγε από τη ζωή πριν από έναν χρόνο, απασχόλησε με το έργο του τη φετινή διοργάνωση. Η ομάδα του Nowstalgism τίμησε τη μνήμη του μέσα από μια έκθεση που επιμελήθηκαν οι Λία Ναλμπαντίδου και Στράτος Καλαφάτης στο διατηρητέο πια κτίριο του παλιού δημοτικού σχολείου. Ακόμη, με τα έργα τους συμμετείχαν άλλοι δεκαεννιά καλλιτέχνες. Κάποιες από τις εικαστικές εγκαταστάσεις βρίσκονταν στα παλιά παντοπωλεία της αγοράς, ενώ πραγματοποιήθηκαν εργαστήρια και δράσεις που καλούσαν το κοινό να κάνει μια βουτιά στη μνήμη μέσα από το κέντημα, την κεραμική, το πλέξιμο, την παρασκευή παραδοσιακής πίτας αλλά και το νυφιάτικο έθιμο της πατινάδας. Γυναίκες πετούσαν ρύζια από τα μπαλκόνια, γιαγιάδες χαμογελούσαν και χαιρετούσαν την πομπή και άντρες αψηφούσαν τις ανηφόρες και χόρευαν στους αργόσυρτους ρυθμούς του κλαρίνου, ζωντανεύοντας την καθημερινότητα του Φαναρίου.
Μέσα στο σχολείο οι ντόπιοι στάθηκαν σε στιγμές περασμένων δεκαετιών, αναγνωρίζοντας σε αυτές συγχωριανούς τους. Ο Basile και ο Fenok μοιράστηκαν το πώς οι ντόπιοι έβαλαν το λιθαράκι τους στην επιμέλεια της έκθεσης του Φώτο-Λάκη, διότι γνώριζαν τις ιστορίες πίσω από τις φωτογραφίες και πρότειναν αλλαγές. «Οι ίδιοι οι κάτοικοι θα έρθουν και θα σχολιάσουν τα έργα, διότι τους αφορούν. Έχουν παραχθεί από τις ιστορίες τους. Δεν θα σου πουν “δεν καταλαβαίνω τι κάνεις εδώ”. Έγιναν πια πραγματικοί ιστορικοί τέχνης», μας είπαν.
Δύο γυναίκες ξεφύλλιζαν ένα φωτογραφικό άλμπουμ με στιγμιότυπα που τράβηξε ο Φώτο-Λάκης. Κάποιες σελίδες ήταν κενές, αλλά είχαν μια περιγραφή η οποία παρακινούσε τους επισκέπτες να φανταστούν την εικόνα. Ήταν στοιχείο της εγκατάστασης Μας λείπουν οι εικόνες, που δημιούργησαν οι Γεωργία Καρασαββίδου και Ιωάννης Μαρκάκης. Εκτός από τη φαντασία, πυροδότησε τη μνήμη, τα γέλια και τις ιστορίες. «Δεν είναι μόνο που γεμίζει το χωριό. Είναι που μέσα από αυτό το φεστιβάλ θυμόμαστε και δεν ξεχνάμε πώς έμοιαζε κάποτε. Μετά, κρατάμε την ανάμνηση για όλο τον χειμώνα», είπε η Ηλέκτρα Λώλου, συνταξιούχος που ζει μόνιμα πια στο Φανάρι.
Με όχημα τη νοσταλγία
Βλέποντας το πλήθος του κόσμου μετά τη λειτουργία ανήμερα της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος έξω από την ομώνυμη εκκλησία, αλλά και στην αυλή ενός σπιτιού, όπου γυναίκες έδειχναν βήμα βήμα την παρασκευή μιας στριφτής τυρόπιτας με χωριάτικο φύλλο, ένιωσα πως ο κόσμος είναι αυτός που δίνει τον παλμό. Μια βόλτα στην αγορά του χωριού μού άλλαξε γνώμη. Εκεί όπου κάποτε βρισκόταν ο πυρήνας της κοινωνικής ζωής του Φαναρίου, παρέμεναν ανοιχτά μόνο ένα παντοπωλείο, ένας παραδοσιακός φούρνος που κλείνει κάθε μεσημέρι, μια ταβέρνα και ένα φαρμακείο. Το σκηνικό συμπλήρωναν μερικές ξύλινες επιγραφές και κάποια καταστήματα, τα οποία σήκωσαν τα ρολά τους μόνο για τις ανάγκες του Nowstalgism, ώστε να φιλοξενήσουν έργα της νέας γενιάς καλλιτεχνών.
Για παράδειγμα, το παλιό παντοπωλείο Μπακατσιά αξιοποιήθηκε για το εργαστήριο της Ιφιγένειας Παππά με τίτλο Υλικά μνήμης εις το παντοπωλείον. Ο κόσμος περιεργάστηκε τις παλιές ετικέτες από προϊόντα που δεν κυκλοφορούν πια στην αγορά. Ανάμεσα στις κούτες της σκόνης Πλυντηρέξ, στις σελίδες του Χρυσού Οδηγού και στα ντουκοχρώματα, η νεαρή εικαστικός θέλησε να σκάψουμε στο παρελθόν και να μοιραστούμε τις ιστορίες μέσα από τη θέαση και την αφή αυτών των νοσταλγικών ενθυμίων και μικροαντικειμένων.
Την ίδια μέρα, ο φούρνος του χωριού παρέμεινε ανοιχτός και το απόγευμα. Παρά το πολύ πρωινό ξύπνημα για την παρασκευή των αρτοποιημάτων, οι φουρνάρισσες με αμείωτο κέφι συνομιλούσαν με συγχωριανούς τους που περνούσαν από τον δρόμο της αγοράς. Στην πλατεία, μπροστά από την εκκλησία, στήθηκε το πανηγύρι. Το άτυπο ραντεβού με όσα ξέρουν και αγαπούν όλοι εκείνοι που επιστρέφουν στο Φανάρι: τα μεγάλα τραπέζια, τα πανηγύρια με τους νέους, τους παλιούς και τους αγνώστους που σέρνουν τον χορό. Άραγε, πώς θα ξαναγυρίσουν όλοι αυτοί σε έναν τόπο που ερημώνει μόλις το ημερολόγιο δείξει 1η Σεπτεμβρίου; Αρκεί η καλλιτεχνική δραστηριότητα που καλλιεργήθηκε;
Πώς θα ξαναγυρίσουν όλοι αυτοί σε έναν τόπο που ΕΡΗΜΩΝΕΙ μόλις μπει το φθινόπωρο; Αρκεί η καλλιτεχνική δραστηριότητα που καλλιεργήθηκε;
«Ο κόσμος επιστρέφει στην ύπαιθρο και αγκαλιάζει το Nowstalgism. Δεν το κάνει όμως απαραίτητα όπως εμείς, που ήρθαμε για να μείνουμε», είπε ο Fenok. «Ξέρουμε για τις ευκαιρίες και τους ρυθμούς των αστικών κέντρων, παντού υπάρχουν θετικά και αρνητικά. Το ίδιο και στην Περιφέρεια. Χρειάζεται όμως υπομονή και θέληση για να γυρίσεις πίσω. Κι εδώ μπορείς να κάνεις πολλά διαφορετικά πράγματα. Οπουδήποτε συμβαίνει αυτό», κατέληξε ο Basile. Κι εμείς, αν βγάλαμε κάποιο συμπέρασμα από αυτή την εμπειρία, είναι πως τόποι όπως το Φανάρι καθυστερούν τον μαρασμό τους όσο υπάρχει η μνήμη και η κινητοποίηση των νέων ανθρώπων να τη διατηρήσουν με τον τρόπο που τους εκφράζει.
Φθινόπωρο στη λίμνη Πλαστήρα
Τις ώρες που δεν υπήρχαν εκδηλώσεις από την ομάδα του Nowstalgism στο Φανάρι Καρδίτσας, εξερευνήσαμε τις ομορφιές περιμετρικά της λίμνης Πλαστήρα. Λιγότερο από μισή ώρα μακριά από το πρώην κεφαλοχώρι, προσφέρεται για εξορμήσεις όλες τις εποχές του χρόνου. Ακολουθήστε την παραλίμνια διαδρομή κάτω από τη σκιά των βουνοκορφών των Αγράφων, απολαύστε το φυσικό τοπίο με τα φιορδ και σημειώστε «πινέζες» στον χάρτη σας για μερικές στάσεις.
Για το κρασί στον Μεσενικόλα
Το χωριό πήρε το όνομά του από έναν Φράγκο ευγενή που βρέθηκε στην περιοχή τον Μεσαίωνα και έφερε τη γαλλική οινική κουλτούρα. Εδώ κυριαρχεί η ποικιλία ερυθρού οίνου Μαύρο Μεσενικόλα, ένα από τα ΠΟΠ κρασιά που οινοποιούνται σε χαρμάνι με ξένες ποικιλίες (Syrah και Carignan). Το πιο ιστορικό οινοποιείο, το Monsieur Nicolas (τηλ. 24410-70871, winerymonsieurnicolas.gr) ανήκει στην οικογένεια Καραμήτρου και είναι επισκέψιμο για ξενάγηση και οινογνωσία. Στην καρδιά του χωριού βρίσκεται και το Μουσείο Οίνου και Αμπέλου (τηλ. 24413-52200), που ξεδιπλώνει την πλούσια ιστορία των ντόπιων αμπελοκαλλιεργητών μέσα από παραδοσιακά εργαλεία και ζωντανές αφηγήσεις για τις πρακτικές παρασκευής οινοπνευμάτων.
Για το κυνήγι μανιταριών
Οι υγρές συνθήκες στα δρυοδάση και στο ελατοδάσος της λίμνης προσφέρουν κατάλληλο έδαφος για την ανάπτυξη των μανιταριών. Αμανίτες, βωλίτες και λακτάριοι απαντώνται στις πλαγιές των ανατολικών Αγράφων. Η εφαρμογή topoguide προτείνει σημεία όπου οι λάτρεις μπορούν να τα «κυνηγήσουν» στο δάσος. Μεγάλη γιορτή των μανιταριών πραγματοποιείται την άνοιξη στο Νεοχώρι, συγκεντρώνοντας μανιταρόφιλους απ’ όλη την Ελλάδα, όμως και το φθινόπωρο τα μανιτάρια πληθαίνουν. Δοκιμάστε μανιταρόσουπα και πλευρώτους στη σχάρα στην ταβέρνα Μανιτάρι (τηλ. 24410-93322, manitari-limniplastira.gr) και γλυκό του κουταλιού μανιτάρι στο καφέ-μπαρ Άρτεμις (τηλ. 24410-93444, artemis-cafe.gr),
με θέα στη λίμνη Πλαστήρα.
Για τα θρησκευτικά μνημεία
Περιμετρικά της λίμνης Πλαστήρα εντοπίζονται επιβλητικά μοναστήρια και γραφικά ξωκλήσια, τα οποία αποτελούν προσκυνηματικό τόπο για ένα σημαντικό ποσοστό εκδρομέων. Χτισμένη τον 16ο αιώνα σε υψόμετρο 800 μ., η Ιερά Μονή Κορώνης στέκει σαν στέμμα πάνω από τον εύφορο θεσσαλικό κάμπο. Δυστυχώς, λόγω εργασιών, το καθολικό της μονής δεν είναι επισκέψιμο. Της ίδιας περιόδου είναι και η Ι. Μ. Πέτρας Καταφυγίου, που βρίσκεται στην καρδιά του δάσους, πλησίον του ομώνυμου χωριού. Την κοσμούν εντυπωσιακές τοιχογραφίες με επιρροές από την κρητική σχολή ζωγραφικής. Σκαρφαλωμένη στα βράχια των Αγράφων, η Ι. Μ. Παναγίας Πελεκητής αποτελεί ένα από τα κορυφαία αξιοθέατα της περιοχής, χάρη στην επιβλητική αρχιτεκτονική της.
Για το εντυπωσιακό φράγμα
Η κατασκευή της τεχνητής λίμνης Ταυρωπού, όπως είναι το επίσημο όνομά της, ολοκληρώθηκε το 1959 και θεωρείται σπουδαίο έργο μηχανικής. Το κομψό τόξο του φράγματος αγκαλιάζει τον τεράστιο όγκο νερού και αποτελεί ιδανικό σημείο για το αγνάντεμα των φιορδ της. Η αντίθεση της άγριας φύσης με τα ανθρώπινα έργα προσελκύει τους επισκέπτες, καθιστώντας το φράγμα ένα από τα πιο φωτογραφημένα σημεία της λίμνης, ειδικά όταν ο ήλιος ανατέλλει.
Για υδροποδήλατο και άλλες δραστηριότητες
Υδροποδήλατο, κανό καγιάκ, SUP, τοξοβολία και ιππασία είναι οι πιο διασκεδαστικές δραστηριότητες που μπορείτε να κάνετε στην περιοχή. Το υδροποδήλατο δεν απαιτεί ιδιαίτερη φυσική κατάσταση και προσφέρει τη δυνατότητα να παρατηρήσετε τη λίμνη από άλλη οπτική, κάνοντας πετάλι στα νερά της. Για τους πιο τολμηρούς, προτείνουμε τη βόλτα με σανίδα SUP. Οι λάτρεις του ψαρέματος μπορούν να επιδοθούν στο αγαπημένο τους χόμπι, αλλά μόνο με καλάμι, για λόγους περιβαλλοντικής προστασίας (Οργανωμένες δραστηριότητες στο Tavropos Activities, τηλ. 6977-740066, tavropos.com).
Για πεζοπορία στο δάσος
Πληθώρα πεζοπορικών διαδρομών θα σας δώσουν την ευκαιρία να γνωρίσετε από κοντά την ομορφιά της περιοχής. Ο Ελληνικός Ορειβατικός Σύλλογος Καρδίτσας έχει καταγράψει ένα σημαντικό μέρος του δικτύου μονοπατιών. Δυτικά της λίμνης, η περιοχή ονομάζεται Βουτσικάκι. Πολλές αλπικές διαδρομές έχουν για αφετηρία το Νεοχώρι, αλλά συχνά είναι πολύ απαιτητικές. Ένας από τους πιο κατάλληλους προορισμούς για τέτοιες εξορμήσεις είναι το Εκπαιδευτικό Δάσος Μπελοκομίτη, όπου έχουν διαμορφωθεί και σηματοδοτηθεί έξι μονοπάτια μοναδικής φυσικής αξίας. Στα ανατολικά υπάρχουν σχετικά εύκολες διαδρομές, όπως αυτή ανάμεσα στο Μορφοβούνι και στον Μεσενικόλα, μέσα από την κορυφή Γαζή στα 964 μ., απ’ όπου μπορείτε να απολαύσετε τη θέα της λίμνης (Αναζητήστε τις διαδρομές στο eoskarditsas.gr και στην ιστοσελίδα του Δήμου Λίμνης Πλαστήρα plastiras-ota.gr). Ακόμη, το Σχολείο του Δάσους στην Κερασιά ενδείκνυται για μαθητές και εκπαιδευτικούς για μια πρώτη γνωριμία με το φυσικό περιβάλλον της περιοχής (forest-schools.gr).
Για τον βοτανικό κήπο
Λίγο έξω από το Νεοχώρι, ο Γιώργος Καραντώνης κάνει εξαιρετική δουλειά στη φροντίδα και την περιποίηση του Βοτανικού Κήπου της περιοχής, διοργανώνοντας εκπαιδευτικά προγράμματα γύρω από το περιβάλλον και τη φροντίδα των βοτάνων, αλλά και εργαστήρια ανθοφύτευσης, παραγωγής αιθέριων ελαίων, κεραλοιφών και κομποστοποίησης. Σκανάρετε το QR code στην είσοδο, περιηγηθείτε στον κήπο και επισκεφθείτε την έκθεση φωτογραφίας γύρω από την κατασκευή της λίμνης, όπου μπορείτε να πληροφορηθείτε και για την τραγωδία του ναυαγίου των 20 εργατών που συντάραξε την περιοχή πίσω στο 1959. Αν θέλετε να στηρίξετε τη λειτουργία του κήπου, προμηθευτείτε κάποιο από τα βότανα και τα φυτά που διατίθενται προς πώληση στην έξοδο.
Για τις αγραφιώτικες γεύσεις
Το ταξίδι και οι δραστηριότητες ανοίγουν την όρεξη. Με αισθητική που θυμίζει χάνι των αρχών του 20ού αιώνα, Το Τσαρδάκι (τηλ. 24410-20024) φημίζεται για τα αρνίσια παϊδάκια που κόβονται εκείνη την ώρα από τα χέρια του Βασίλη Κορομπίλια, τα περίφημα μαγειρευτά στον ξυλόφουρνο, όπως τα ρεβίθια με μελιτζάνες, και το επιδόρπιο με γίδινο γιαούρτι, γλυκό κουταλιού τριαντάφυλλο, ξηρούς καρπούς και φρούτα, ονομάτι «σεκλέτι». Στο Φαγοτόπι (τηλ. 24410-92998, fagotopi.gr) της Ξένιας Ψηφή δοκιμάστε αγριογούρουνο με πράσα και φάβα με καπνιστή πέστροφα της λίμνης. Στο ίδιο χωριό, επισκεφθείτε και τη χασαποταβέρνα του Ζαρνάβαλου (τηλ. 24410-92008) για τη «στάμνα του χωρικού» με μοσχάρι, τυριά και πατάτες σε πήλινο. Σε κάθε γεύμα, μην αμελήσετε να δοκιμάσετε τα τοπικά κρεμώδη τυριά τσαλαφούτι και γαλοτύρι.
