Μια ζωή γεμάτη διακρίσεις, τρόπαια και δόξα. Για να έρθει η επόμενη ημέρα, που ανέδειξε την πολύπτυχη προσωπικότητά του, αλλά και την αμιγώς πολιτική σκέψη του. Για τους ακραιφνείς ποδοσφαιρόφιλους, ειδικά τους λίγο παλαιότερους, ο 53χρονος σήμερα Λιλιάν Τιράμ υπήρξε ένας από τους κορυφαίους αμυντικούς της γενιάς του. Έπαιξε κατά σειρά στις Μονακό, Πάρμα, Γιουβέντους, Μπαρτσελόνα, ενώ με την εθνική Γαλλίας κατέκτησε το 1998 το Παγκόσμιο Κύπελλο. Στη νέα σελίδα της ζωής του, ο Τιράμ δείχνει να διατηρεί την αμυντική του ικανότητα. Μόνο που τώρα αμύνεται απέναντι στον ρατσισμό, στην καταπίεση και στην ανισότητα που υφίστανται οι μαύροι ανά τον κόσμο. Στο βιβλίο του Η λευκή σκέψη (εκδ. Αντίποδες) αναλύει με εμβρίθεια τις ιστορικές, πολιτικές και κοινωνικές πτυχές της αδιάπτωτης επιβολής των λευκών έναντι των μαύρων. Μίλησε στο «Κ» για το πώς αυτό το φαινόμενο εμφανίζεται στις μέρες μας, τι σημαίνει να είναι κανείς μαύρος, αλλά και τι χρειάζεται να γίνει για να αρθούν ριζικά οι ανισότητες.
-Είμαστε στο 2025 και εξακολουθούμε να συζητάμε για τον ρατσισμό. Τι κάνουμε λάθος;
-Είμαστε σε αυτό το σημείο γιατί οι άνθρωποι δεν θέλουν να λύσουν το θέμα. Κατ’ αρχάς πρέπει να συμφωνήσουμε για τι πράγμα μιλάμε όταν αναφερόμαστε στον ρατσισμό. Είναι η ιδέα που έχουν οι λευκοί για την υπεροχή τους. Είναι ο δυτικός κόσμος αυτός που δημιούργησε την ιδέα. Αυτή η ιδεολογία ευθύνεται για τις γενοκτονίες που έχουν συμβεί στην Αφρική και στην Αμερική. Κάπως έτσι, κάποιες ευρωπαϊκές χώρες θεώρησαν ότι μπορούν να αποικήσουν τον υπόλοιπο κόσμο. Δείτε τι έγινε στις ΗΠΑ, στη Νότια Αφρική με το απαρτχάιντ. Αλλά και στη Γαλλία, τη χώρα μου, μπορούμε να δούμε έως το 1960 την ανισότητα που υπήρχε ανάμεσα στους Γάλλους και τους κατοίκους των αποικιών. Ο ρατσισμός βασίζεται στην ιδέα ότι πρέπει να ιεραρχείς τις φυλές των ανθρώπων. Προφανώς, αυτή η ιδεολογία στηρίζει την οικονομική δομή του δυτικού κόσμου, αλλά και τη βία που εξακολουθεί να υφίσταται στις μέρες μας.
-Τι σημαίνει να είναι κανείς μαύρος;
-Για να καταλάβετε τι σημαίνει να είσαι μαύρος σήμερα, θα πρέπει να αναλύσουμε τη σχέση που υπάρχει ανάμεσα στον δυτικό κόσμο και την Αφρική. Αν και οι μαύροι είναι πλειονότητα στην ήπειρο, οι λευκοί απέκτησαν το δικαίωμα να τους εκμεταλλεύονται. Αυτό εξακολουθεί να συμβαίνει στις μέρες μας. Μπορείτε να δείτε τι γίνεται στο Κονγκό. Αν και είναι μια πλούσια χώρα σε πρώτες ύλες, οι κάτοικοί της δεν έχουν καν κινητό τηλέφωνο. Οι άντρες, οι γυναίκες και τα παιδιά είναι θύματα εκμετάλλευσης, με σκοπό να δημιουργούν κέρδος για τους Δυτικούς. Εξακολουθεί να υπάρχει η βία ως μέσο έναντι των λεγόμενων υποδεέστερων κρατών.
-Η ισχυροποίηση ακραίων ιδεολογιών σε Ευρώπη και ΗΠΑ εντείνει ο πρόβλημα του ρατσισμού;
-Δεν νομίζω πως όλα αυτά δεν υπήρχαν και παλαιότερα. Δεν έχουν φύγει ποτέ. Μήπως ξεχνάμε πώς εκδιώχτηκαν οι ιθαγενείς στις ΗΠΑ και πώς τους εκμεταλλεύτηκαν οι λευκοί; Και όλα αυτά στο όνομα του πλούτου των Δυτικών. Είναι η οικονομική όψη του κόσμου που οδήγησε στην αποικιοκρατία. Επομένως, ποτέ δεν εξαφανίστηκε από τους λευκούς η επιθυμία να εκμεταλλεύονται τους μαύρους. Με τον ίδιο τρόπο, οι μαύροι που ζουν στην Ευρώπη γίνονται και αυτοί αντικείμενο εκμετάλλευσης. Πρέπει να θυμόμαστε ότι, όταν μιλάμε για ανθρώπινα δικαιώματα, αυτό αφορά όλους τους ανθρώπους. Εν έτει 2025, αυτό δεν ισχύει. Στη Μεσόγειο βλέπουμε άντρες και γυναίκες να πεθαίνουν. Στη Μέση Ανατολή γινόμαστε θεατές μιας σφαγής. Το ίδιο και στην Αφρική. Ιστορικά, αυτοί οι άνθρωποι ποτέ δεν είχαν τα ίδια δικαιώματα με τον υπόλοιπο κόσμο. Εξακολουθούμε να μην ακούμε αυτούς τους ανθρώπους. Ας είμαστε ειλικρινείς με τους εαυτούς μας. Αυτή είναι η κατάσταση στις μέρες μας. Ο πρώην πρόεδρος της Γαλλίας, Ζακ Σιράκ, είχε πει ότι ο πλούτος της Γαλλίας προέρχεται από την Αφρική. Ας θυμηθούμε τη Διακήρυξη για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, που εκδόθηκε το 1948. Ήταν μόλις μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Τότε, όλες οι χώρες είπαν «ποτέ ξανά». Ωστόσο, η Γαλλία συνέχισε να έχει τις αποικίες της και στις ΗΠΑ οι μαύροι εξακολουθούσαν να μην έχουν τα ίδια δικαιώματα με τους λευκούς. Οι χώρες που υπέγραψαν τη Διακήρυξη συνέχισαν να δίνουν την έγκρισή τους για τη συνέχιση του συστήματος εκμετάλλευσης. Στον δυτικό κόσμο εξακολουθούν να υπάρχουν πάρα πολλοί που δεν θέλουν την ισότητα. Το θέμα είναι ότι αυτοί που δεν πιστεύουν στον ρατσισμό δεν κάνουν κάτι για να αλλάξουν την κατάσταση.
-Λέτε ότι όσοι είναι ενάντια στον ρατσισμό δεν κάνουν κάτι για να αλλάξουν την κατάσταση. Τι πρέπει να κάνουμε;
-Αυτό που πρέπει να αλλάξει είναι το σύστημα και οι πολιτικές του. Αυτά είναι που προκαλούν τον ρατσισμό. Αυτό που πρέπει να παλέψουμε είναι το χρήμα, που έχει γίνει η θρησκεία του δυτικού κόσμου. Αυτή τη στιγμή οι ζάπλουτοι μοιάζουν σαν υπεράνθρωποι. Δυστυχώς, στις μέρες μας δεν υπάρχει σοβαρή ιστορική κατανόηση. Θα πρέπει να δούμε πώς η λευκή υπεροχή στηρίχτηκε στη βία. Αυτό το πράγμα έγινε δεκτό από τη δυτική κοινωνία και συνεχίζει να γίνεται. Μάλιστα, έχουμε φτάσει στο σημείο να ξεχνάμε αυτή τη βία. Να σας φέρω ένα παράδειγμα: Εγώ κατάγομαι από τη Γουαδελούπη, η οποία ήταν αποικία της Γαλλίας. Ποιος θυμάται ότι οι ιθαγενείς του νησιού υπέστησαν πολλά δεινά από τους αποικιοκράτες;
-Στο βιβλίο σας γράφετε πως κανένας δεν γεννιέται λευκός, αλλά γίνεται. Κάτι που σημαίνει πως το χρώμα είναι περισσότερο μια ιδέα και λιγότερο μια πραγματικότητα;
-Ακριβώς αυτό σημαίνει. Ξέρετε, όταν μιλάω σε κοινό, παίζω ένα παιχνίδι. Το κάνω και με μικρά παιδιά και με ενήλικες. Τους ζητάω να σηκώσουν το χέρι τους όσοι είναι λευκοί. Ύστερα, τους δείχνω τον λευκό τοίχο που βρίσκεται από πίσω μου και τους λέω «είστε αυτό το λευκό;» και φυσικά μου απαντούν «όχι». Τότε τους λέω: «Επομένως, γιατί λέτε πως είστε λευκοί;». Το χρώμα είναι μια κοινωνική και οικονομική κατασκευή. Όλες οι γενοκτονίες και η σκλαβιά που έχουν επικρατήσει στην Αμερική και στην Αφρική συνέβησαν από τους πλούσιους λευκούς και όχι από τους φτωχούς. Είναι μύθος ότι οι περισσότεροι ρατσιστές είναι φτωχοί και αγράμματοι. Φυσικά και μπορείς να καθοδηγήσεις τους ανθρώπους προς ρατσιστικές ιδέες, αλλά η βασική κατεύθυνση προέρχεται από τους πλούσιους και αυτούς που έχουν την εξουσία στα χέρια τους.
-Ακόμα και αν μπορούσαμε να αλλάξουμε το σύστημα, πόσο εύκολο είναι να αλλάξουμε τα στερεότυπα που έχουν εντυπωθεί μέσα στους ανθρώπους.
-Είναι μια ουτοπική τοποθέτηση ότι μπορούμε να αλλάξουμε το σύστημα και εγώ δεν θέλω να δώσω μια ουτοπική απάντηση. Από τη στιγμή που ο ένας μπορεί να επιβάλλεται στον άλλον και να ασκεί βία, το σύστημα δεν αλλάζει. Όπως και το γεγονός ότι η στρατιωτική δύναμη ενός κράτους ασκεί αντίστοιχη βία σε κάποιο άλλο. Φυσικά, αν μπορούσαμε να αλλάξουμε το σύστημα, τίποτε από όσα ανέφερα πιο πριν δεν θα είχε λόγο ύπαρξης.
«H σκλαβιά σε Αμερική και Αφρική συνέβη από τους πλούσιους λευκούς και όχι από τους φτωχούς. Είναι μύθος ότι οι περισσότεροι ρατσιστές είναι φτωχοί και αγράμματοι».
-Τα ρατσιστικά φαινόμενα που συναντάμε συχνά στα γήπεδα πώς τα αντιμετωπίζετε; Ποια είναι η ρίζα τους;
-Ο ρατσισμός των γηπέδων είναι μια εικόνα της κοινωνίας. Το φαινόμενο επιμένει επειδή οι άνθρωποι αισθάνονται καλά με το να είναι ρατσιστές. Οι οπαδοί αισθάνονται ανώτεροι από τους παίκτες που βρίσκονται στο γήπεδο, και αυτό τους ικανοποιεί. Θα πρέπει να καταλάβουμε πως αυτό που συμβαίνει στα γήπεδα δεν αφορά μόνο αυτούς που είναι τα θύματα (παίκτες, προπονητές, διαιτητές κ.ά.), αλλά όλους μας. Η κοινωνία λειτουργεί υποκριτικά σε αυτό το σημείο, καθώς θεωρεί πως μόνο τα θύματα πρέπει να ασχολούνται με τις ρατσιστικές επιθέσεις στα γήπεδα. Δυστυχώς, ζούμε σε μια εποχή όπου μια μορφή βίας γίνεται αποδεκτή και αποκτάει αξία. Ειδικά αυτή που προέρχεται από τους πλούσιους. Αποδεχόμαστε αυτόν τον πλούτο και του δίνουμε αξία, δίχως να σκεφτόμαστε ότι μπορεί να προέρχεται από τη σκλαβιά ανθρώπων ή την καταστροφή του φυσικού πλούτου.
*Η Λευκή σκέψη του Λιλιάν Τιράμ κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Αντίποδες σε μετάφραση Άγγελου Μουταφίδη.
