Έχετε πέντε ευρώ. Πώς θα επιλέξετε να τα ξοδέψετε; (α) Να αγοράσετε χάμπουργκερ και αναψυκτικό; (β) Να αγοράσετε πίτσα; (γ) Να νοικιάσετε ποδήλατο για μία ημέρα; Αυτό είναι το πρώτο δίλημμα που θέτει στους μαθητές το βιβλίο της Οικονομίας το οποίο θα διδαχθεί από φέτος στη Γ΄ Γυμνασίου. Έτσι ξεκινά ο κύκλος των οικονομικών προβλημάτων για τον πολίτη και καταδεικνύεται η αξία του οικονομικού εγγραμματισμού. «Όλα τα οικονομικά προβλήματα προκύπτουν από το γεγονός ότι οι άνθρωποι ζητούν πολύ περισσότερα από ό,τι μπορούν να αποκτήσουν», λέει το βιβλίο που θα διδαχθεί. «Ο μαθητής του παραδείγματός μας, με πέντε ευρώ που έχει στη διάθεσή του, μπορεί να εξασφαλίσει μόνο ένα από τα τρία αγαθά. Όλοι, άνθρωποι και κοινωνίες, βρίσκονται αντιμέτωποι με το Βασικό Οικονομικό Πρόβλημα. Επειδή αφενός τα διαθέσιμα μέσα, που συνήθως έχουν εναλλακτικές χρήσεις, είναι περιορισμένα και αφετέρου επειδή οι ανάγκες είναι απεριόριστες, οι άνθρωποι, οι επιχειρήσεις και το κράτος πρέπει να κάνουν επιλογές σε σχέση με την καλύτερη αξιοποίηση των ανεπαρκών διαθέσιμων μέσων. Η επιστήμη, που μελετά τον τρόπο με τον οποίο η κοινωνία διαχειρίζεται τους περιορισμένους πόρους της, λέγεται Οικονομική Επιστήμη (Economics)», συμπληρώνει λίγο παρακάτω και κατόπιν ξεκινά να αναπτύσσεται η διδακτέα ύλη.
Η απαραίτητη οικονομική παιδεία
Στο σημείο αυτό προκύπτει το ερώτημα εάν έχει νόημα να απαριθμήσουμε τους λόγους για την αξία της διδασκαλίας της Οικονομίας στους μαθητές. Κάτι που μοιάζει μάλλον προφανές, και όχι μόνο επειδή μια μεγάλη μερίδα μαθητών –σχεδόν το 40%– επιλέγει στις Πανελλαδικές εξετάσεις τις σχολές που ανήκουν στο επιστημονικό πεδίο της Οικονομίας-Πληροφορικής. «Οι γνώσεις των βασικών δεδομένων της Οικονομίας είναι απαραίτητες για τη ζωή μας· όποιο επάγγελμα κι αν επιλέξουμε. Ας πούμε, ένας πολύ βασικός οικονομικός κανόνας είναι αυτός που αποτυπώνεται με τρεις αριθμούς: “50-30-20”. Το 50% του εισοδήματος πρέπει να πηγαίνει στην κάλυψη των αναγκών-υποχρεώσεών μας, το 30% στις επιθυμίες μας και το 20% να διατίθεται ως ένα είδος επένδυσης», παρατηρεί ο Άρης Νότης, οικονομολόγος – εκπαιδευτικός.
Ας παραβλέψουμε το εύλογο σχόλιο πολλών, ότι για να τηρήσουμε τα ποσοστά που θέτει ο κανόνας, τα εισοδήματά μας πρέπει να φτάνουν και για τις επιθυμίες μας και για μια κάποια επένδυση. Εδώ μιλάμε για το μάθημα της Οικονομίας, που έχει στόχο «να εφοδιάσει τους μαθητές και τις μαθήτριες με τις γνώσεις και τις δεξιότητες που απαιτούνται για την κατανόηση των βασικών όρων της λειτουργίας της Οικονομίας σε εθνικό και διεθνές επίπεδο», όπως λέει ο πρόεδρος του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής, Σπύρος Δουκάκης. «Δεν έχουμε οικονομική παιδεία. Δανειζόμαστε ασύστολα βλέποντας μόνο το παρόν και… έχει ο Θεός», τονίζει ο κ. Νότης. «Ας πούμε, για να κατανοήσει ο πολίτης την αναγκαιότητα της φορολογίας, χρειάζεται παιδεία. Αλλιώς, είναι εύκολο να πέσει θύμα οικονομικού λαϊκισμού. Και η ζωή των παιδιών έχει αλλάξει. Ο γιος μου χρησιμοποιεί πιστωτική κάρτα για να αγοράσει ηλεκτρονικά παιχνίδια online, αντί να πάει σε ένα κατάστημα. Και το κάνουν πολλά παιδιά», προσθέτει ο ίδιος.
Συνεχείς αλλαγές χωρίς σταθερό σχεδιασμό
Καθώς όλοι παραδέχονται τη σημασία των οικονομικών γνώσεων στην οργάνωση της ζωής μας, έχει μεγάλη σημασία να εξιστορήσουμε την «περιπέτεια» του μαθήματος των Οικονομικών στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα: Οι Αρχές Οικονομίας διδάχθηκαν από το 2000 έως 2013 ως δίωρο μάθημα στην Α΄ Λυκείου. Το 2013-2014 δεν διδάχθηκε λόγω μετάβασης στη νέα δομή του Λυκείου, όπου το μάθημα θα διδασκόταν στη Β΄ Τάξη, ενώ το 2014-2015 διδάχθηκε ως μάθημα επιλογής στη Β΄ Λυκείου και στη συνέχεια καταργήθηκε. Όσο για την Οικιακή Οικονομία, άρχισε να διδάσκεται το 2000 στην Α΄ Γυμνασίου για δύο ώρες την εβδομάδα και στη Β΄ Γυμνασίου ως μονόωρο. Το 2020, το μάθημα στην Α΄ Γυμνασίου από δίωρο έγινε μονόωρο, ενώ στη Β΄ Γυμνασίου καταργήθηκε. Όμως, όπως λέει η Σοφία Τακάογλου, σύμβουλος Εκπαίδευσης, αρμόδια για το νέο μάθημα στο ΙΕΠ (Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής) και πρόεδρος της Ένωσης Οικονομολόγων, «η Οικιακή Οικονομία δεν είναι οικονομικό μάθημα, περιλαμβάνει μόνο ένα κεφάλαιο για τον προσωπικό προϋπολογισμό».
Αντίστοιχα, οι Αρχές Οργάνωσης και Διοίκησης Επιχειρήσεων, που διδάσκονταν στο Λύκειο από το 2000 έως το 2015, από το 2015 έγινε μάθημα επιλογής –μάλιστα ενοχλούσε το ότι στον τίτλο υπήρχαν οι Επιχειρήσεις!– και έπειτα καταργήθηκε. Ως προς το μάθημα της Οικονομίας, είχε εξαγγελθεί από το 2024 πως θα διδαχθεί στους μαθητές της Α΄ Λυκείου για μία ώρα την εβδομάδα. Ωστόσο, λόγω των αντιδράσεων από τον κλάδο των φιλολόγων –το μάθημα επρόκειτο να «κλέψει» μία ώρα από τις πέντε των Αρχαίων Ελληνικών την εβδομάδα και άρα αυτό σήμαινε λιγότερες ώρες για τους φιλολόγους–, η Οικονομία αποφασίστηκε να διδαχθεί στους μαθητές Γυμνασίου. Έτσι όμως, όπως καταλαβαίνετε, δεν οργανώνεται εκπαιδευτικό σύστημα. Γι’ αυτό λοιπόν οι γνώσεις οικονομίας και εκπαιδευτικής πολιτικής κρίνονται απολύτως απαραίτητες…
