«Τι συνέβη με τον πρώτο σας ντράμερ, τον Stumpy Peeps;».
«Πέθανε, σε ένα παράξενο ατύχημα κηπουρικής… οι Αρχές μάς είπαν να μην το ψάξουμε καν!».
«Και τον αντικατέστησε ο…».
«Stumpy Joe… τραγική ιστορία… πέθανε κι αυτός!».
«Πώς;».
«Επαθε αναρρόφηση εμετού… όχι του δικού του… η Σκότλαντ Γιαρντ δεν μπορεί να αποδείξει ποιανού ήταν».
Δεν ξέρουμε ποιος ή ποιοι ντράμερ θα εμφανιστούν στην ταινία «Spinal Tap II: The End Continues», που θα βγει στις κινηματογραφικές αίθουσες των ΗΠΑ στα μέσα Σεπτεμβρίου. Είναι πάντως σίγουρο ότι το φιλμ θα έχει παράλογους διαλόγους σαν κι αυτόν που διαμείφθηκε στο «This is Spinal Tap» (1984). Οπως κάθε συνέχεια (σίκουελ), σκοπεύει να χτίσει στο όνομα του πρωτότυπου και να το ξεπεράσει σε εμπορική και καλλιτεχνική επιτυχία. Βασικοί συντελεστές για την επίτευξη του στόχου είναι ότι η συνταγή δεν αλλάζει: ίδιος σκηνοθέτης, ίδιοι ηθοποιοί και, βέβαια, η ίδια μπάντα η οποία επανενώνεται για την αποχαιρετιστήρια περιοδεία της. Αυτή τη φορά, όμως, υπάρχουν και άσοι στο μανίκι, με guest εμφανίσεις από καλλιτέχνες όπως οι Πολ ΜακΚάρτνεϊ, Ελτον Τζον, Γκαρθ Μπρουκς και Τρίσα Γιέργουντ.
Το αρχετυπικό mockumentary
Η αλήθεια είναι ότι η πρώτη ταινία δεν σημείωσε επιτυχία στις αίθουσες και τα πήγε καλύτερα ως βιντεοκασέτα. Στο πέρασμα του χρόνου όμως αναγνωρίστηκε η πρωτοπορία της και έγινε ταινία καλτ. Εξού και η ανυπομονησία για το σίκουελ. Πού έγκειται όμως η πρωτοπορία; Ολες οι ταινίες, λίγο-πολύ, εντάσσονται σε ένα είδος. Υπάρχουν όμως και κάποιες που δεν εντάσσονται σε μία κατηγορία, γιατί δημιουργούν μια δική τους. Το «This is Spinal Tap» είναι μια ταινία καθοριστική. Ηταν η πρώτη ταινία για τη ροκ μουσική η οποία δεν την εξύμνησε, δεν την ανέλυσε, αλλά τη διακωμώδησε. Και ως συνέπεια, δημιούργησε και ένα νέο είδος: το mockumentary (αποδοτέο στα ελληνικά ως ντοκιμαντέρ-παρωδία).
Μέχρι τότε, δεν είχε γίνει κάτι ανάλογο. Προηγούμενα rockumentary περιλάμβαναν το «Don’t look back» και το «Gimme shelter», με τους σκηνοθέτες να ακολουθούν από κοντά τον Μπομπ Ντίλαν και τους Rolling Stones σε περιοδείες τους το ’66 και το ’69 αντίστοιχα, αλλά και το «The last waltz» όπου ο Μάρτιν Σκορσέζε υφαίνει την ιστορία των Band με αφορμή την αποχαιρετιστήρια συναυλία τους. Ολα αυτά, όμως, είχαν ως θέμα υπαρκτούς καλλιτέχνες, τους οποίους προσπαθούσαν να «αποκαλύψουν» στο κοινό με θετική προδιάθεση.
Εξωφρενικά ευτράπελα
Στο «This is Spinal Tap», σκοπός ήταν ακριβώς το αντίθετο: το συγκρότημα ήταν εφεύρημα του σεναρίου και η ταινία είχε στόχο να παρωδήσει τη ροκ μουσική βιομηχανία. Το φιλμ αποτέλεσε το σκηνοθετικό ντεμπούτο του Ρομπ Ράινερ, ο οποίος πρωταγωνιστεί και ο ίδιος: παίζει τον ρόλο ενός κινηματογραφιστή ο οποίος ακολουθεί και καταγράφει την περιοδεία της μπάντας Spinal Tap στις ΗΠΑ, σε μια δύσκολη φάση της καριέρας της.
Το σενάριο καλύπτει όλες τις πτυχές του χώρου: τα συμπτώματα μιας καριέρας σε παρακμή, τις διαφωνίες καλλιτέχνη και δισκογραφικής εταιρίας, τις τριβές μεταξύ των μελών ενός γκρουπ –ειδικά όταν αρχίζει να ανακατεύεται στις αποφάσεις και η επίσημη αγαπημένη του ενός (βλέπε Γιόκο)– αλλά και τα ευτράπελα που συνοδεύουν μια ροκ περιοδεία. Και αυτό γίνεται με πειστική σκιαγράφηση των χαρακτήρων, ρεαλιστική αποτύπωση του περιβάλλοντος και διαλόγους μεταξύ λογικού και παραλόγου.
Η παρωδία υπάρχει παντού. Οι ντράμερ του συγκροτήματος έχουν την τάση να πεθαίνουν υπό μυστηριώδεις συνθήκες. Ο ένας ενώ κάνει δουλειές στον κήπο του, ο δεύτερος από αναρρόφηση εμετού (βλέπε Χέντριξ) και ο τρίτος εκρήγνυται ενώ παίζει. Σε μία από τις συναυλίες τους, ενώ βγαίνουν πανηγυρικά από τα παρασκήνια προς τη σκηνή, χάνουν τον δρόμο και μετά από λίγο ανακαλύπτουν ότι κάνουν κύκλους στον ίδιο χώρο, καταλήγοντας στο ίδιο σημείο. Οταν πέφτει η ιδέα να δημιουργήσουν ένα σκηνικό Stonehenge για τις συναυλίες τους, ο καλλιτέχνης ακολουθεί πιστά το σχέδιο που έχει αποτυπωθεί σε μια χαρτοπετσέτα και το κατασκευάζει κυριολεκτικά και όχι σε κλίμακα. Το σκηνικό βγαίνει σε διαστάσεις εκατοστών αντί μέτρων και για να σώσουν την κατάσταση βγάζουν δύο νάνους στη σκηνή. Και βέβαια υπάρχουν και οι επικές ατάκες, όπως η θρυλική «οι δικοί μας ενισχυτές είναι καλύτεροι, έχουν ένταση μέχρι το 11».
Οταν πρωτοείδα την ταινία, πέρασα ευχάριστα αλλά δεν εντυπωσιάστηκα. Δεν ξέρω γιατί. Ισως γιατί περίμενα ένα ντοκιμαντέρ, όπως με είχε (έντεχνα) προϊδεάσει ο Αγγλος συμφοιτητής μου: «Είναι ένα είδος ροκ ντοκιμαντέρ». Αφού πέρασα κάμποση ώρα να αναρωτιέμαι γιατί η μπάντα μού ήταν παντελώς άγνωστη, είδα τον Πάτρικ Μακνί, γνωστό από την τηλεοπτική σειρά «Οι εκδικητές», ως πρόεδρο μιας δισκογραφικής εταιρείας και εκεί κατάλαβα ότι βλέπω ένα φιλμ με ηθοποιούς. Με τα χρόνια, όμως, κατάλαβα ότι σε κάποια πράγματα ήταν ανατρεπτικά εύστοχη.
Τραγελαφικές καταστάσεις
Και ποια συμπεράσματα βγάζει για τη βιομηχανία του ροκ; Πρώτη από όλα, δεν είναι όλοι οι καλλιτέχνες του ίδιου πνευματικού ή μουσικού επιπέδου. Ο Γκάρι Μουρ έχει δηλώσει ότι όταν άκουσε για πρώτη φορά το «Bohemian rhapsody» έμεινε με το στόμα ανοιχτό: «Αισθανόσουν να ξεπετάγονται τα πτυχία και τα A-levels… στους στίχους, στη μελωδία, στην ενορχήστρωση». Οι μουσικοί των Spinal Tap είναι μέτριου πνευματικού επιπέδου, με αποτέλεσμα σοβαρές ερωτήσεις να επιφέρουν τραγελαφικές απαντήσεις.
Δεύτερον, τα αγόρια είναι πάντα αγόρια και δεν ωριμάζουν ποτέ, ειδικά όταν για κάποιο λόγο πετυχαίνουν, αποκτούν αποδοχή, φουσκώνει το εγώ τους και νομίζουν ότι είναι θεοί. Και κάποια στιγμή μια καπάτσα γυναίκα τούς τυλίγει όλους σε μια κόλλα χαρτί και παίρνει τη θέση του μάνατζερ, επειδή ο αγαπημένος της σκέφτεται με το κάτω κεφάλι.
Τρίτον, η ροκ μουσική είναι και αυτή μια μπίζνα όπως όλες οι άλλες, με ανισορροπίες ισχύος μεταξύ συνεργαζόμενων μερών. Η σκηνή στην οποία προκύπτει διαφωνία μεταξύ μπάντας και εταιρείας για το «προκλητικό» εξώφυλλο του νέου άλμπουμ είναι χαρακτηριστική. Η υπεύθυνη δημοσίων σχέσεων της δισκογραφικής (η μετέπειτα γνωστή «νταντά» Φραν Ντρέσερ) προσπαθεί να εξηγήσει ότι το «sexist» εξώφυλλο θα λειτουργήσει αρνητικά, το συγκρότημα δεν καταλαβαίνει γιατί το «sexy» είναι κακό, ο μάνατζερ λέει ότι πρέπει να βρεθεί μια συμβιβαστική λύση που θα ικανοποιεί όλους και τελικά η λύση προκύπτει εν αγνοία του γκρουπ: το εξώφυλλο τυπώνεται ολόμαυρο. Κατράμι, χωρίς καν τίτλο, με τον μάνατζερ να προσπαθεί εκ των υστέρων να πείσει το γκρουπ ότι πρόκειται για πρωτοποριακή ιδέα.
Καθολική ροκ αποδοχή (και όχι μόνο)
Η ταινία βρήκε αποδοχή και στο σινάφι: πολλά μεταγενέστερα γκρουπ του χέβι μέταλ κόπιαραν το ντύσιμο της μπάντας επί σκηνής, για κάποιους ήταν η καλύτερη ροκ ταινία που βγήκε ποτέ, ενώ για άλλους ήταν η επιβεβαίωση της κατάντιας της μουσικής βιομηχανίας. Γενικότερα, ήταν τόσο επιδραστική που δημιούργησε και έναν νέο όρο στο χώρο: η φράση «πολύ Spinal Tap» χρησιμοποιείται συχνά από μουσικούς και ειδικούς για να χαρακτηρίσει αρνητικά τις υπερβολές και την τρέλα του μεγαλείου.
Και βέβαια, αποτέλεσε εφαλτήριο καριέρας για όλους τους συντελεστές. Ο Ρομπ Ράινερ έγινε πολυβραβευμένος σκηνοθέτης με μεγάλες επιτυχίες («When Harry met Sally», «Misery», «A few good men», «The bucket list»), ενώ οι Κρίστοφερ Γκεστ, Μάικλ Μακ Κιν και Χάρι Σίρερ, που υποδύονται τα τρία βασικά μέλη της μπάντας, έκαναν καριέρα ως ηθοποιοί, σεναριογράφοι, σκηνοθέτες και συνθέτες, με τον δεύτερο να κερδίζει ακόμα και Grammy. Και αν αυτό φαίνεται περίεργο, είναι αξιοσημείωτο ότι τα τραγούδια της ταινίας συνέθεσαν οι ίδιοι, μαζί με τον σκηνοθέτη.
Λίγα sequels ξεπερνούν το πρωτότυπο και σε εμπορική επιτυχία και σε καλλιτεχνικό αποτέλεσμα. Για να δούμε… τουλάχιστον θα πάνε οι ενισχυτές στο 12;
Ο Μωρίς Σιακκής σπούδασε Πολιτικές Επιστήμες «εδώ» και «έξω», δούλεψε 30 χρόνια στο μάρκετινγκ και την επικοινωνία και έχει μόνιμη αδυναμία στη μουσική, στην ιστορική έρευνα και στα ταξίδια. Εχει κάνει ραδιοφωνικές εκπομπές, έχει γράψει άρθρα και έχει δημοσιεύσει δύο βιβλία για την ιστορική εξέλιξη της ροκ μουσικής.
