Έβλεπα τις προάλλες ένα απολαυστικό ντοκιμαντέρ για τον ρόλο της τυχαιότητας στην επιλογή των ειδών. Μια αρχαιοβιολόγος εξιστορούσε, με επιστημονικά τεκμήρια, την πορεία του ανθρώπινου είδους μέσα από χιλιετίες εξέλιξης, λέγοντας ούτε λίγο ούτε πολύ ότι στη θέση μας, σήμερα, θα μπορούσαν να βρίσκονται κάποια άλλα θηλαστικά με εξαιρετικές νοητικές ικανότητες και αξιοθαύμαστη προσαρμοστικότητα – όχι απαραίτητα χερσαία, αλλά υδρόβια. Τα δελφίνια, ίσως.
Η υπόθεση μου φάνηκε ελαφρώς τραβηγμένη. Ένας άλλος τεχνολογικός πολιτισμός, με πεδίο το υγρό στοιχείο; Άλλες μορφές επικοινωνίας που δεν στηρίζονται στη γραφή και στη γλώσσα; Δελφινουπόλεις και δελφίνια στο διάστημα; Μέχρι που διάβασα αυτή την είδηση…
Το ευρύ κοινό ενημερώθηκε πρόσφατα, αλλά συμβαίνει τα τελευταία είκοσι χρόνια. Σύμφωνα με μια μελέτη που δημοσιεύτηκε τον περασμένο Ιούνιο, από τα μέσα της δεκαετίας του 2000 φάλαινες όρκες έχουν παρατηρηθεί σε τουλάχιστον 34 διαφορετικές περιπτώσεις να προσφέρουν δώρα σε ανθρώπους. Τα δώρα ήταν θηράματα που είχαν φονεύσει οι ίδιες (μεγάλα ψάρια, πουλιά ή άλλα θηλαστικά) και οι όρκες τα άφηναν κοντά σε ανθρώπους που επέβαιναν σε πλεούμενα ή ακόμα και μέσα στη θάλασσα. Σε ορισμένες περιπτώσεις, μάλιστα, εάν οι άνθρωποι αγνοούσαν την προσφορά, οι όρκες επέστρεφαν μερικές ημέρες αργότερα με νέα δώρα.
Ποτέ στο παρελθόν δεν έχει συμβεί ένα μη εξημερωμένο ζώο να προσεγγίσει τον άνθρωπο με δική του πρωτοβουλία, όχι μόνο από περιέργεια ή αίσθηση μη απειλής, αλλά με πρόθεση να εγκαινιάσει μια σχέση, κάνοντας το πρώτο βήμα. Οι ηθολόγοι προσπαθούν να ερμηνεύσουν αυτή την τακτική κάνοντας λόγο για «ετεροσυγγενή αλτρουισμό»: έναν σχετικά νέο όρο στη βιολογία της συμπεριφοράς και στην εξελικτική οικολογία, ο οποίος αναφέρεται στην αλτρουιστική προσφορά που εμφανίζεται ανάμεσα σε διαφορετικά είδη, χωρίς να διαφαίνεται κάποιο προσωπικό όφελος (αντιθέτως, μάλιστα, με κάποιο κόστος) για το ίδιο το ζώο που κάνει τη χειρονομία.
Γιατί όμως οι όρκες αποφάσισαν τώρα να μοιραστούν τη λεία τους μαζί μας χωρίς φανερό εξελικτικό κέρδος για τις ίδιες; Τρεις είναι οι βασικές επιστημονικές υποθέσεις:
πολιτισμικό savoir vivre Οι όρκες μοιράζονται συχνά τροφή μεταξύ τους, οπότε ενδέχεται να επεκτείνουν το ίδιο πρωτόκολλο ευγένειας και σε εμάς.
εξερευνητική διάθεση Ισως να δοκιμάζουν πειραματικά τις ανθρώπινες αντιδράσεις για να συλλέξουν περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τη συμπεριφορά αυτού του περίεργου όντος, που δεν ανήκει στη θάλασσα, αλλά για κάποιο λόγο βρίσκεται συνέχεια μέσα στα πόδια (πτερύγια;) τους.
πρώιμη μορφή αλληλεπίδρασης Μια προσπάθεια οικοδόμησης σχέσης εμπιστοσύνης με άγνωστες έως τώρα μελλοντικές προεκτάσεις.
Όπως καταλαβαίνετε, καμία από τις επιστημονικές υποθέσεις δεν αγγίζει τον πυρήνα του διπλού ερωτήματος: «γιατί» και κυρίως «γιατί τώρα». Η γενικόλογη εξήγηση «επειδή είναι κοινωνικά ζώα με φυσική περιέργεια και διερευνητική διάθεση» δεν πείθει, νομίζω, ούτε αυτούς που τη διατυπώνουν.
Και σκέφτομαι τώρα εγώ: Λες να κατάλαβαν, παρατηρώντας μας από τότε που βουτήξαμε το πόδι μας στο νερό, πόσο θάλασσα τα κάναμε με τον πλανήτη και να ετοιμάζονται για την επόμενη αλλαγή φρουράς;
