«Προσεκτικά, μη γλιστρήσετε», φωνάζουν οι λιμενεργάτες προς τους επιβάτες που επιβιβάζονται στο φεριμπότ που συνδέει την Αρκίτσα με το λιμάνι της Αιδηψού. Το πορθμείο γεμίζει ασφυκτικά με τροχοφόρα, η πόρτα κλείνει και ξεκινάει το σαραντάλεπτο ταξίδι προς τη λουτρόπολη της Βόρειας Εύβοιας. «Ελάτε, ελάτε για φωτογραφία!» Λίγο πριν δέσει στο λιμάνι, οι οικογένειες στήνονται στο κατάστρωμα και ποζάρουν με φόντο το καταπράσινο βουνό, τα ξενοδοχεία της Αιδηψού και τη θάλασσα που χρυσαφίζει.
Αποπνέουν έναν αέρα, μια ενέργεια που μαρτυρά πως έχουν ξαναέρθει στην Αιδηψό για διακοπές. Το επιβεβαιώνω από την οικογένεια που στέκεται πλάι μου, για τους οποίους η Αιδηψός αποτελεί κομμάτι μιας οικογενειακής παράδοσης, αλλά και από το ζευγάρι των 60άρηδων από τη Γερμανία που επισκέφθηκαν το μέρος πριν από μία δεκαετία και φέτος το νοστάλγησαν. Νοίκιασαν ένα στούντιο πριν από μήνες. Πριν πατήσω το πόδι μου στο λιμάνι της Αιδηψού, είχα πέσει στην παγίδα του ηλικιακού ρατσισμού. Είχα στο μυαλό μου το στερεότυπο πως πρόκειται για έναν προορισμό αποκλειστικά για ηλικιωμένους. Φυσικά, ακόμη και με μια απλή παρατήρηση από το παράθυρο του αυτοκινήτου εξάγεται εύκολα το συμπέρασμα πως αποτελούν την πλειοψηφία, ωστόσο τα στερεότυπα υπάρχουν για να καταρρίπτονται.
Πρωτεύουσα του ιαματικού τουρισμού
Για την ακρίβεια, η Αιδηψός είναι ένας οικισμός που δεν τον αγγίζει η θάλασσα, τέσσερα χιλιόμετρα μακριά από το κέντρο του επινείου της, δηλαδή τα Λουτρά Αιδηψού. Κάποιοι παραθεριστές, κυρίως οι παλιοί, τα αποκαλούν ακόμη «Λουτρά». Κατεβαίνουν στην παραλία φορώντας τα καπέλα τους και κρατώντας τις τσάντες θαλάσσης και κατευθύνονται στην ακτή, μπροστά από το εμβληματικό ξενοδοχείο Θέρμαι Σύλλα. Τοπόσημο της Αιδηψού, διακρίνεται χάρη στον πυργίσκο του, που δίνει την αύρα μιας άλλης εποχής.
Το ξενοδοχείο πήρε την ονομασία του από τον Ρωμαίο στρατηγό Σύλλα, ο οποίος έκανε χρήση των ιαματικών νερών στην περιοχή κάθε φορά που εμφάνιζε προβλήματα υγείας, όπως μαθαίνουμε από τους Βίους Παράλληλους του Πλουτάρχου. Τα ερείπια των ρωμαϊκών λουτρών αποτελούσαν για αιώνες τοπόσημο της περιοχής. Στα μέσα του 19ου αιώνα, οι κάτοικοι των γειτονικών οικισμών (Αιδηψός, Γιάλτρα, Λιχάδα) έστηναν καταλύματα στη βόρεια άκρη των Λουτρών, κάτω από τα πλατάνια, τα φύλλα των οποίων «σκέπαζαν» τις ιαματικές πηγές.
Το ξενοδοχείο αναπτύχθηκε στη θέση ενός οικοπέδου που δόθηκε στην οικογένεια αγωνιστών του 1821 Τομπάζη ως ανταπόδοση για την προσφορά τους στη μάχη για την αποτίναξη του τουρκικού ζυγού. Ο γόνος της οικογένειας, Ερρίκος, ίδρυσε το ξενοδοχείο το 1897, καθιστώντας το την πρώτη μονάδα πολυτελείας στην ευρύτερη περιοχή, που διαθέτει τις δικές της ιαματικές πηγές. Στις αρχές του 20ού αιώνα, ο θερμαλισμός αποτελούσε μία από τις πρώτες μορφές τουρισμού στο ελληνικό κράτος. «Στα κειμήλια του ξενοδοχείου βρήκαμε κάποια γράμματα από Αυστριακούς, οι οποίοι ρωτούσαν για τις τιμές των δωματίων με φυσικό φως και με κερί, καθώς ο ηλεκτρισμός δεν είχε φτάσει ακόμη στην Αιδηψό», μας λέει ο διευθυντής του ξενοδοχείου, Γιάννης Κουτρόπουλος.
Με τον ηλεκτρισμό, έρχεται και η τουριστική ανάπτυξη. Στον πεζόδρομο της παραλίας βρίσκονται τα μεσοπολεμικά ξενοδοχεία Αύρα, Ιστιαία και Αίγλη. Από το Θέρμαι Σύλλα διακρίνονται το ξενοδοχείο Κασταλία, που λειτούργησε ως κέντρο λουτροθεραπείας για τους αναπήρους πολέμου, το Αι Πηγαί με την τεράστια μαρκίζα, στο βάθος το Ηράκλειον με τη χαρακτηριστική μπορντό πρόσοψη και το Στάδιον με τη λευκή. Από τα παραπάνω λειτουργούν ακόμη τα Αύρα, Ιστιαία και Θέρμαι Σύλλα.
Μεσοπόλεμος και αστροναύτες
Κατά τη διάρκεια του Μεσοπολέμου, η Αιδηψός εξελίσσεται στο σημαντικότερο κέντρο του ιαματικού τουρισμού στην Ελλάδα, προσελκύοντας ιστορικές προσωπικότητες. Στο Θέρμαι Σύλλα, υπάρχουν ακόμα τα δωμάτια που επισκέφθηκαν ο Ελευθέριος Βενιζέλος, η Μαρία Κάλλας, η Γκρέτα Γκάρμπο και ο Ουίνστον Τσώρτσιλ. Τα ταβάνια ψηλά, με γύψινα διακοσμητικά που θυμίζουν μια εποχή που η φροντίδα στην κατασκευή ήταν αυτονόητη. Υπάρχει μια αίσθηση καθαρής ιστορικότητας στον χώρο· όχι σαν μουσειακό έκθεμα, αλλά σαν ζωντανή συνέχεια.
Κατά τη διάρκεια του Μεσοπολέμου, η Αιδηψός εξελίσσεται στο σημαντικότερο κέντρο του ιαματικού τουρισμού στην Ελλάδα, προσελκύοντας ιστορικές προσωπικότητες όπως ο Ελευθέριος Βενιζέλος, η Μαρία Κάλλας κ.ά.
Από το παράθυρό μου βλέπω την πισίνα, όπου ηλικιωμένοι κάνουν ασκήσεις. Το νερό είναι ένα κράμα θαλασσινού και ιαματικού, η θερμοκρασία του κυμαίνεται μεταξύ 28 και 30 βαθμών Κελσίου. Προτιμώ να κατευθυνθώ προς την αίθουσα υδροθεραπείας, την οποία επισκέφθηκαν «για αποθεραπεία κοσμοναύτες από το Ινστιτούτο Γκαγκάριν και χορευτές από τα ρωσικά μπαλέτα που είχαν καταπονημένα γόνατα. Τα αποτελέσματά της ήταν θεαματικά, λόγω της δράσης του ιαματικού νερού στο μυοσκελετικό τους σύστημα», σημειώνει η Βούλα Καράτζιου-Αναστασοπούλου, συνιδιοκτήτρια του ιστορικού ξενοδοχείου.
Στην υποδοχή αντικρίζω τις φωτογραφίες από την επίσκεψη στο Θέρμαι Σύλλα μιας αποστολής Αμερικανών και Ρώσων αστροναυτών και κοσμοναυτών στον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό. Αναγνωρίζω το πλατύ χαμόγελο της αστροναύτη Πέγκι Γουίτσον, η οποία θυμάμαι ότι κατέχει το ρεκόρ της γηραιότερης γυναίκας που πραγματοποίησε περίπατο στο Διάστημα. Καθώς μπαίνω στο νερό, νιώθω μόνο τη θερμοκρασία, μεταξύ 30 και 32 βαθμών Κελσίου. Βυθίζομαι αργά και νιώθω τη ζεστασιά να κυριεύει τους μυς. Χαλαρώνω και δεν χρειάζεται να κάνω τίποτα. Απλώς μένω εκεί. Οι παλμοί επιβραδύνονται, ο νους αδειάζει και για λίγα λεπτά δεν υπάρχει τίποτε άλλο πέρα από το «εδώ».
Για μπάνιο στις «πισινούλες»
Μπροστά από το ιστορικό ξενοδοχείο, σωληνώσεις με ιαματικό νερό καταλήγουν στη θάλασσα του Ευβοϊκού Κόλπου, δημιουργώντας μια ιδιαίτερη συνθήκη λουτροθεραπείας και κολύμβησης: εκεί που είναι δροσερό το ρεύμα, ξαφνικά διακόπτεται από την υψηλή θερμοκρασία του ιαματικού νερού. Οι ακτές είναι μικρές και στενές, σχηματισμένες ανάμεσα σε βράχους που έχουν διαβρωθεί και κιτρινίσει από τη μεγάλη ποσότητα ασβεστωμάτων και ιχνοστοιχείων που διαθέτει το νερό. Μάλιστα, σε έναν από αυτούς οι ντόπιοι μάς είπαν πως μέσα στην πανδημία νεαρά άτομα εκμεταλλεύτηκαν την έλλειψη της κίνησης και δημιούργησαν τεχνητές τρύπες, σαν πισινούλες, που μαζεύουν νερό από τις ιαματικές πηγές, ώστε να κάθονται μέσα σε αυτές και να χαλαρώνουν.
Οι ακτές είναι μικρές και στενές, σχηματισμένες ανάμεσα σε βράχους που έχουν διαβρωθεί και κιτρινίσει από τη μεγάλη ποσότητα ασβεστωμάτων και ιχνοστοιχείων που διαθέτει το νερό.
Οι ομπρέλες είναι λιγοστές, στήνονται μόνο από τους πρώτους που πιάνουν «στασίδι» από τις εννέα το πρωί. Οι περισσότεροι έρχονται από τις δέκα και μετά, και αναχωρούν λίγο πριν από τη μία. Μόλις φτάνουν, οι παραθεριστές απλώνουν τις πετσέτες τους σε όποια ελεύθερη επιφάνεια βρουν. Άλλοι στην άμμο, άλλοι στο πεζούλι, κάτω από τις ξύλινες κρεμάστρες, όπου κρεμούν τα πράγματα και τις πετσέτες τους, άλλοι πάνω στον ιαματικό βράχο και πιο πέρα, όπως στο ερειπωμένο περίπτερο του ΕΟΤ, του οποίου το στέγαστρο προσφέρει σκιά σε όσους δεν είναι φαν της ηλιοθεραπείας. Οι περισσόπτεροι φορούν ειδικά παπούτσια για τη θάλασσα, τόσο για να αποφύγουν κάποιο γλίστρημα στους βράχους, όσο και για το βότσαλο στις παραλίες. «Να τον προσέχεις τον βράχο, δεν αστειεύεται. Και να μην τρέχεις!» φωνάζει μια μητέρα στην κόρη της, η οποία ανεβοκατεβαίνει τις σκάλες και μαζεύει άργιλο από τον βράχο.
Μπαίνω πρώτα στη θάλασσα με βήμα δειλό, όπως όλα τα άτομα που δεν είναι μαθημένα να περπατούν σε βοτσαλωτές ακτές, δροσίζομαι λίγο και ύστερα βγαίνω έξω, για να σταθώ στην άκρη του βράχου, όπου πέφτει καταρρακτωδώς ιαματικό νερό. Υπάρχει μια μικρή ουρά αναμονής. Επικρατεί ένας άγραφος κανόνας, που θέλει τους λουόμενους να σέβονται την πολυκοσμία και να μην κάνουν κατάχρηση του χρόνου. Πλησιάζω το νερό διστακτικά, μήπως είναι υπερβολικά καυτό, και ύστερα στέκομαι στον κίτρινο βράχο. Ο ορισμός της χαλάρωσης.
Από τη Θεσσαλία μέχρι τη Σερβία
Στον διπλανό βράχο κάθονται τρεις γυναίκες από την πόλη Κρούσεβατς στη Σερβία. Μου φαίνεται περίεργο που βρίσκονται τόσο νότια, μια και οι γείτονες από τις βαλκανικές χώρες συνηθίζουν να παραθερίζουν στις ακτές της Πιερίας, της Χαλκιδικής και της Καβάλας. «Τα ταξιδιωτικά γραφεία διαφημίζουν συχνά τουριστικά πακέτα για την Αιδηψό. Φέτος αποφασίσαμε να έρθουμε για πρώτη φορά, διότι μας φάνηκε ότι ήταν πιο φθηνά από τις τιμές που κοιτάξαμε στη Βόρεια Ελλάδα και επειδή θέλαμε να έρθουμε σε κάτι διαφορετικό», εξηγεί η Βέσνα.
Με όσους ντόπιους μιλήσαμε, παρατηρούν πως η τουριστική κίνηση έχει μειωθεί αυτό το καλοκαίρι. «Κάποτε έκαναν εδώ τουρισμό είκοσι μέρες. Είναι φθηνότερα από τα νησιά, αλλά και πάλι, τα τελευταία χρόνια όλοι κόβουν μέρες. Ο Έλληνας δεν μπορεί πια», επισημαίνει η Έλλη Καρατσιράκη, η οποία διαθέτει πανσιόν με ενοικιαζόμενα δωμάτια στην περιοχή των Πλατανιών, απ’ όπου αναπτύχθηκε η πόλη των Λουτρών. Ωστόσο, υπάρχει ένα αντίβαρο. «Η Αιδηψός είναι ένα μέρος που έχει τουρισμό όλο τον χρόνο. Η σεζόν έχει επιμηκυνθεί μέχρι τον Οκτώβριο, ενώ τα ιαματικά νερά την καθιστούν ιδανικό προορισμό ακόμη και τον χειμώνα. Φανταστείτε ότι την 28η Οκτωβρίου είμαστε γεμάτοι. Και δεν έρχονται μόνο ηλικιωμένοι, αλλά και νεαρά ζευγάρια που τους αρέσει ο ιαματικός τουρισμός».
Λίγο νωρίτερα, όταν συναντήσαμε την οικογένεια Ντελμπεντέρη στο εργαστήριο αρτοποιημάτων και πιτοειδών που λειτουργεί εδώ και 40 χρόνια, ανέφεραν ότι το Evia Pass αποτέλεσε σημαντική αφορμή για να ανακαλύψουν οι επισκέπτες τη Βόρεια Εύβοια. «Ήρθε πολύς κόσμος που δεν ήξερε την περιοχή και έπαθαν σοκ, γιατί έχει τόσες οικονομικές επιλογές για διαμονή και φαγητό. Και μάλιστα, παρατηρώ το εξής: ένα μεγάλο ποσοστό που ήρθε στην Αιδηψό, θα επιστρέψει. Είναι σίγουρο», υπογραμμίζει η Σοφία Ντελμπεντέρη.
Οινογνωσία και περαντζάδα
Λίγο μετά τις δώδεκα και μισή το μεσημέρι, οι παραλίες αδειάζουν. Ώρα κατάκλισης και ξεκούρασης. Πολλοί τρώνε στα μπαλκόνια των στούντιο, άλλοι στις ταβέρνες, κάτω από τα πλατάνια, που βρίσκονται στα βόρεια της πόλης, είτε στον παραλιακό δρόμο προς Άγιο Νικόλαο. «Ακόμη ήρεμα είμαστε, πού να δείτε το Σάββατο και την Κυριακή τι γίνεται», μας λέει ο σερβιτόρος στην ψαροταβέρνα του Μαραβέλη μόλις φέρνει τα φρέσκα ψάρια στο τραπέζι.
«Η σεζόν έχει επιμηκυνθεί μέχρι τον Οκτώβριο, ενώ τα ιαματικά νερά την καθιστούν ιδανικό προορισμό ακόμη και τον χειμώνα. Φανταστείτε ότι την 28η Οκτωβρίου είμαστε γεμάτοι». ―Ελλη Καρατσιράκη
Το απόγευμα, το πρόγραμμα λέει ξανά παραλία, κοντά στις πέντε και μισή, και φευγιό στις επτά, μόλις ο ήλιος αρχίζει να πέφτει και τα χρώματά του να αναδεικνύουν το πρώην αναψυκτήριο «Κύμα», το οποίο παίρνει ζωή σε περιοδικές εικαστικές εκθέσεις και στη διάρκεια του Evia Film Project, που διοργανώνει το Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης στις αρχές του καλοκαιριού. Λίγο πριν δύσει ο ήλιος, επισκεπτόμαστε το οινοποιείο Βρυνιώτη στα γειτονικά Γιάλτρα. Η οικογένεια Βρυνιώτη έχει διαμορφώσει έναν χώρο στον αμπελώνα, τον οποίο οι λάτρεις του οινοτουρισμού και της οινογνωσίας μπορούν να επισκεφθούν και να δοκιμάσουν τις τοπικές ποικιλίες που ευδοκιμούν στην περιοχή, όπως το Βραδιανό και η Μαυροκοντούρα, έχοντας για πανοραμική θέα τον Βόρειο Ευβοϊκό.
Επιστρέφοντας στην Αιδηψό, ο κόσμος ξεμυτίζει στον παραλιακό πεζόδρομο, ο οποίος κλείνει κάθε απόγευμα για τα αυτοκίνητα. Πολλοί όμως κάνουν στάση πρώτα στο ζαχαροπλαστείο Μαχαιράς για αμυγδαλωτά, εργολάβους και κουραμπιέδες βουτύρου. Η οικογενειακή επιχείρηση λειτουργεί εδώ και 110 χρόνια στην Αιδηψό. Πίσω στο εργαστήριο, ο Γιάννης Μαχαιράς και ο γιος του, Ανάργυρος, παρασκευάζουν τα φημισμένα γλυκά της πόλης, τα οποία προμηθεύονται όσοι επιστρέφουν πίσω στη βάση τους. «Ήταν το πρώτο ζαχαροπλαστείο της πόλης και από δω ξεκίνησαν όλοι οι σημερινοί ζαχαροπλάστες της περιοχής. Κάτι χαρακτηριστικό που θυμάμαι από τον παππού μου είναι οι παλιές συνταγές του. Όταν τις έφτιαχνε, έλεγε: “Βάζω πάντοτε λίγη ζάχαρη, διά οικονομία”. Τότε, η ζάχαρη ήταν εισαγωγής και ήταν πιο ακριβή από το αμύγδαλο, που σήμερα είναι πολύ πιο ακριβό. Γι’ αυτό έφτιαχναν τότε αυτά τα γλυκά», αναφέρει ο κ. Μαχαιράς.
Στις εννέα, το τουριστικό τρενάκι ξεκινάει τις βόλτες του. Άνθρωποι όλων των ηλικιών επιβιβάζονται και βγάζουν φωτογραφίες. Από τα ηχεία ακούγονται τα Νησιώτικα του Πάριου. Μπορεί να μην είμαστε στις Κυκλάδες, αλλά και η Εύβοια νησί είναι. Οι κάτοικοι και οι παραθεριστές φορούν τα ρούχα με τα οποία νιώθουν άνετα και ανεβοκατεβαίνουν κάνοντας περαντζάδα και τρώγοντας παγωτό και καλαμπόκι. Αρκετοί κάνουν στάση στο θερινό σινέ Απόλλων, τον μοναδικό κινηματογράφο που λειτουργεί ακόμη στην ευρύτερη περιοχή, για να παρακολουθήσουν μερικές σκηνές από την ταινία που προβάλλεται δωρεάν. Στην Αιδηψό όλα θυμίζουν ότι το καλοκαίρι είναι εδώ και δεν έχει καμία βιασύνη να φύγει. Ούτε και εμείς, βέβαια.
