Βράδυ Πέμπτης 10 Ιουλίου, και στην ολοκαίνουργια IMAX, βόρεια της Αθήνας, δεν πέφτει καρφίτσα. Τα fanboys δηλώνουν μαζικό «παρών» στη βραδιά της πρεμιέρας του νέου Σούπερμαν, στην (τεράστια και πολυδιαφημισμένη) αίθουσα της πόλης που διατείνεται ότι παρέχει τις καλύτερες συνθήκες προβολής. Η ανυπομονησία και η διάθεση αποφυγής κάθε είδους spoiler, από αυτά που αρχίζουν να εμφανίζονται στο διαδίκτυο μερικές ώρες μετά τις παγκόσμιες πρεμιέρες, είναι οι δύο παράγοντες που συντελούν στο να κόβονται διαχρονικά πολλά εισιτήρια την πρώτη μέρα προβολής κάθε νέας ταινίας DC ή Marvel – συνήθως η πρώτη Πέμπτη ισοφαρίζει ή και ξεπερνά ακόμη και το πρώτο Σάββατο στην Ελλάδα. Η ταινία γενικά αρέσει, ο σκηνοθέτης και σεναριογράφος Τζέιμς Γκαν έχει καταφέρει να πατήσει πάνω σε εκείνη τη λεπτή γραμμή που χωρίζει το εύπεπτο θέαμα από το σοβαρό κοινωνικοπολιτικό σχόλιο, ο Ντέιβιντ Κόρενσουετ είναι γοητευτικός και φαίνεται πως έχει γίνει αποδεκτός ως ο εκλεκτός που θα κουβαλήσει τα βαριά γαλόνια του πιο διάσημου σούπερ ήρωα για τα επόμενα χρόνια, στην Αμερική εκτυλίσσεται ένα μίνι σούσουρο που διαρκεί μερικές μέρες, με το συντηρητικό κοινό να κατηγορεί για woke agenda (αστεία πράγματα για μια ιστορία που υπερασπίζεται με κάθε τρόπο τον «αμερικανικό τρόπο ζωής» – ό,τι κι αν σημαίνει αυτό), η ταινία έχει φέρει μέχρι τώρα πάνω από τα διπλά στα ταμεία, σε σχέση με το τεράστιο μπάτζετ των 225 εκατ. δολαρίων – όλα βαίνουν κατ’ ευχήν και στις mid και after credits σκηνές, που τα fanboys περιμένουν πάντα ευλαβικά, μένοντας καθηλωμένα στη θέση τους καθ’ όλη τη διάρκεια των τίτλων τέλους, προοικονομείται η συνέχεια του νέου, διευρυμένου σύμπαντος ταινιών και ηρώων της DC.
Ο Σούπερμαν ήταν η δεύτερη από τις τρεις υπερηρωικές ταινίες του φετινού καλοκαιριού, που ξεκίνησε αρχές Μαΐου με τους αντι-ήρωες Thunderbolts και ολοκληρώνεται αυτές τις μέρες με το δεύτερο (!) μέσα σε είκοσι χρόνια reboot των Fantastic Four, 36η και 37η ταινία, αντίστοιχα, του διευρυμένου κινηματογραφικού σύμπαντος της Marvel. Το κοντέρ του παγκόσμιου box office έχει δείξει 1,3 δισ. δολάρια συνολικά, ενώ ικανοποιητικά (όχι όμως θεαματικά) κρίνονται και τα αντίστοιχα εγχώρια νούμερα. Οι συνέχειες και των τριών ιστοριών, είτε με τη μορφή ξεχωριστών φιλμ είτε με τη συμμετοχή των ηρώων τους σε άλλα πρότζεκτ, δουλεύονται ήδη με στόχο –τι άλλο;– τη μαζική επιστροφή του παγκόσμιου κοινού στην κινηματογραφική αίθουσα, πράγμα που συμβαίνει πλέον όλο και πιο σπάνια. Και πού είναι το πρόβλημα σε αυτό;
Και μετά ήρθαν οι Avengers
Ξαναβλέποντας πρόσφατα τις εξαιρετικές παλαιότερες κινηματογραφικές εμφανίσεις ενός άλλου πολυαγαπημένου ήρωα με μπέρτα, του Μπάτμαν, διά χειρός Τιμ Μπάρτον και Κρίστοφερ Νόλαν, συνειδητοποίησα πόσο πολύ έχει αλλάξει το υπερηρωικό παιχνίδι μέσα σε μόλις δύο δεκαετίες. Οι ταινίες εκείνες, όπως και άλλες, περισσότερο ή λιγότερο επιτυχημένες καταγραφές του είδους, από τον Σούπερμαν του Ρίτσαρντ Ντόνερ με τον Κρίστοφερ Ριβ έως τους X-Men του Μπράιαν Σίνγκερ και τον Σπάιντερμαν του Σαμ Ρέιμι, εξυπηρετούσαν κατ’ αρχάς το όραμα ενός σκηνοθέτη, που καλούνταν, συχνά ως βαρβάτη υπογραφή, να συμβάλει με αυτό ακριβώς το όραμα στο να αποκτήσουν ανθρώπινη υπόσταση οι χάρτινοι ήρωες. Αυτή η προσωπική ματιά έχει κρατήσει εκείνες τις παλαιότερες απόπειρες σε περίοπτη θέση στο κινηματογραφικό πάνθεον. Σίκουελ υπήρχαν και τότε, ναι, τα οποία έμπαιναν στον αυτόματο της ανάπτυξης μόλις άρχιζαν να συγκεντρώνονται τα πρώτα εκατομμύρια δολάρια, όμως η κάθε δημιουργία εξακολουθούσε να διατηρεί την αυθυπαρξία της και να εστιάζει στα προφανή: να είναι μια όσο το δυνατόν καλύτερη ταινία και να κόβει εισιτήρια.
Το παιχνίδι άρχισε να αλλάζει το 2008, με την εμφάνιση των θρυλικών πλέον Avengers, αρχικά του καθενός ξεχωριστά κι έπειτα όλων μαζί. Εκεί, τα δημιουργικά μυαλά της Marvel αρχικά, κι έπειτα σταδιακά και της DC, αντιλήφθηκαν ότι η τηλεοπτική και σοσιαλμιντιακή λογική του engagement, του να κρατάς δηλαδή τους φανατικούς μιας σειράς σε εγρήγορση, μη ολοκληρώνοντας πρακτικά ποτέ μια ιστορία, αλλά τοποθετώντας τη σε ένα ευρύτερο, διαρκώς εν εξελίξει, πλαίσιο, όπου εμφανίζονται μάλιστα σταδιακά όλο και περισσότερα «πασχαλινά αυγά» και χαρακτήρες από άλλες ιστορίες, σαν ψηφίδες σε ένα χαοτικό όλον, θα φέρει ξανά και ξανά το κοινό πίσω στην αίθουσα. Και φυσικά το πέτυχαν.
Η οπτική του auteur
Δεκαεπτά χρόνια μετά, βρισκόμαστε αισίως στη φάση έξι (!) του Marvel Cinematic Universe (MCU), που εγκαινιάστηκε με τους νέους Fantastic Four, οι 36 προηγούμενες ταινίες έχουν συγκεντρώσει το ιλιγγιώδες ποσό των 32 δισ., ενώ οι επόμενες τρεις που είναι προγραμματισμένες για την προσεχή διετία γυρίζονται ήδη και άλλες πέντε βρίσκονται σε στάδιο ανάπτυξης με χρονικό ορίζοντα μέχρι το 2032. Αντίστοιχα, οι 16 εγγραφές του DC Extended Universe έχουν εισπράξει 7,2 δισ. τη δεκαετία 2013-2023, με τον Σούπερμαν να σηματοδοτεί το «soft reboot» του νέου DCU που επιχειρεί ο συνδιευθύνων, πλέον, σύμβουλος των DC Studios, Τζέιμς Γκαν, για το οποίο έχουν προγραμματιστεί ήδη οι επόμενες δύο ταινίες για το 2026 και άλλες επτά βρίσκονται σε στάδιο ανάπτυξης.
Tα δημιουργικά μυαλά της Marvel αρχικά, κι έπειτα σταδιακά και της DC, αντιλήφθηκαν ότι η τηλεοπτική και σοσιαλμιντιακή λογική του engagement θα φέρει ξανά και ξανά το κοινό πίσω στην αίθουσα.
Η περίπτωση του Τζέιμς Γκαν είναι ίσως η πιο ενδεικτική της όλης κατάστασης: Εδώ η οπτική του δημιουργού, του auteur, όπως θα λέγαμε παλαιότερα, και του επιχειρηματία δεν συγκλίνουν απλώς, αλλά ταυτίζονται πλήρως, αφού πρόκειται για το ίδιο πρόσωπο. Γιατί, όσο «καλές» ή «αξιοπρεπείς» κι αν αποδειχθούν οι νέες δημιουργίες των χρυσωρυχείων MCU και DCU, όπως μάλλον αποδείχθηκαν οι προαναφερθείσες, δεν παύουν να αποτελούν απλώς κουκκίδες μέσα σε αυτά τα δαιδαλώδη σύμπαντα, κρίκους αλυσίδων που οδηγούν από την προηγούμενη στην επόμενη παραγωγή, σαν επεισόδια τηλεοπτικών σειρών που εξυπηρετούν ακριβώς αυτή την τηλεοπτική λογική – και συχνά αποκλείουν όσους θεατές δεν προτίθενται να την ακολουθήσουν.
Και κάπως έτσι έχουμε οδηγηθεί από τη λογική των αυθύπαρκτων ταινιών σε εκείνη των franchises, που έχει σαρώσει την κινηματογραφική βιομηχανία και έχει επεκταθεί, βέβαια, πολύ παραπέρα από το υπερηρωικό είδος. Πλέον, κάθε νέο προϊόν του Χόλιγουντ τουλάχιστον λοξοκοιτά, αν δεν καρφώνει κατάματα, την προοπτική να αποτελέσει κομμάτι ενός ευρύτερου franchise με πολλαπλές παραφυάδες, και αυτό επηρεάζει αναπόφευκτα όλα τα στάδια μιας παραγωγής: από τα σενάρια και την αφηγηματικότητα, την ανακύκλωση των ιδεών και το λεγόμενο fan service έως τις δεσμεύσεις των ηθοποιών και των σκηνοθετών. Και κάπου εκεί, μια στο τόσο, σκάει ένα φιλμ όπως το πρόσφατο Sinners του Ράιαν Κούγκλερ, που σαρώνει τα ταμεία, αρέσει πολύ, αποτελεί πρωτότυπη πρόταση και συζητιέται ήδη από την πρεμιέρα του για τα Όσκαρ. Και τότε κοινό και κριτικοί αναφωνούν «αλληλούια», ακριβώς επειδή αυτό που βλέπουν δεν αποτελεί μέρος ακόμη ενός μεγαλεπήβολου franchise, αλλά θυμίζει παραδοσιακό σινεμά. Τα επιφωνήματα ανακούφισης ωστόσο μάλλον τελικά πνίγονται ποσοτικά μέσα στους αλαλαγμούς ενθουσιασμού των fanboys στη mid credit σκηνή μετά το τέλος των Fantastic Four, που αποκαλύπτει τη μεγάλη επιστροφή του Ρόμπερτ Ντάουνι Τζούνιορ, ως Doctor Doom πλέον, στους επερχόμενους Avengers. Και αυτόν τον ενθουσιασμό δεν μπορείς –και τελικά ίσως δεν χρειάζεται– να τον νικήσεις.
