Υπάρχει μια φωτογραφία της Φρίντα Κάλο από το 1946 στην αυλή της Casa Azul. Καθισμένη σε μια πολυθρόνα, σε χαλαρή στάση, καπνίζει χωρίς να κοιτάζει τον φακό. Τη φωτογραφία έχει τραβήξει ο ανιψιός της, Αντόνιο, γιος της μικρής της αδελφής, Κριστίνα, μάλλον σε στιγμή που η ίδια δεν πρόσεχε ότι κάποιος έχει σηκώσει την κάμερα. Τα μαλλιά της είναι λυτά και φοράει παντελόνι, πουθενά δεν διακρίνεις τον «ρόλο», την κατασκευασμένη εικόνα για την οποία η ίδια εργάστηκε με μεγάλη επιμέλεια και συνέπεια. Κοιτάζοντάς την, υποθέτεις πως είναι μια γυναίκα με αυτοπεποίθηση, με επίγνωση του σεξαπίλ της, όμως τίποτα δεν μαρτυρά ότι τη συγκεκριμένη χρονική στιγμή διανύει μία από τις χειρότερες περιόδους της ζωής της. Έχει μόλις υποβληθεί σε μία ακόμα εγχείρηση, οι πόνοι στο σώμα της είναι πιο έντονοι από ποτέ και η κατάρρευση που θα έρθει οκτώ χρόνια αργότερα έχει ήδη δρομολογηθεί. «Ξέρεις, ακόμα και τα “σκηνοθετημένα” πορτρέτα της δεν είναι όπως οι selfies που τραβάνε οι άνθρωποι σήμερα. Είναι ειλικρινής, δεν ποζάρει όπως τα μοντέλα στα περιοδικά. Προσπαθεί να μεταφέρει τα συναισθήματά της, την πολυπλοκότητα της ζωής της», εξηγεί στο «Κ» ο φωτογράφος, συγγραφέας και επιμελητής Πάμπλο Ορτίθ Μοναστέριο, με αφορμή την έκθεση Frida Kahlo-Her Photos, που θα παρουσιαστεί τον Οκτώβριο στο ΜΟΜus – Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης.
Τι πληροφορίες αντλούμε, λοιπόν, παρατηρώντας τις φωτογραφίες ενός μύθου; Ήταν νάρκισσος, ευάλωτη, δυναμική; Τι όνειρα είχε; Ποιες εμμονές; Ένιωθε μόνη; Πόσο αφοσιωμένη υπήρξε στην τέχνη της; Πόσο τολμηρή; «Ήταν αυστηρή, πιστή στις ιδέες της αλλά και αστεία, είχε χιούμορ, υπέφερε πολύ, αλλά διψούσε και για ζωή», σημειώνει ο επιμελητής. «Το πρώτο που μαθαίνουμε για εκείνη είναι ότι δεν περιόρισε το ταλέντο της στη ζωγραφική, έκανε κάποια λίγα γλυπτά, υφασμάτινες κούκλες και βέβαια φωτογράφιζε».
Οι χαμένες εικόνες
Όταν απεβίωσε η Κάλο, το 1954, ο Ντιέγκο Ριβέρα αποφάσισε να δωρίσει την Casa Azul, την πατρική κατοικία της καλλιτέχνιδας στην Πόλη του Μεξικού, ώστε να μετατραπεί σε μουσείο που θα αφηγούνταν τη ζωή και το έργο της. Ανέθεσε στον ποιητή και κοινό τους φίλο Κάρλος Πελισέρ να σχεδιάσει το πρότζεκτ, επέλεξε κάποιους πίνακές της, σχέδια, κεραμικά, τα τάματά της, βιβλία και έγγραφα και τα υπόλοιπα τα κλείδωσε, ώστε να μείνουν μακριά από τα αδιάκριτα βλέμματα των επισκεπτών. Λίγο πριν από τον θάνατό του, ο Ριβέρα ζήτησε από τη φίλη του και εκτελέστρια της διαθήκης του, Λόλα Ολμέδο, να κρατήσει το αρχείο του κλειστό έως και 15 χρόνια μετά τον θάνατό του. Το αρχείο παραμένει τελικά στο σκοτάδι σχεδόν για 50 χρόνια. Ο Μοναστέριο, στο βιβλίο που φέρει τον ίδιο τίτλο με την έκθεση, σχολιάζει ότι το μπάνιο της Caza Azul έμελλε να γίνει «το σημαντικότερο αποθετήριο τέχνης». «Σαν ωραία κοιμωμένη», συνεχίζει, το κλειστό δωμάτιο «περίμενε να του δοθεί το φιλί της ζωής». Το 2013 ήταν εκείνος στον οποίο ανατέθηκε, με αφορμή την επέτειο των 50 χρόνων από τον θάνατο της Κάλο, να καταγράψει και να ταξινομήσει αυτόν τον πλούτο φωτογραφιών (περισσότερες από 6.000 εκτυπώσεις) που βρέθηκε φυλαγμένος σε ντουλάπες και συρτάρια, δίπλα σε φάρμακα, φορέματα και σχέδια.
«Η Κάλο δεν επιθυμούσε να μείνει τίποτα κρυφό, διασκέδαζε να σοκάρει τον κόσμο με την αλήθεια της», υποστηρίζει ο επιμελητής. «Μέσα από τις φωτογραφίες της καταλαβαίνουμε τη δουλειά της, χρησιμοποιούσε συχνά τις εικόνες ως έμπνευση», επισημαίνει, φέροντας ως παράδειγμα το έργο του 1940 Self Portrait with Thorn Necklace and Hummingbird, το οποίο παραπέμπει σε μια φωτογραφία του Ούγγρου Μάρτιν Μουνκάσι που βρέθηκε στη συλλογή της. «Μαθαίνουμε, επίσης, ότι δεν αποφεύγει τον πόνο. Πέρασε πολιομυελίτιδα, είχε προβλήματα υγείας και, αντί να προσπαθήσει να ξεχαστεί, εκείνη τον ζωγραφίζει, μιλάει, γράφει γι’ αυτόν, τον φωτογραφίζει. Όποιο μέσο κι αν μεταχειρίζεται, εκφράζει αυτό που νιώθει».
«Η Κάλο δεν επιθυμούσε να μείνει τίποτα κρυφό, διασκέδαζε να σοκάρει τον κόσμο με την αλήθεια της». —Πάμπλο Ορτίθ Μοναστέριο
Ποιός πατούσε το κουμπί
Η έκθεση με τις 241 φωτογραφίες, η οποία έχει ήδη ταξιδέψει σε περισσότερες από 20 πόλεις, περιλαμβάνει και τέσσερις που φέρουν την υπογραφή της. Ανάμεσά τους είναι και μία από τον Απρίλιο του 1929 που επιχειρεί την αναπαράσταση του αυτοκινητικού δυστυχήματος που την καθήλωσε στο κρεβάτι για μεγάλο διάστημα, όταν ήταν 18 ετών. Έχει τοποθετήσει μια υφασμάτινη κούκλα πεσμένη στο πάτωμα, μια άμαξα να περνά δίπλα και ένα άλογο να καλπάζει. «Αν έπρεπε να σώσω μία φωτογραφία, θα ήταν αυτή, γιατί απηχεί τη δουλειά της και δείχνει την ικανότητά της ως φωτογράφου», σχολιάζει ο Μοναστέριο.
Η επαφή της Κάλο με τη φωτογραφία ξεκίνησε από την παιδική της ηλικία, αφού ο πατέρας της, ο Γερμανός Γκιγιέρμο Κάλο, ήταν φωτογράφος. Μάλιστα, κόντρα στις συνήθειες της εποχής, έβγαζε πολλές φωτογραφίες του εαυτού του, σε όλα τα στάδια της ζωής του. Παρατηρώντας τόσο τα πορτρέτα του Κάλο όσο και της κόρης του, συνειδητοποιείς ότι κοιτάζουν με τον ίδιο αποφασιστικό τρόπο τον φακό, διατηρούν αυστηρή, περήφανη στάση και μοιάζουν να μην ανοιγοκλείνουν τα βλέφαρα. «Η Κάλο είχε στρατηγική απέναντι στην κάμερα: κοιτούσε σταθερά στο κέντρο του φακού, ελαφρώς στραμμένη στο πλάι. Κατασκεύαζε μια περσόνα, σκηνοθετούσε την παρουσία της – όπως θα έκανε χρόνια αργότερα η Σίντι Σέρμαν, δεν είχε σημασία ποιος πατούσε το κουμπί», αναφέρει ο Μοναστέριο. «Δεν είναι μόνο το ότι είναι όμορφη, με ζωηρόχρωμα ρούχα και Μεξικανή, ακόμα και τα πορτρέτα της αναδεικνύουν την τέχνη της, είναι ένα σώμα δουλειάς».
Η σχέση της με τον πατέρα της αποκαλύπτεται και μέσα από δύο ακόμα φωτογραφίες της έκθεσης. «Όταν χρειάστηκε να μείνει στο κρεβάτι για περισσότερο από έναν χρόνο, ήταν ο πατέρας της που κατασκεύασε αυτό το καβαλέτο, που της επέτρεπε να ζωγραφίζει. Οι περισσότεροι πιστεύουν πως ο Ντιέγκο Ριβέρα ήταν ένα ισχυρό μοντέλο στη ζωή της, εγώ νομίζω πως και ο πατέρας της κατέχει εξίσου σημαντική θέση».
Ενα σέξι κορίτσι
Ο Μοναστέριο μου λέει κι άλλα για την ταυτότητά της, τα οποία αναδεικνύονται μέσα από τις φωτογραφικές συλλογές της. Για παράδειγμα, ξέρουμε πως άλλαξε την ημερομηνία γέννησής της από το 1907 στο 1910, για να συμπίπτει με μια ημερομηνία-ορόσημο της Μεξικανικής Επανάστασης. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να διορθώνει τις λεζάντες ακόμα και στις φωτογραφίες της παιδικής της ηλικίας, ώστε όλα να συμφωνούν με το αφήγημά της. Την ενδιέφερε το αρχείο, το τι θα αφήσει πίσω, δούλεψε συστηματικά για την εικόνα της. Ντρεπόταν άραγε για το σώμα της ή θεωρούσε πως ήταν αυτό που τη βοήθησε να εκφραστεί και τελικά να ξεχωρίσει; «Σίγουρα, οι μακριές φούστες εξυπηρετούσαν το στιλ που είχε υιοθετήσει, έκρυβαν όμως και ατέλειες, όπως το πιο κοντό της πόδι. Ήταν ματαιόδοξη – της άρεσε ο εαυτός της και ήθελε να είναι όσο το δυνατόν πιο όμορφη, χωρίς να κάνει παραχωρήσεις».
Οι μακριές φούστες που φορούσε εξυπηρετούσαν το στιλ που είχε υιοθετήσει, έκρυβαν όμως και ατέλειες, όπως το πιο κοντό της πόδι.
Το ότι άρεσε είναι το μόνο σίγουρο. Εκτός από την παθιασμένη σχέση της με τον Ριβέρα, είχε σχέση και με τον φωτογράφο Νίκολας Μαρέι, τον Λέον Τρότσκι, ενώ υπάρχουν ενδείξεις ότι φλέρταρε και με γυναίκες. «Ήταν ελεύθερο πνεύμα, η εποχή ήταν πιο ανοιχτή, ήταν κάτι που συνέβαινε, αλλά οι περισσότεροι το κρατούσαν κρυφό. Η ίδια δεν το έκρυβε, μιλούσε για τις γυναίκες από “το συνδικάτο”, αλλά ήταν διακριτική. Υπάρχει μάλιστα ένα γράμμα στο οποίο αναφέρει πως έπεσε πάνω στην Τζόρτζια Ο’ Κιφ και στον άντρα της, Άλφρεντ Στίγκλιτζ, σχολιάζοντας πως δεν έκαναν έρωτα εκείνη τη φορά. Ήταν ένα σέξι κορίτσι, τολμηρό, αλλά και εγκλωβισμένο μέσα σε αυτό το σώμα, που έζησε λίγο και έντονα και είχε το σθένος να διεκδικεί αυτό που ήθελε κάθε φορά».
Τον ρωτάω αν αυτή η έκθεση είναι η δική της ιστορία ή η δική του ερμηνεία πάνω στη ζωή και στο έργο της. «Ο στόχος μου δεν ήταν να επιβάλω τη δική μου αφήγηση, αλλά να ακούσω τις φωνές του αρχείου και να τις αναδείξω. Για παράδειγμα, το γεγονός ότι ο Ντιέγκο το 1927 ταξίδεψε στη Σοβιετική Ένωση και έφερε πίσω 150 φωτογραφίες δεν προδίδει ένα προσωπικό μου ενδιαφέρον για την πολιτική· ήταν έντονα πολιτικοποιημένοι και οι δύο, είναι κάτι που υπήρξε κομμάτι της ζωής τους και έχει σημασία. Είναι αναπόφευκτο κάποιος να δει και κάτι από εμένα μέσα από τις αποφάσεις που πήρα, αλλά η πρόθεση ήταν να μείνω πιστός στο υλικό και στο πνεύμα της εποχής της».
Frida Kahlo-Her Photos. Από 03/10/2025 έως 04/01/2026,
ΜΟΜus – Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης, momus.gr.
Μια έκθεση των Museo Frida Kahlo και Museo Anahuacalli.
