«Δεν μπορείς με τίποτα να φας. Και Θεός βοηθός αν τολμήσεις να φταρνιστείς», είπε κάποτε η Σάρα Τζέσικα Πάρκερ. Πρόκειται για ένα σώμα που αγκομαχά, που παλεύει για την αναπνοή και πότε πότε τη χάνει. Τα όργανά του στριμώχνονται ανάμεσα σε σφιχτά δεμένα κορδόνια. Κάθε κορδόνι και μια διεκδίκηση. Κάθε κόμπος και μια μέση κατά ένα εκατοστό στενότερη. Κάθε τράβηγμα και μια νέα εικόνα για την ιδανική θηλυκότητα. Αυτός είναι ο κορσές. Ο όρος ανάγεται ετυμολογικά στη λατινική λέξη «corpus» και στο γαλλικό παράγωγό της «cors», δύο λέξεις που σημαίνουν «σώμα». Σφιχτά δεμένος γύρω του, ο κορσές γίνεται προέκταση του σώματος, σαν ένα πρόσθετο όργανο που κουμπώνει πάνω στα πλευρά και τα πιέζει επιθετικά προς τα έσω. Όσο αθώος κι αν φαντάζει ετυμολογικά, άλλο τόσο επικίνδυνος κρίνεται σωματικά και ψυχολογικά. Ας πάρουμε, όμως, τα πράγματα από την αρχή.
Δερμάτινος και επιμελημένα τοποθετημένος κάτω από τις πανοπλίες των πολεμιστών, ο κορσές έκανε την πρώτη του εμφάνιση στο πεδίο της μάχης και στην καθημερινή ζωή των ανδρών του Μεσαίωνα, ακόμη και ως βοήθημα στην άσκησή τους –κάτι παραπλήσιο της σημερινής ζώνης για την άρση βαρών– πολύ πριν μεταπηδήσει στις ντουλάπες των κυριών της αστικής κοινωνίας κατά την ύστερη Αναγέννηση. Κάτω από κρινολίνα και πολλαπλές στρώσεις υφάσματος, γίνεται ο δημιουργός μιας τεχνητής θηλυκότητας, μιας άρτιας για τα δεδομένα της εποχής εικόνας της γυναίκας. Τα περιττά κιλά πνίγονται, το μπούστο προτάσσεται εμφατικά μέσα από ντελικάτα φινιρίσματα και η γυναικεία φύση υποτάσσεται στο ανδρικό βλέμμα. Το σωματικό και το ψυχολογικό κόστος παραμερίζονται. Το status quo βολεύεται με την έλλειψη άνεσης. Οι λαϊκές τάξεις ακολουθούν. Τον 19o αιώνα ο κορσές επιστρέφει στις ανδρικές ντουλάπες, μαζί με το μέικαπ, τις περούκες και τα χαμηλά τακούνια. Η ανδρική θηλυκότητα είναι ένδειξη κύρους και επιλογή. Η γυναικεία θηλυκότητα είναι επιταγή. Στο σπίτι, με ένα μωρό στην αγκαλιά και μια σκούπα ή κατσαρόλα στο ελεύθερο χέρι της, η γυναίκα υποχρεούται να τον φοράει στην καθημερινότητά της, όσο σφιχτό τον επιθυμεί το βλέμμα του αρσενικού που τη συντροφεύει. Και τότε ξεκινούν οι πρώτες αντιδράσεις. Τα κινήματα των γυναικείων δικαιωμάτων της εποχής –νεοσύστατα και χλευαζόμενα– συνειδητοποιούν ότι ο κορσές λειτουργεί ως ένα διπλό στάνταρ.
Αρχές του 1900. Ο κορσές χρησιμοποιείται πια ως ιατρικό, ορθοπεδικό εργαλείο και ως πρακτικό βοήθημα για τις γυναίκες που κυκλοφορούσαν με ποδήλατα, προκειμένου να κρατάει το στήθος τους σταθερό. Οι προσπάθειες φαίνεται να έχουν πετύχει – ή μάλλον όχι ακόμα. Τετρακόσια χρόνια σκλαβιάς του γυναικείου σώματος διαγράφονται με το ξέσπασμα του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Τα υφάσματα εκλείπουν, όπως και ο απαραίτητος χρόνος για την κατασκευή ενός περίτεχνου ενδύματος. Γυναίκες και παιδιά ράβονται με ρετάλια. Ο πόλεμος προχωρά και η μόδα χάνει έδαφος. Ακολουθεί και ο Β΄ Παγκόσμιος και μετά η μάχη δίνεται ξανά στα ατελιέ. Ο Κριστιάν Ντιόρ και η Έλσα Σκιαπαρέλι, από τα τέλη της δεκαετίας του ’50, παλεύουν να προσδιορίσουν τη μεταπολεμική γυναίκα. Η μέση της είναι ελαφρώς ή εντόνως τσιμπημένη και το στήθος της μονίμως τονισμένο. Μπορεί να μη φοράει απαραιτήτως κορσέ, αλλά το σώμα της προσαρμόζεται σε αντίστοιχες αναλογίες. Κι εκεί περίπου στο τέλος του ’80, ο κορσές επιστρέφει – αυτή τη φορά λίγο πιο ειρωνικά. Ο Τζον Γκαλιάνο και η Βίβιεν Γουέστγουντ, ως τα punk παιδιά της μόδας, πειραματίζονται με τη νέα θηλυκότητα και τις νόρμες του πατριαρχικού βλέμματος. Η Μαντόνα, με τον θρυλικό πια κωνικό κορσέ του Ζαν Πολ Γκοτιέ στην περιοδεία της Blond Ambition, το 1990, καθιστά ξεκάθαρο πως ο κορσές πρέπει σήμερα να ιδωθεί ως σύμβολο σεξουαλικής απελευθέρωσης. Ίσως η βασίλισσα της ποπ να ήταν κακή φεμινίστρια, όπως θα δήλωνε περιπαικτικά μερικά χρόνια αργότερα. Το μόνο σίγουρο είναι ότι πάνω της ο κορσές λειτούργησε πράγματι ως μια διεκδίκηση.
Η μεγάλη επιστροφή
Και φτάνουμε στο σήμερα. Ο κορσές ξαναχτυπά, σε πασαρέλες και σώματα. Το 2025, σύμφωνα με στοιχεία του Cognitive Market Research, η παγκόσμια αγορά που αφορά τις πωλήσεις κορσέδων αγγίζει τα 1,3 δισεκατομμύρια δολάρια, ενώ μέχρι το 2032 αναμένεται να έχει ξεπεράσει τα 2,7 δισ. Στην εποχή που το body positivity/normativity ακροβατεί πάνω στις αιχμές του υπερβολικού skinniness και των διατροφικών διαταραχών, ποιος φοβάται τον κορσέ; Η Ντιλάρα Φιντικόγλου, σχεδιάστρια μόδας, τουρκικής καταγωγής, δηλώνει πως για την ίδια ο κορσές λειτουργεί ως μια εξερεύνηση της ιστορίας της γυναικείας καταπίεσης και ως μια απαίτηση, σήμερα, απελευθέρωσης. Παράλληλα, ο κορσές κρεμιέται ξανά στις «ανδρικές» ντουλάπες. Θολώνει τα όρια του φύλου και αυτά του ιδανικού σωματότυπου, διεκδικώντας μια νέα ταυτότητα για όποιον τον φοράει. Το ίδιο επιχειρούσε να πει από τα τέλη του 1980, με λέξεις λιγότερο πολιτικά ορθές και μη δομημένη θεωρία φύλου, ο κύριος Περλ, διάσημος σχεδιαστής κορσέδων, περπατώντας και ο ίδιος σε πασαρέλες σχεδιαστών με τον ασφυκτικά στενό κορσέ του. Ο κορσές σμιλεύει σώμα και ταυτότητα σχεδόν παράλληλα. Η ιστορικός και συγγραφέας Σάρα Κρίσμαν κυκλοφορεί καθημερινά με κορσέ στο βικτωριανό της σπίτι και στις μετακινήσεις της με ποδήλατο, θεωρώντας πως η ενδυματολογική αυτή επιλογή τη βοηθά να κατανοήσει καλύτερα τη ζωή των γυναικών της Βικτωριανής περιόδου. Σειρές όπως το Bridgerton και τάσεις αντίστοιχες με αυτήν των trad wives (παραδοσιακών συζύγων) ενισχύουν τη ρομαντική προσέγγισή του.
H Μαντόνα, το 1990, μετέτρεψε τον θρυλικό κωνικό κορσέ του Γκοτιέ σε ξεκάθαρο σύμβολο σεξουαλικής απελευθέρωσης.
Τα κορδόνια του χαλαρώνουν. Το άνοιγμά του επίσης. Το όνομά του γίνεται trend και hashtag. Τον βλέπεις στο γραφείο, στο καφέ, στο θέατρο, στο μπαρ. Κάτω ή πάνω από σακάκια, μέσα ή έξω από φορέματα, με print ή χωρίς, ο κορσές φοριέται καθημερινά, την εποχή μάλιστα που οι αθλητικές φόρμες και το sportswear δοξάζονται στο όνομα της άνεσης. Μπορεί να μην εξυπηρετεί πια την απώλεια βάρους, σίγουρα όμως η θηλυκότητα παραμένει κύρια αποστολή του. Όπως και η παραμόρφωση –ή, αν προτιμάτε, η αναδόμηση– των αναλογιών μας, η οποία περνάει έμμεσα στις δίαιτες, στις πλαστικές, στην εξουθενωτική άσκηση και στο shapewear. Οι αδερφές Καρντάσιαν ενισχύουν ακριβώς την ίδια λογική/σχέση με το σώμα, τονίζοντας πως «ναι, θα φορέσω έναν κορσέ όλη μέρα μόνο και μόνο για να εξασκήσω τη μέση μου. Είναι επώδυνο, αλλά η ομορφιά πρέπει να είναι επώδυνη». Αφαιρούν πλευρά, ενισχύουν στήθη και καμπύλες και κυκλοφορούν σειρές ρούχων με spandex που υπόσχονται να χωρέσουν κάθε σώμα. Οι πωλήσεις τους χτυπούν κόκκινο, όπως και αυτές των σκευασμάτων απώλειας βάρους. Το plus sizeness και η αποδοχή των διαφορετικών σωματότυπων κονταροχτυπιούνται με το νέο πρότυπο του skinniness, σε ένα πεδίο μάχης που δεν είναι άλλο από τα ίδια μας τα σώματα. Στον αγώνα πέφτει και η θηλυκότητα. Η μόδα δεν θα μπορέσει, παρά τις οπτιμιστικές της προσπάθειες, να ξεφύγει από την ιδέα της επίπλαστης και ιδανικής θηλυκότητας – και φυσικά του σωματότυπου αυτής. Θα συνεχίσει να τη ράβει σε μέτρα στενά, όσο και αν το νούμερό της μεγαλώνει, όσο κι αν το φύλο της απλώνει. Κι αυτή από την πλευρά της θα παίζει το ίδιο παιχνίδι. Θα στριμώχνεται σε ένα ακόμη ρούχο που δεν της κάθεται καλά, γιατί, όσο κι αν τη στενεύει, η ψευδαίσθηση της επιλογής θα την κάνει να νιώθει ελεύθερη – έστω κι αν ζει με κομμένη την ανάσα.
Κορσέδες της μόδας
Κάθε χρόνο, την πρώτη Δευτέρα του Μαΐου, η Κιμ Καρντάσιαν εμφανίζεται με τη στενότερη δυνατή μέση στο περιβόητο Μετ Γκάλα. Άξιοι ιδιαίτερης μνείας: ο υγρός και στενά ασφυκτικός κορσές του οίκου Μιγκλέρ το 2019 και ο τρομακτικά μικροσκοπικός κορσές Μεζόν Μαρζέλα διά χειρός Τζον Γκαλιάνο το 2024.
Κι επειδή η οικογένεια έχει ήθη και έθιμα, η Κάιλι Τζένερ ακροβατούσε πάνω σε γόνδολες για τον γάμο του Τζεφ Μπέζος στη Βενετία, φορώντας ένα φόρεμα-κορσέ Dolce&Gabbana.
Το «κακομαθημένο» κορίτσι της ποπ Τσάρλι XCX χόρεψε και τραγούδησε στις Κάννες τον περασμένο Μάιο, με έναν αρχειακό Βίβιεν Γουέστγουντ κορσέ και ένα παγωτό ανά χείρας – με το ξυλάκι να στάζει πάνω της, όπως και στη γυμνόστηθη Κέιτ Μος όταν πρωτοπαρουσιάστηκε η συλλογή τριάντα χρόνια πριν.
Η Μαντόνα μπορεί να μη φοράει πια τους κωνικούς κορσέδες της, αλλά η νεαρή Σαμπρίνα Κάρπεντερ μπαίνει κυριολεκτικά και μεταφορικά στα ρούχα της βασίλισσας της ποπ, χωρώντας την πρώτη της μεγάλη περιοδεία σε στενούς, αστραφτερούς κορσέδες.
Ο μαύρος κορσές γνώρισε την τιμητική του το 2023, ειδικά φορεμένος κάτω από μαύρα σακάκια, όπως μας επιβεβαίωσαν ο Λένι Κράβιτζ και ο Λουσιέν Λαβίσκουντ.
