Είναι οκτώ το βράδυ και ανεβαίνω μια στριφογυριστή σκάλα που ενώνει τον τελευταίο όροφο μιας πολυκατοικίας του ’60 με την ταράτσα. Εκεί με περιμένουν ο Ανανίας Μαμελετζής και ο Χάρης Ορφανίδης με τα τηλεσκόπιά τους, ένα χαμηλό τραπέζι με μαξιλάρες τριγύρω, τσιπς, νερά και μπίρες. Ακόμα δεν έχει δύσει ο ήλιος και παρατηρώ με ενδιαφέρον τα δύο μηχανήματα που περιμένουν να νυχτώσει για να συνδέσουν τους χειριστές τους με το «υπερπέραν». Οι δύο ερασιτέχνες αστρονόμοι και αστροφωτογράφοι συναντιούνται τακτικά εδώ. Για εκείνους, το ημερολογιακό έτος χωρίζεται σε τρεις περιόδους: τη χειμερινή, την ανοιξιάτικη και την καλοκαιρινή. Η τελευταία είναι μάλλον η αγαπημένη τους, καθώς μπορεί η νύχτα να διαρκεί λιγότερες ώρες, ο καιρός όμως δημιουργεί ευνοϊκότερες συνθήκες για αστροπαρατήρηση και πολύωρη παραμονή έξω.
Αστρονόμος από μικρός
«Βασική προϋπόθεση για να εγκατασταθώ στην Αθήνα μετά από πολλά χρόνια απουσίας ήταν η εξασφάλιση λίγου “ουρανού”», λέει με νόημα ο Ανανίας, ο οποίος πριν από ενάμιση χρόνο νοίκιασε ένα ημιυπόγειο διαμέρισμα στο κτίριο με τη φιλόξενη ταράτσα. «Λίγους μήνες αφότου ξέσπασε η πανδημία, επέστρεψα από το Λονδίνο στην Ελλάδα και δη στον τόπο καταγωγής μου, τη Χίο», προσθέτει ο 38χρονος digital nomad. Ο Ανανίας επιδιδόταν στη μελέτη του ουρανού όχι μόνο από την ταράτσα στα Αρμόλια, αλλά και από τους ορεινούς όγκους του αιγαιοπελαγίτικου νησιού. «Κάποτε ξέμεινα από μπαταρία αυτοκινήτου, επειδή φόρτιζα το τηλεσκόπιο από εκείνη, με συνέπεια να αναγκαστώ να περπατήσω περίπου μία ώρα με τα πόδια μέσα στο σκοτεινό δάσος».
«Βασική προϋπόθεση για να εγκατασταθώ στην Αθήνα μετά από πολλά χρόνια απουσίας ήταν η εξασφάλιση λίγου “ουρανού”», λέει με νόημα ο Ανανίας Μαμελετζής, ερασιτέχνης αστρονόμος.
Στη Μεγάλη Βρετανία, όπου είχε μετακομίσει το 2011, ο Χιώτης ερασιτέχνης αστρονόμος εντάχθηκε απευθείας στον αντίστοιχο βρετανικό σύλλογο, ανήκε δε στο παράρτημα της Baker Street. «Ενθουσιάστηκα όταν σε ένα event συνάντησα τον Μπράιαν Μέι των Queen, ο οποίος πέρα από χομπίστας έχει και διδακτορικό αστροφυσικής». Ο νεφελώδης, όμως, ουρανός του Λονδίνου δεν ήταν ιδανικός για αστροπαρατήρηση. «Η Ελλάδα, αντιθέτως, βρίσκεται σε ένα σημείο στα νότια της Μεσογείου, περιτριγυρισμένο από θάλασσα και με πολλά βουνά, το οποίο θα μπορούσε να εξελιχθεί σε πόλο έλξης “αστροτουριστών”.
Πρόκειται για ένα είδος τουρισμού που ήδη αναπτύσσει η Ισπανία», ισχυρίζεται ο Ανανίας, που είναι μέλος της Ελληνικής Ερασιτεχνικής Αστρονομικής Ένωσης. Σύμφωνα με τον ίδιο, μια τέτοια τροπή δεν θα απέφερε μόνο οικονομικό κέρδος, αλλά και επιστημονική γνώση.
Η αγάπη του 38χρονου μηχανικού υπολογιστών για την αστρονομία και τη διαστημική έχει γεννηθεί εξ απαλών ονύχων. «Ο πατέρας μου, παλιός πρόσκοπος, με είχε μυήσει στην ουρανογραφία από νωρίς, στη συνέχεια η νονά μου μού αγόρασε ένα τηλεσκόπιο όταν ήμουν δέκα χρονών· οι δύο γιαγιάδες μου, στην Πεντέλη και στη Χίο, μου πρόσφεραν απλόχερα ξάστερο ουρανό, ενώ εγώ παράλληλα ξεκοκάλιζα οποιοδήποτε σχετικό βιβλίο, όσο δυσεύρετο και αν ήταν». Με λίγα λόγια, όλο το εφηβικό χαρτζιλίκι του Ανανία κατέληγε στα ταμεία των μεγάλων βιβλιοπωλείων. Σήμερα, αρκετά χρόνια μετά, το χόμπι του «απογειώνεται» στις εξορμήσεις στη φύση. «Το να σχολάς στις 5 μ.μ., να φορτώνεις γρήγορα το τηλεσκόπιο στο αμάξι και να κατευθύνεσαι προς κάποιον ορεινό προορισμό, όπου θα στήσεις τα πάντα από την αρχή –μέχρι και σκηνή– αναμένοντας μέσα στο κρύο να ξεπροβάλουν οι αστερισμοί, σε κάποιους φαντάζει μεγάλη ταλαιπωρία, αλλά για μένα είναι η καλύτερη ξεκούραση», τονίζει ο Παναγιώτης Καζασίδης, πρόεδρος σήμερα της Ένωσης, που έδωσε το «παρών» στην ταράτσα μόλις έπεσε ο ήλιος, ενώ ο Χάρης υπερθεματίζει λέγοντας πως «το βίωμα του έναστρου ουρανού είναι κάτι το μοναδικό και ανεπανάληπτο».
Η αστρολογία δεν είναι επιστήμη
Γύρω στις δέκα έχει φτάσει η ώρα που όλοι περιμέναμε. «Ο μεγάλος μας εχθρός στις πόλεις είναι η φωτορύπανση», λέει ο Ανανίας. Φωτεινές επιγραφές, προβολείς και φωτισμός κτιρίων διαταράσσουν τον βιορυθμό ανθρώπων και ζώων, εμποδίζοντας φυσικά την παρατήρηση του ουρανού. «Βλέπετε τη Μεγάλη και τη Μικρή Άρκτο. Στα μάτια μου μοιάζουν περισσότερο με κατσαρολάκι και κουτάλι αντίστοιχα, παρά με αρκούδες· ξεχωρίζει στην άκρη ο Πολικός Αστέρας, που μας βοηθά πάντοτε να προσανατολιστούμε, καθώς μας δείχνει τον βορρά», εξηγεί. «Αυτό το πορτοκαλοκόκκινο το βλέπετε; Είναι ο πλανήτης Άρης!», συνεχίζει. Οι ερασιτέχνες αστρονόμοι γνωρίζουν ότι είναι περιζήτητοι σε παραθαλάσσιες συναθροίσεις, όπου οι πολύτιμες γνώσεις τους μπορούν να δώσουν μια διαφορετική τροπή στις συζητήσεις. Όλοι δείχνουν ενδιαφέρον, όμως η Ένωση στοχεύει σε εκείνους που θα πάνε ένα βήμα παραπέρα. Για τον λόγο αυτόν, άλλωστε, οργανώνουν workshops είτε σε χώρο που παραχωρεί το Αστεροσκοπείο είτε σε ιδιωτικούς ανοιχτούς χώρους. «Η προσέλευση είναι σημαντική, περί τα 50-60 άτομα», διευκρινίζει ο Παναγιώτης. Φυσικά, το κοινό είναι ετερόκλητο.
«Η αναμονή μέσα στο κρύο μέχρι να ξεπροβάλουν οι αστερισμοί σε κάποιους φαντάζει μεγάλη ταλαιπωρία, αλλά για μένα είναι η καλύτερη ξεκούραση». – Παναγιώτης Καζασίδης, πρόεδρος της Ένωσης
«Υπάρχουν τρεις κλασικές ερωτήσεις που κάποια στιγμή θα ακουστούν: Υπάρχουν εξωγήινοι; Πότε έχουμε ξανά ανάδρομο Ερμή; Με το τηλεσκόπιο παρακολουθείς και τους γείτονες;», λέει ο Ανανίας, που συνεχίζει απτόητος το άτυπο μάθημά μας στο Παγκράτι. «Η αστρολογία και η αστρονομία ήταν αρχικά συνυφασμένες. Για λόγους ιστορικούς, πολιτικούς και εκκλησιαστικούς, σταδιακά διαχωρίστηκαν· από τη μία η επιστήμη και από την άλλη μια θεωρία που ήθελε να αποδίδει τα γεγονότα σε μια ανώτερη δύναμη. Οι περισσότεροι που ασχολούμαστε με τις θετικές επιστήμες είμαστε πεπεισμένοι ότι όσα συμβαίνουν στον ουρανό δεν επηρεάζουν ούτε την προσωπικότητά μας ούτε τις αποφάσεις μας στη ζωή». Η μεγάλη προβολή της αστρολογίας αποτελεί για τους θιασώτες της αστρονομίας κόκκινο πανί. «Αν και στην αστρονομία ποτέ δεν έχει δοθεί επαρκές βήμα, παρατηρείται εσχάτως ένα σχετικό ενδιαφέρον», σημειώνει ο Παναγιώτης. «Υπάρχουν γνώστες του αντικειμένου που προσπαθούν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης να εκλαϊκεύσουν τις πληροφορίες, ενώ και στα παραδοσιακά ΜΜΕ καλούνται πια αστρονόμοι και αστροφυσικοί για να μιλήσουν τουλάχιστον όταν υπάρχουν μεγάλα γεγονότα, όπως για παράδειγμα μια βροχή μετεώρων».
Ο Ανανίας θέτει σε λειτουργία το τηλεσκόπιο, που έχει τοποθετηθεί στην ισημερινή στήριξη για να εξισορροπεί τη συνεχή μετακίνηση της Γης. «Βλέπεις αυτό που είναι σαν κλεψύδρα; Φέρει τον κωδικό Μ27», μου εξηγεί όσο εγώ κοιτάζω με δέος μέσα από τον φακό του υπερσύγχρονου μηχανήματος, που συνδέεται και με ένα τάμπλετ. «Πρόκειται για πλανητικό νεφέλωμα, το οποίο δημιουργήθηκε μετά την έκρηξη ενός αστεριού, που είχε ως συνέπεια τη διασπορά του υλικού του στο διάστημα· βρίσκεται μέσα στον γαλαξία κάποιες χιλιάδες έτη φωτός και δεν μπορούμε να το διακρίνουμε με γυμνό μάτι». Ένας από τους πιο εντυπωσιακούς γαλαξίες, που θα βλέπαμε και με γυμνό μάτι αν δεν υπήρχε φωτορύπανση, είναι ο μεγάλος γαλαξίας της Ανδρομέδας. Το τηλεσκόπιο, καθώς έχει την κάμερα συνδεδεμένη στο προσοθαλάμιο, μπορεί να φωτογραφίσει το εν λόγω αντικείμενο, ενώ έχει τη δυνατότητα να καθοδηγεί εκείνο τον χρήστη του για το τι να παρατηρήσει, όπως περίπου κάνει ένα GPS σε έναν οδηγό ΙΧ. «Εγώ, όμως, έχω απενεργοποιήσει τη λειτουργία του, διότι έτσι χάνεται η μαγεία», απαντά ο ίδιος. «Συλλέγουμε πάρα πολλές ώρες λήψης φωτογραφιών και την επομένη τις βλέπουμε με προσοχή και επιλέγουμε το καλύτερο για εμάς καρέ, με την προοπτική να τα συνδυάσουμε το ένα πάνω στο άλλο για να βγάλουμε το τελικό αποτέλεσμα μιας πολύωρης, μακράς έκθεσης».
Όσο συζητάμε με τα μάτια μας στραμμένα στον ουρανό, αυτός μας επιφυλάσσει μια… ευχάριστη έκπληξη. «Το είδατε αυτό που έπεσε;», ρωτάει με χαρά μικρού παιδιού ο Ανανίας. «Αυτό δεν είναι αστέρι, είναι μετέωρο, είναι δηλαδή διάττοντας, ένα πετραδάκι στο μέγεθος του μαξιλαριού που έπεσε στην ατμόσφαιρα και με την τριβή έγινε φλόγα· εμείς είδαμε την αποτύπωση της φλόγας», εξηγεί. «Όσοι είστε ρομαντικοί κάντε γρήγορα μια ευχή!»
Υπαρξιακά άγχη
Ωστόσο, όσο περισσότερο εμβαθύνει κανείς στο αντικείμενο, τόσο περισσότερο απομακρύνεται από τον ρομαντισμό και οδηγείται στον πεσιμισμό. «Το γεγονός ότι η Γη, ένας πλανήτης με 5 δισ. ανθρώπους και άλλα 200 δισ. κόκαλα νεκρών ανθρώπων, κάποια στιγμή θα καταστραφεί, είναι σαφώς ισοπεδωτική σκέψη», σχολιάζει ο Ανανίας. «Όταν τελειώσει το υδρογόνο που καίει ο ήλιος, αυτός θα αρχίζει να φουσκώνει και να “καταπίνει” τους εσωτερικούς πλανήτες, όπως η Γη, ενώ στο μεταξύ η ατμόσφαιρα θα έχει εξαϋλωθεί και χωρίς αυτή δεν θα υπάρχει ο πολιτισμός μας». Στα δισεκατομμύρια ζωής του σύμπαντος, πολλοί πολιτισμοί άκμασαν και κατόπιν εξαφανίστηκαν. Αυτό το μη αναστρέψιμο πεπρωμένο μπορεί να πυροδοτήσει έντονο υπαρξιακό άγχος σε κάθε φερέλπιδα αστρονόμο. «Το πιο δυσάρεστο για μένα είναι ότι ποτέ κανείς σε αυτό το σύμπαν δεν θα ξέρει ότι κάποια στιγμή υπήρχε ένας πλανήτης του οποίου οι κάτοικοι είχαν δημιουργήσει τον Παρθενώνα και τις Πυραμίδες», αναφέρει πριν συμπληρώσει τα εξής: «Ταυτόχρονα με συναρπάζει το ότι μπορεί ένας άλλος Ανανίας από κάποια άλλη ταράτσα να μας παρατηρεί και να μην μπορεί καν να υποψιαστεί την ύπαρξή μας». Οι ώρες που περνά ο ίδιος στην ταράτσα λειτουργούν σαν συνεδρίες σε ψυχολόγο και, όταν η παρέα της αστροπαρατήρησης μεγαλώνει, παίρνει τη μορφή ομαδικής ψυχοθεραπείας. Αποχαιρέτησα τα μεσάνυχτα τους ερασιτέχνες αστρονόμους με την ευχή για καλές νυχτερινές λήψεις, ανέφελους ουρανούς και ανέμελες συζητήσεις. Εκείνοι, σύμφωνα με πληροφορίες, συνέχισαν μέχρι τις πρώτες πρωινές ώρες…
