Την προηγούμενη εβδομάδα πέρασε από το feed μου στο Instagram ένα ποστ του Μισέλ Ντενιζό, Γάλλου δημοσιογράφου και πρώην προέδρου της Παρί Σεν Ζερμέν. Η ανάρτησή του απεικόνιζε έναν άντρα σε φωτογραφία πορτρέτου, με ξυρισμένο κεφάλι, να έχει καεί παντού από τον ήλιο, αλλά το επάνω μέρος του κεφαλιού του να παραμένει λευκό, παρεκτός ενός εγκαύματος στο μέτωπο, σε σχήμα που έμοιαζε με ανώφλι. Η λεζάντα έγραφε: «Όταν κάνεις ηλιοθεραπεία με το καπέλο σου ανάποδα». Δεν το βρήκα τόσο αστείο όσο οι ακόλουθοί του. Έχουν περάσει έξι μήνες από όταν ο Guardian έγραψε ότι στο TikTok τα βίντεο με το hashtag #sunburntanlines ξεπέρασαν τα 200 εκατομμύρια προβολές. Τι απεικονίζουν; Στην πλειονότητά τους «σέξι» γυναίκες να επιδεικνύουν μπροστά στην κάμερα του κινητού τους διαφόρων ειδών tan lines πάνω στο ηλιοκαμένο δέρμα τους. Δεν μιλάμε μόνο για το αποτύπωμα του μαγιό πάνω στο σώμα ή των γυαλιών ηλίου στο πρόσωπο, αλλά και πολύ πιο «καλλιτεχνικές γραμμές», όπως το σημάδι ενός tribal κοσμήματος. Δημιουργημένες είτε με φυσικό τρόπο, δηλαδή με την έκθεση του σώματος στον ήλιο, είτε με τεχνητούς, όπως με τη χρήση προϊόντων μακιγιάζ ή με σπρέι αυτομαυρίσματος και στένσιλ, οι tan lines, έχοντας ταυτιστεί με το coolness, αναδεικνύονται σε χοτ αξεσουάρ του καλοκαιριού και επιβραβεύονται με ψηφιακές καρδούλες.
Το μαύρισμα και οι γραμμές του
Δεν πρόκειται, βέβαια, για κάποια ανακάλυψη των μοντέρνων καιρών μας. Οι tan lines δημιουργούνταν πάνω στο δέρμα μας όσο, ως άνθρωποι, εκτιθέμεθα στον ήλιο με το σώμα μας καλυμμένο. Παρ’ όλα αυτά, στο λεξικό Merriam Webster αυτές οι δύο λέξεις, η μία δίπλα στην άλλη, καταγράφηκαν πρώτη φορά πριν από ογδόντα ένα χρόνια. Ως φαινόμενο, όμως, είναι προϊόν του TikTok. Αποτελούν μια «νέα τρέλα», από αυτές που ξεκινούν στην «πλατφόρμα της Gen Z» για να διαδοθούν ταχύτατα ανάμεσα στις νεαρές, κυρίως, ηλικίες. Η εμφάνιση αυτής της τρέλας, δε, είναι αλληλένδετη με την ιστορία του μαυρίσματος μέσω της έκθεσης στον ήλιο, την οποία συνεχίζουμε να αποκαλούμε ηλιοθεραπεία, παρότι δεν είναι ακριβώς θεραπευτική.
Πριν από έξι μήνες, ο Guardian έγραψε ότι στο TikTok τα βίντεο με το hashtag #SUNBURNTANLINES ξεπέρασαν τα 200 εκατομμύρια προβολές.
Στις κοινωνίες της ευρέως εννοούμενης Δύσης, το μαύρισμα άρχισε να γίνεται της μόδας στις αρχές του 20ού αιώνα, μετά τη μετακίνηση των χαμηλών και μεσαίων τάξεων από τα χωράφια και τις υπαίθριες αγορές σε σκεπασμένους χώρους εργασίας. Έτσι, η ηλιοκαμένη επιδερμίδα εξελίχθηκε σε σύμβολο μιας ανέφελης και άνετης οικονομικά ζωής, γεμάτης ταξίδια και ελεύθερο χρόνο, από εκεί που προηγουμένως εκλαμβανόταν ως «παρενέργεια» της σκληρής εργασίας κάτω από τον ήλιο. Στη σχετική, δε, φιλολογία έχει καταγραφεί ως σημείο καμπής το έτος 1923, όταν η Κοκό Σανέλ επέστρεψε «κατάμαυρη» στο Παρίσι, έπειτα από μια κρουαζιέρα στη Μεσόγειο. Έκτοτε, τα δυτικά πρότυπα ομορφιάς ως προς το μαύρισμα άλλαξαν αρκετές φορές, ενώ θα ήταν απλούστευση να πούμε ότι υπήρχε πάντοτε consensus ως προς την επιθυμητότητα μιας επιδερμίδας «που την είχε χαϊδέψει ο ήλιος». Παρ’ όλα αυτά, μετά το τέλος της δεκαετίας του 2000, με τη συνεχή και αποτελεσματική ενημέρωση για τους κινδύνους που εγκυμονεί η έκθεση στον ήλιο αλλά και με την άνοδο της –εν προκειμένω ωφέλιμης– πολιτικής ορθότητας που πρόκρινε την όψη ενός «υγιούς μαυρίσματος», τα λάδια χωρίς SPF έδωσαν τη θέση τους σε 50άρια αντηλιακά.
Το ενδιαφέρον τώρα είναι το ότι, αν θελήσουμε να βρούμε ένα σημείο καμπής για την επάνοδο πρώτα του trend της μαυρισμένης επιδερμίδας και στη συνέχεια εκείνου των tan lines, θα «συγκρουστούμε» πάλι με τη μόδα και με τη Γαλλία, ταξιδεύοντας αυτή τη φορά στον νότο της. Τον Ιούνιο του 2019, λοιπόν, ο Σιμόν Πορτ Ζακμούς παρουσίασε, με φόντο τους απέραντους αγρούς από λεβάντες της Προβηγκίας, μια συλλογή που ονόμασε Le coup de soleil (Το κάψιμο του ήλιου). Στη συνέχεια, περίπου πέντε χρόνια μετά, τον Μάιο του 2024, λίγο πριν τα βίντεο με τις tan lines λάβουν διαστάσεις μανίας στο TikTok, έκανε τον γύρο του διαδικτύου μια φωτογραφία που ανέβηκε στον λογαριασμό του οίκου του στο Instagram για την προώθηση της τότε νέας του μπουτίκ στο Σεν Τροπέ. Σε αυτήν απεικονίζεται μια γυναίκα ξαπλωμένη μπρούμυτα πάνω σε μια ριγέ ξαπλώστρα, με το λευκό μαγιό της κατεβασμένο έως τη μέση της, να αφήνει την πλάτη της εκτεθειμένη στον ήλιο. Μόνο που δεν είναι ομοιόμορφα μαυρισμένη. Με τη βοήθεια, απ’ ό,τι φαίνεται, ειδικών αυτοκόλλητων στένσιλ και μιας επαρκούς δόσης αυτομαυριστικού σπρέι, λίγο πιο πάνω από το κέντρο της ράχης της βλέπουμε σχηματισμένη τη λέξη «Jacquemus». Κάπως έτσι, χωρίς ακόμη να έχει γίνει μόδα κάποιο από όλα αυτά τα hashtags που έχουν ως συνθετικό τις λέξεις «tan lines», η αισθητική των «καλλιτεχνικών» εκδοχών τους έκανε το πρώτο της μπαμ στη μαζική, ποπ κουλτούρα.
Επιστροφή στην «αθωότητα»;
Μόνο ο Ζακμούς, το πιο τρυφερό και αγαπησιάρικο enfant terrible της γαλλικής μόδας, θα μπορούσε να δώσει τόσο ισχυρή οπτική δύναμη στις tan lines και να «περάσει» την εικόνα του εγκαύματος ως κάτι το χαριτωμένο, με έναν νοσταλγικό τρόπο. Κι αυτό διότι «έφτιαξε όνομα» αναπαράγοντας στις κολεξιόν και στις καμπάνιες του το όνειρο των «α λα παλαιά» θερινών διακοπών στον γαλλικό νότο, έτσι όπως αναπαραστάθηκε συλλογικά (στα ΜΜΕ, στις τέχνες, στις τουριστικές καμπάνιες κ.λπ.) κατά τις δεκαετίες του 1980 και του 1990. Δεν θα μπορούσε, λοιπόν, παρά να «μιλήσει» κατευθείαν στην καρδιά των millennials και όσων θα ήθελαν να είχαν ζήσει ως millennials, δηλαδή στους δημιουργούς περιεχομένου της Gen Z που τείνουν να ρομαντικοποιούν κάθε εποχή που προηγήθηκε της ψηφιακής επανάστασης. Στα ’80s και τα ’90s, τα καλοκαίρια «κάτω από τον ήλιο, δίπλα από το κύμα, πάνω στην καυτή αμμουδιά» ήταν όντως πιο ανέμελα – το υπογράφω, έχοντας ζήσει σε αυτές τις δεκαετίες ως παιδί και έφηβος. Μπορεί η τρύπα του όζοντος, που παρατηρήθηκε πρώτη φορά το 1985, να έκανε τον ήλιο βλαβερό, αλλά οι γονείς μας δεν πολυνοιάζονταν για τις συνέπειές του , καθώς οι καμπάνιες ενημέρωσης δεν είχαν αποδώσει, ακόμη, καρπούς. Τα αντηλιακά χρησιμοποιούνταν πιο πολύ για να μην «ξεφλουδίσουμε», ενώ τα εγκαύματα «γιατρεύονταν» με γιαούρτι. Είτε περνούσαμε τα καλοκαίρια μας στο Ζούμπερι, όπως εγώ, είτε στην Κυανή Ακτή, όπως ο Ζακμούς, ήταν cool το να μαυρίζουμε και να αποκτάμε tan lines, ακόμα κι αν τότε δεν περιγράφαμε με αυτές τις λέξεις το λευκό σημάδι που άφηνε στον καρπό μας το Casio που δεν αποχωριζόμασταν «ούτε στην παραλία».
Η Βίκυ Χριστοπούλου, beauty expert και ενεργή TikToker στον τομέα της ομορφιάς, που παρατηρεί το φαινόμενο, θα μου πει ότι η επιστροφή των tan lines στο TikTok λειτουργεί σαν ένα φιλτραρισμένο «throwback» σε εποχές που είχαμε λιγότερη συνείδηση των συνεπειών της ηλιακής ακτινοβολίας. Η Βασιλική Παπαγεωργίου, beauty director της Vogue Greece, όταν τη ρωτάω τι πιστεύει ότι πυροδότησε το trend των tan lines στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, μου φωτίζει μια άλλη πλευρά του φαινομένου: «Μιλάμε για μια τάση που προκύπτει από τον συνεχή επαναπροσδιορισμό του σώματος ως καμβά. Είναι σαν να ικανοποιείς την ανάγκη σου να πεις “υπάρχω” μέσα από κάτι που φαίνεται, σοκάρει ή ξεχωρίζει. Σε αυτό το πλαίσιο, οι tan lines λειτουργούν σχεδόν σαν παράσημα. Είναι τα αποδεικτικά στοιχεία ενός ανέμελου λαϊφστάιλ, που μοιάζει cool». Η διάδοσή τους, βέβαια, δεν θα είχε λάβει αυτή την έκταση αν δεν υπήρχε το TikTok. «Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ενισχύουν κάθε τι οπτικά εντυπωσιακό. Αρκεί μια έντονη αντίθεση δέρματος για να γίνει κάτι trend. Οι tan lines θα μπορούσαν να ιδωθούν και ως μια συνέχεια της body-marking culture (ζωγραφισμένες φακίδες, ψεύτικες μελανιές, κοντούρινγκ κ.λπ.), αλλά με ανησυχητικές συνέπειες», συμπληρώνει. Η Μαρία Αγγελή, κοινωνιολόγος και ερευνήτρια στο Μεσογειακό Ινστιτούτο Μελετών Κοινωνικού Φύλου, πάει την κουβέντα λίγο παρακάτω: «Παρατηρούμε τη μεταμόρφωση των tan lines, που παλαιότερα συνδέονταν με την ανεμελιά και μια εμπειρία (ήλιου, καλοκαιριού, ελευθερίας), σε ένα επιμελημένο προϊόν ψηφιακής κατανάλωσης. Το λεγόμενο φυσικό σώμα δεν καταγράφει, πλέον, εμπειρίες· σχεδιάζεται, φιλτράρεται και αναρτάται για να αποδώσει ψηφιακή αποδοχή. Η διάδοση των tan lines, ακόμα και μέσω μακιγιάζ, φανερώνει αυτή την αντίφαση: Το λεγόμενο αυθεντικό σώμα είναι αποτέλεσμα σχεδιασμένης εικόνας, αποκαλύπτοντας τη ρευστή και συχνά αντιφατική φύση της ψηφιακής αυθεντικότητας».
Γκλάμουρ και αντιγκλάμουρ
Ας επιστρέψουμε, όμως, στην ιστορία του μαυρίσματος. Έως και τη δεκαετία του 2000, παρά τις καμπάνιες ενημέρωσης και την κριτική που είχε αρχίσει να ασκείτο στις βιομηχανίες της μόδας, της ομορφιάς και της μαζικής ψυχαγωγίας για την προβολή αφύσικα μαυρισμένων προτύπων ομορφιάς, η σαγήνη της χρυσαφένιας επιδερμίδας παρέμενε ακλόνητη. Η Πάρις Χίλτον οδηγούσε άπειρες γυναίκες στις καμπίνες σολάριουμ των σαλονιών ομορφιάς, ενώ κάθε καλοκαίρι τα περιοδικά παρουσίαζαν στις στήλες τους με τα κοσμικά, τους διάσημους ως «πιο μαυρισμένους και ανανεωμένους από ποτέ». Καθώς εγώ ο ίδιος στα τέλη των zeroes δούλευα ήδη σε περιοδικά μόδας, μπορώ να επιβεβαιώσω από πρώτο χέρι ότι ήταν ανήκουστο να μπει «ασπρουλιάρικο μοντέλο» σε καλοκαιρινό τεύχος. Οι διευθύντριες μόδας κοιτούσαν τις φωτογραφίες των μοντέλων και έλεγαν στους bookers: «Στείλ’ τη να κάνει σπρέι και φέρ’ τη μου». Τα zeroes ήταν η τελευταία «γκλάμουρους» δεκαετία και το σοκολατί χρώμα στο δέρμα συνόψιζε την επιτομή του θερινού γκλάμουρ.
Σε αυτό το σημείο πρέπει να αποσαφηνιστεί κάτι: Οι «χαριτωμένες» tan lines που είχαμε ως παιδιά εμείς οι millennials, στους ενήλικες θεωρούνταν αντιαισθητικές, καθώς το δικό τους ζητούμενο ήταν το βαθύ, ομοιόμορφο μαύρισμα. Πράγματα που τώρα θεωρούνται cool στο TikTok, τότε αποδοκιμάζονταν. Λογικό από μια άποψη, καθώς συγκεκριμένα είδη tan lines ήταν συνδεδεμένα με επαγγέλματα χαμηλού κύρους. Το «μαύρισμα του ταξιτζή» και το «μαύρισμα του οικοδόμου» γίνονταν αφορμή για πειράγματα. Πολλές, δε, γυναίκες κάλυπταν με μέικαπ τις tan lines από το πάνω μέρος του μπικίνι τους όταν ήταν να φορέσουν ένα εξώπλατο φόρεμα. Στο TikTok συμβαίνει το αντίθετο. Οι ακμάζουσες, νεανικές και μη, αντικουλτούρες του κυβερνοχώρου, τα μέλη των οποίων ανήκουν κυρίως, αλλά όχι αποκλειστικά, στην Gen Z, ανάγουν σε cool ό,τι κάποτε θεωρείτο uncool, weird ή creepy. Αυτό αποτελεί έναν ακόμα από τους πολλούς λόγους που εξηγούν το γκελ που κάνουν οι tan lines στο διαδίκτυο. Είναι, αν μη τι άλλο, edgy, ενώ οι ρουτίνες «ομορφιάς» που απαιτούν για τη δημιουργία τους θεωρούνται «αντισυστημικές».
Στο περιοδικό Dazed, τη «Βίβλο» των απανταχού εναλλακτικών, διαβάζουμε προσέτι ότι όλη αυτή η ιστορία με τις tan lines μπορεί να οφείλεται και στη διαρκώς διογκούμενη επιθυμία που νιώθουν πολλοί άνθρωποι να περνούν χρόνο σε εξωτερικούς χώρους, κάτι που θα μπορούσε να ιδωθεί ως αντίδραση στον καπιταλισμό (μια αντίδραση, μάλλον, επιτελεστική). Προσωπικά, πιο σημαντικό παράγοντα για τη διάχυση του trend στον ευρύ πληθυσμό θεωρώ το ότι μέσα στην προηγούμενη χρονιά υιοθετήθηκε από μερικά από τα πιο χοτ κορίτσια της ποπ. Ανάμεσά τους, από την Άντισον Ρέι –που «ξεπήδησε» από το TikTok και ο λογαριασμός της στην ίδια πλατφόρμα είναι ο πέμπτος πιο δημοφιλής παγκοσμίως– η οποία φωτογραφήθηκε με ψεύτικες tan lines στις περιοχές του μπικίνι για το εξώφυλλο του περιοδικού Perfect. Αλλά και η Σαμπρίνα Κάρπεντερ, που τη δική της μαυρισμένη επιδερμίδα την οφείλει στον «tan artist» της –ναι, υπάρχει τέτοια επαγγελματική εξειδίκευση–, δεν έμεινε ασυγκίνητη από την τάση. Τα πρώτα καρέ του βιντεοκλίπ του τραγουδιού της Espresso, που ήταν αυτό με τα περισσότερα streams στο Spotify για όλο το 2024, καταλαμβάνουν πλάτες ίδιες με αυτές του μοντέλου του Ζακμούς, με «καλλιτεχνικές» tan lines.
Οι tan lines κάνουν γκελ στο διαδίκτυο επειδή είναι edgy και οι ρουτίνες «ομορφιάς» που απαιτούν για τη δημιουργία τους θεωρούνται «αντισυστημικές».
Ας αναγνωρίσουμε, τέλος, την ύπαρξη ενός ελέφαντα στο δωμάτιο: Οι tan lines θεωρούνται σέξι. Ρωτάω τη Μαρία Αγγελή αν η φετιχοποίησή τους στα βίντεο του TikTok εμπεριέχει στοιχεία αντικειμενοποίησης του γυναικείου, κυρίως, σώματος ή αν θα μπορούσε να ιδωθεί ως μια μορφή αυτοέκφρασης και σωματικής χειραφέτησης. Το TikTok, μου λέει, παρά την επίφαση αυθεντικότητας, κατευθύνει τη «γυναικεία αυτοέκφραση» σε καλούπια που είναι αισθητικά θελκτικά και εμπορικά αξιοποιήσιμα. «Εντέλει, η εικόνα της κατ’ επίφαση χειραφετημένης γυναίκας εργαλειοποιείται για να διακινεί προϊόντα, να ενισχύει επιρροές και να διατηρεί την κανονιστική πίεση της ομορφιάς. Βεβαίως, κάποιες γυναίκες μπορεί όντως να βιώνουν την προβολή των tan lines ως πράξη ενδυνάμωσης, ειδικά σε κοινωνικά ή πολιτισμικά πλαίσια όπου αυτή η αισθητική αποκτά διαφορετική σημασία, όπως στις λαϊκές συνοικίες της Βραζιλίας», συμπληρώνει. Στη συνέχεια μου λέει κάτι με το οποίο θα ήθελα να κλείσω: Αντί να ρωτάμε αν οι tan lines είναι «καλές» ή «κακές», ας ρωτήσουμε: Ποιον συμφέρει να γίνονται viral; Ποιο σώμα εκπροσωπούν; Και ποιο αφήνουν εκτός πλάνου;
Ναι ή όχι; Μια δερματολόγος απαντά
Απευθυνθήκαμε στην Αναστασία Τζούμα, δερματολόγο – αφροδισιολόγο, ειδικευμένη στην αισθητική δερματολογία στο Esthetic Skin Institute της Νέας Υόρκης και διευθύντρια της πρότυπης δερματολογικής κλινικής Tzouma Clinic.
Ως δερματολόγος, παρατηρώ με ανησυχία την εξάπλωση της τάσης των έντονων tan lines μέσω ηλιακών εγκαυμάτων. Η σκόπιμη έκθεση στον ήλιο χωρίς προστασία, με στόχο τη δημιουργία αντίθεσης στο χρώμα του δέρματος, αυξάνει σημαντικά τον κίνδυνο για σοβαρές βλάβες. Στην κλινική μας έχουμε δεχτεί περιστατικά, κυρίως νεαρών ατόμων, με εγκαύματα πρώτου και δεύτερου βαθμού που προέκυψαν από πολύωρη έκθεση στον ήλιο χωρίς αντηλιακή προστασία, συχνά μετά από «challenges» σε κοινωνικά δίκτυα.
Απορρίπτοντας αυτή την τάση, δεν σημαίνει ότι θα εξαφανιστεί. Υπάρχει τρόπος να την ακολουθήσει κανείς με μια σχετική ασφάλεια και να αποκτήσει σταδιακό φυσικό μαύρισμα μαζί με tan lines, αν το επιθυμεί, αρκεί να φροντίσει για: σωστή αντηλιακή προστασία (με δείκτη SPF 30 ή 50 και ανανέωση ανά δύο ώρες), αποφυγή της έκθεσης τις μεσημεριανές ώρες (12.00-16.00), ενυδάτωση και after sun φροντίδα (που θωρακίζει την επιδερμίδα μετά τον ήλιο) και ασφαλή αυτομαυριστικά προϊόντα ως ενίσχυση, χωρίς UV επιβάρυνση.
Όταν οι tan lines δημιουργούνται από ηλιακό έγκαυμα και όχι με τη χρήση λευκαντικών κρεμών ή αυτομαυριστικών προϊόντων, ελλοχεύουν οι ακόλουθοι κίνδυνοι για την υγεία του δέρματος: πρόωρη γήρανση, ηλιακά εγκαύματα, αυξημένος κίνδυνος για καρκίνο του δέρματος, υποχρωμίες ή υπερχρωμίες και δυσανεξία στον ήλιο ή φωτοδερματίτιδες. Η, δε, υπερβολική έκθεση στον ήλιο μπορεί να πυροδοτήσει αλλεργικές αντιδράσεις ή φωτοτοξικότητα, ειδικά σε ευαίσθητα δέρματα.
