Περίπου τέσσερις τόνοι απορρίμματα (κυρίως πλαστικά καθώς κι ένα δίχτυ φάντασμα από τον βυθό) συγκεντρώθηκαν κατά τον καθαρισμό της WWF στην Κύθνο, μια δράση που αναμένεται να αποτελέσει την αφετηρία μιας συνολικής προσπάθειας καθαρισμού σημαντικών οικολογικά περιοχών της χώρας.
Με επίκεντρο τόσο στον βυθό του λιμανιού της Μέριχας όσο και στην παραλία Κολώνας, κομμάτι του δικτύου Natura 2000 που συγκεντρώνει χιλιάδες επισκέπτες κάθε χρόνο, η όλη προσπάθεια συνέβαλε τόσο στην προστασία του θαλάσσιου οικοσυστήματος, όσο και στη στήριξη των ψαράδων.
Η Βίκυ Σταύρακα, υπεύθυνη σχέσεων με υποστηρικτές, WWF Ελλάς, που ανέλαβε την οργάνωση της συγκεκριμένης δράσης, μας μιλά για το εγχείρημα, το μέγεθος της θαλάσσιας ρύπανσης στην Ελλάδα καθώς και τον τρόπο που αυτή επηρεάζει τις τοπικές κοινότητες.
Τι σας ώθησε να ξεκινήσετε αυτή την περιβαλλοντική δράση από την Κύθνο και γιατί επιλέξατε το συγκεκριμένο νησί ως πρώτο σταθμό;
Το WWF Ελλάς δραστηριοποιείται στην Κύθνο από το 2017, με βασικούς στόχους την υποστήριξη των αλιέων στην υιοθέτηση και εν τέλει την εφαρμογή βιώσιμων πρακτικών και τη βελτίωση του βιοτικού τους επιπέδου, ακολουθώντας πάντα την οδό της συμμετοχικής διαδικασίας τόσο ως προς τον σχεδιασμό όσο και τη λήψη αποφάσεων.
Από τον Οκτώβριο του 2021 έως τον Φεβρουάριο του 2023, λειτούργησε πολύ αποτελεσματικά η Επιτροπή Συνδιαχείρισης Παράκτιας Αλιείας Βόρειων Κυκλάδων, με τη συμμετοχή όλων των σχετικών με την αλιεία φορέων. Αυτή ακριβώς η θετική ανταπόκριση των αλιέων αλλά και της τοπικής κοινωνίας, μάς οδήγησε στην επέκταση των δράσεων για την αντιμετώπιση της θαλάσσιας ρύπανσης από πλαστικά και άλλα απορρίμματα, ενώ επιλέξαμε να ξεκινήσουμε από την Κύθνο, καθώς είναι μια από τις περιοχές που πλήττονται σημαντικά από τη θαλάσσια ρύπανση.
Στην Κύθνο, σε συνεργασία με την ΕΝΑΛΕΙΑ, τον καταδυτικό σύλλογο Σύρου, τον Δήμο Κύθνου και φυσικά τον Αλιευτικό Σύλλογο Κύθνου, πραγματοποιήσαμε τρεις πολύ σημαντικές παρεμβάσεις με στόχο την αποκατάσταση του θαλάσσιου και παράκτιου περιβάλλοντος. Ξεκινήσαμε με τον υποθαλάσσιο καθαρισμό του λιμανιού του Μέριχα, όπου με εξειδικευμένους δύτες απομακρύναμε απορρίμματα από τον βυθό. Ανασύραμε επίσης ένα δίχτυ φάντασμα από τον βυθό, ένα εγκαταλελειμμένο αλιευτικό εργαλείο που εντοπίστηκε μετά από υπόδειξη των αλιέων του νησιού στο νοτιότερο άκρο της Κύθνου, και συνέχιζε να παγιδεύει θαλάσσια είδη, αποτελώντας μια από τις πιο ύπουλες και καταστροφικές μορφές ρύπανσης. Τέλος, καθαρίσαμε και την πολύ δημοφιλή παραλία Κολώνα, η οποία ανήκει στο δίκτυο Προστατευόμενων Περιοχών Natura 2000.
Αντιμετωπίσατε προκλήσεις κατά τη διάρκεια των καθαρισμών, ειδικά στις υποβρύχιες δράσεις στο λιμάνι και στην ανάσυρση του παλιού διχτυού;
Η κατάσταση της ρύπανσης στον βυθό του λιμανιού της Κύθνου ήταν πολύ άσχημη. Υπήρχαν κυριολεκτικά στρώσεις απορριμμάτων στον πυθμένα της θάλασσας. Οι δύτες μας σήκωναν ένα ένα τα απορρίμματα και από κάτω συνεχώς εμφανίζονταν και άλλα. Στα δικά μου μάτια φάνταζε σαν ένας μεγάλος σκουπιδότοπος. Η επιχείρηση καθαρισμού ήταν απαιτητική: χρειάστηκε η χρήση εξειδικευμένου εξοπλισμού και τεράστιου κοντέινερ για τη συλλογή των απορριμμάτων. Διάφορα θαλάσσια είδη απελευθερώθηκαν από τα απορρίμματα που ανασύραμε, όπως χταπόδια, καβούρια και κάποια λίγα μικρά ψαράκια.
Η ανάσυρση του διχτυού φάντασμα από την ανοιχτή θάλασσα είχε τις δικές της προκλήσεις. Οι δύτες βούτηξαν αρκετές φορές για να καταφέρουν τελικά να το εντοπίσουν, καθώς πιθανόν λόγω των θαλάσσιων ρευμάτων είχε μετακινηθεί σε μεγαλύτερο βάθος από αυτό που μας είχαν υποδείξει οι ντόπιοι αλιείς. Μαζί με το δίχτυ βγάλαμε και ένα μεγάλο καβούρι που είχε μπλεχτεί, επιβεβαιώνοντας το πόσο καταστροφικά είναι τα δίχτυα φάντασμα, καθώς συνεχίζουν να παγιδεύουν ψάρια και άλλα είδη.
Συγκεντρώσατε τέσσερις τόνους κυρίως πλαστικά. Τι αποτυπώνει αυτό για την κατάσταση της θαλάσσιας ρύπανσης στην Ελλάδα και πώς επηρεάζει τις τοπικές κοινότητες και τους αλιείς;
Σύμφωνα με έρευνες, η Μεσόγειος είναι μια από τις πιο ρυπασμένες θάλασσες στον κόσμο. Η πλαστική ρύπανση αποτελεί μία από τις μεγαλύτερες περιβαλλοντικές προκλήσεις που αντιμετωπίζει η Ελλάδα σήμερα, καθώς κάθε χρόνο 11.500 τόνοι πλαστικών απορριμμάτων καταλήγουν στις θάλασσές μας. Η θάλασσα πνίγεται κυριολεκτικά στα πλαστικά, επηρεάζοντας τη θαλάσσια ζωή αλλά και τη δική μας υγεία.
Η παρουσία πλαστικών απορριμμάτων σε παραλίες και θαλάσσια ύδατα υποβαθμίζει σημαντικά την εικόνα της Ελλάδας ως καθαρού και παρθένου προορισμού, με άμεσες επιπτώσεις όχι μόνο στο περιβάλλον, αλλά και σε οικονομία και κοινωνία. Επιπλέον, η πλαστική ρύπανση επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό και τους επαγγελματίες αλιείς καθώς συμβάλει στη μείωση των ιχθυαποθεμάτων, και προκαλεί φθορές στα αλιευτικά σκάφη (πχ ζημιά στην προπέλα) ή στα αλιευτικά εργαλεία.
Για τις παράκτιες κοινότητες που εξαρτώνται από την αλιεία, αυτή η κατάσταση δεν είναι απλώς ένα ακόμα περιβαλλοντικό πρόβλημα, είναι απειλή για την τοπική οικονομία και τη διατήρηση ενός παραδοσιακού τρόπου ζωής.
Η παραλία Κολώνα είναι μέρος προστατευόμενης περιοχής Natura 2000. Πόσο σημαντικό είναι να εστιάζετε σε τέτοιες οικολογικά ευαίσθητες περιοχές και ποιους κινδύνους αντιμετωπίζουν από τη ρύπανση;
Η προστασία των περιοχών Natura 2000, όπως η παραλία Κολώνα, είναι ζωτικής σημασίας, καθώς διαθέτουν πλούσια βιοποικιλότητα και φιλοξενούν ενδημικά ή απειλούμενα είδη φυτών και ζώων, τα οποία δύσκολα επιβιώνουν σε άλλες συνθήκες. Πέρα από την αισθητική και περιβαλλοντική τους αξία, παίζουν ουσιαστικό ρόλο στην ισορροπία των τοπικών οικοσυστημάτων, ενώ προσφέρουν «αόρατες» υπηρεσίες που θεωρούμε αυτονόητες, όπως καθαρό αέρα και νερό, προστασία από τη διάβρωση, ακόμη και συμβολή στη ρύθμιση του κλίματος. Οι περιοχές αυτές απειλούνται σημαντικά από τη θαλάσσια ρύπανση. Θαλάσσια και παράκτια απορρίμματα, και μικροπλαστικά, καταστρέφουν τα οικοσυστήματα και απειλούν τη θαλάσσια ζωή, ενώ η τουριστική δραστηριότητα και οι αυθαίρετες κατασκευές συμβάλλουν στην υποβάθμιση του περιβάλλοντος. Επιπλέον, η ρύπανση από γεωργικά κατάλοιπα, η ηχορύπανση και η φωτορύπανση επηρεάζουν την άγρια ζωή, ενώ οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής επιδεινώνουν την κατάσταση.
Ωστόσο, η αξία του θαλάσσιου περιβάλλοντος δεν περιορίζεται σε προστατευόμενα όρια. Καμία θαλάσσια περιοχή δεν της αξίζει να είναι γεμάτη απορρίμματα. Η προστασία πρέπει να είναι καθολική, γιατί κάθε ακτή, κάθε βυθός, κάθε μορφή ζωής έχει σημασία για τη βιοποικιλότητα και τη ζωή μας.
Αναφέρατε ότι αυτή είναι μόνο η αρχή και πως θα ακολουθήσουν κι άλλες παρόμοιες δράσεις. Ποιο είναι το μακροπρόθεσμο όραμά σας και πώς επιλέγετε τις περιοχές που θα καθαρίσετε στο μέλλον;
Σκοπός μας είναι να κάνουμε δύο μεγάλες δράσεις καθαρισμών το χρόνο, σε σημαντικά οικολογικά περιοχές στην Ελλάδα. Για να μπορέσουμε όμως να τις χρηματοδοτήσουμε χρειαζόμαστε τη συμβολή των πολιτών. Για αυτό έχουμε ξεκινήσει μια καμπάνια ανεύρεσης πόρων ζητώντας την καθοριστική υποστήριξη του κόσμου. Ο στόχος μας είναι να καθαρίσουμε τις θάλασσές μας από 25 τόνους πλαστικού από όλη την Ελλάδα! Είναι φιλόδοξος στόχος, αλλά είμαστε θετικοί ότι θα τα καταφέρουμε. Έχοντας μεγαλώσει δίπλα στη θάλασσα, όπως φυσικά και πολλοί από εμάς, η περιβαλλοντική καταστροφή που συντελείται, με τόνους πλαστικών απορριμμάτων να καταλήγουν στις θάλασσές μας, με πονάει και με τρομάζει. Την εικόνα αυτή μπορούμε όμως μαζί να την αλλάξουμε.
Οι περιοχές που θα επιλεχθούν είναι περιοχές σημαντικές για τη βιοποικιλότητα, οι οποίες βρίσκονται σε κρίσιμη κατάσταση εξαιτίας της θαλάσσιας ρύπανσης. Αυτή την περίοδο, διενεργούμε αυτοψίες και συνεργαζόμαστε με την τοπική κοινωνία, ώστε να επιλέξουμε την επόμενη περιοχή που θα καθαρίσουμε.
Πόσο σημαντική είναι η συνεργασία με φορείς και τοπικούς παράγοντες για να υπάρχει το επιθυμητό αποτέλεσμα;
Η εμπλοκή της τοπικής κοινωνίας σε δράσεις προστασίας του περιβάλλοντος είναι εξαιρετικά σημαντική για την επιτυχία της κάθε προσπάθειας. Οι δράσεις μας γίνονται πάντα με την υποστήριξη και εμπλοκή του εκάστοτε δήμου, και σκοπεύουμε να καλούμε σε συμμετοχή την τοπική κοινωνία όπου είναι εφικτό. Πιστεύουμε ότι η προστασία της φύσης δεν μπορεί να επιτευχθεί χωρίς τη συνεργασία με τις τοπικές κοινωνίες. Εκείνοι γνωρίζουν εξάλλου καλύτερα από τον καθένα τις ανάγκες, τις ιδιαιτερότητες και τις προκλήσεις της περιοχής τους. Η δική τους εμπειρία, γνώση και ενεργή συμμετοχή είναι απαραίτητα στοιχεία για να σχεδιάσουμε δράσεις ουσιαστικές, εφαρμόσιμες και αποδεκτές από την τοπική κοινωνία.
Ο στόχος μας δεν είναι μόνο να προστατεύσουμε το φυσικό περιβάλλον, αλλά να δημιουργήσουμε τις προϋποθέσεις για μια βιώσιμη συνύπαρξη ανθρώπου και φύσης. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί μόνο όταν οι ίδιοι οι άνθρωποι νιώθουν ότι είναι μέρος της λύσης. Μέσα από τη συνεργασία με τους τοπικούς φορείς, ενισχύουμε τη συλλογική δράση, καλλιεργούμε περιβαλλοντική συνείδηση και διασφαλίζουμε ότι οι πρωτοβουλίες μας έχουν διάρκεια και πραγματικό αντίκτυπο.
*Περισσότερο για την καμπάνια ανεύρεσης πόρων για τον καθαρισμό των ελληνικών θαλασσών: donate.wwf.gr/plastics/plastics-removal
