Μπορεί κάποιος να περάσει καλά σε ένα νησί χωρίς να επισκεφτεί τις παραλίες του; Και όμως, ιστορικά αγροκτήματα, κήποι αρχοντικών γεμάτοι ξεχασμένες ποικιλίες λουλουδιών, βίλες που γίνονται ένα με το δάσος, αλλά και προσεγμένοι λαχανόκηποι απλών σπιτιών αποτελούν την «πρώτη ύλη» για το Corfu Garden Festival, δίνοντας τη δυνατότητα στο κοινό να γνωρίσει μια διαφορετική πτυχή της Κέρκυρας.
Η ιδέα γεννήθηκε το 2018 από τις αρχιτέκτονες τοπίου Αλιθέα Τζονς και Ρέιτσελ Γουίβινγκ, οι οποίες, αφού πρώτα ερωτεύτηκαν το νησί, βρήκαν έναν πρωτότυπο τρόπο για να προβάλουν τα πολλά πρόσωπά του όσον αφορά τη φύση και την αρχιτεκτονική του. Επισκεφθήκαμε το φεστιβάλ στις αρχές Μαΐου και είχαμε την ευκαιρία να περιηγηθούμε σε 27 διαφορετικούς κήπους (με έμφαση στα βορειοανατολικά του νησιού), συμμετέχοντας παράλληλα σε ένα άτυπο «εργαστήρι συζητήσεων για τις πρακτικές του κήπου», το οποίο σκοπό είχε να μας φέρει ένα βήμα πιο κοντά στη φύση, όπως τονίζουν οι Κριστίνα Λάμπερτ και Ρόζι Μποέμ, υπεύθυνες του φεστιβάλ και επαγγελματίες κηπουροί. Μάλιστα, μάς δόθηκε η ευκαιρία για πολλές και διαφορετικές δραστηριότητες: από συναντήσεις γευσιγνωσίας και πάρτι σε κατάφυτες αυλές, μέχρι δημιουργικά εργαστήρια για την αρχαία τέχνη της βοτανικής βαφής στον κήπο του Palubi Estate, με την απίθανη θέα στις δυτικές ακτές του Ιονίου.
Ένας παράδεισος άγριων φυτών
τη γλυκύτητα και τον λυρισμό της κερκυραϊκής φύσης.
Οδηγώντας στις πλαγιές του Παντοκράτορα, του ψηλότερου βουνού του νησιού (906 μέτρα), σε δρόμους που από ένα σημείο και μετά γίνονται στενοί και χωμάτινοι, χρειάστηκε να περάσουμε μια μικρή οδηγική περιπέτεια σε ένα «αλπικό» ανοιξιάτικο τοπίο πριν φτάσουμε στον προορισμό μας. Το Rou Estate, όμως, μας αντάμειψε με την ομορφιά του. Ο εγκαταλελειμμένος οικισμός, ηλικίας 200 ετών, ο οποίος αναστηλώθηκε με μεράκι από τον Βρετανό αρχιτέκτονα Ντόμινικ Σκίνερ του γραφείου Skinner and Skinner, έχει μεταμορφωθεί σε ένα ποιοτικό καταφύγιο διακοπών, όπου καθένα από τα παλιά σπίτια αποτελεί μια σύγχρονη κατοικία. Όσο για τους κήπους του; Αποτελούν έναν ύμνο στον μεσογειακό θάμνο, στη δύναμη και στην άγρια ομορφιά του.
«Όταν επισκέφτηκα για πρώτη φορά το εγκαταλελειμμένο Rou, πριν από 20 χρόνια, βρήκα έναν παράδεισο άγριων φυτών και μια εξαιρετική ποικιλία χλωρίδας και πανίδας. Η φύση προσπαθούσε να ανακτήσει τον χώρο, με δέντρα να ξεφυτρώνουν από τους τοίχους αλλά και ανάμεσα στα σπίτια», θυμάται η Βρετανίδα αρχιτέκτονας τοπίου Τζένιφερ Γκέι. Κιόσκια με γιρλάντες από γλυσίνες, «σύννεφα» από δεντρολίβανα, λεβάντες και θυμάρια που φύτρωσαν μόνα τους (και απλώς κλαδεύτηκαν σωστά), καθώς και αυτοφυή λουλούδια δίπλα σε μια μεγάλη πισίνα από λαξεμένη πέτρα μεταφέρουν τον επισκέπτη σε άλλες, πιο αθώες εποχές, όταν η φύση δεν βρισκόταν κάτω από την απειλή της καλπάζουσας κλιματικής κρίσης. Είναι ένα καταφύγιο αναψυχής μακριά από το γκρι τσιμέντο και τον θόρυβο της ψηφιακής ζωής μας.
Κήποι στο δάσος, κήποι στη θάλασσα
Δίπλα στο Rou, βρίσκουμε το Ithica Ηouse, ένα μεγάλο πέτρινο σπίτι με εντυπωσιακό κήπο από αυτοφυή –κατά κύριο λόγο– φυτά, που σχεδιάστηκε και αυτός από την Τζένιφερ Γκέιμε με τέτοιο τρόπο ώστε να αντανακλά το ύφος και τα χρώματα των γύρω λόφων. «Η ιδέα του ξηρού κήπου είναι θεμελιώδης στο εν λόγω οίκημα. Τα φυτά προέρχονται από φυτώριο της νότιας Γαλλίας και έπρεπε να αντέχουν στο ελάχιστο πότισμα του καλοκαιριού – κάθε 20 ημέρες για τον κήπο και κάθε επτά ημέρες για τα δέντρα και τα λουλούδια», αναφέρει χαρακτηριστικά. Ποια ήταν, όμως, η μεγαλύτερη πρόκληση που αντιμετώπισε; «Ήθελα να κρατήσω τον κήπο χωρίς περίφραξη, αλλά οι άγριες κατσίκες εμφανίζονταν χρόνο με τον χρόνο καταστρέφοντας πάρα πολλά φυτά και δέντρα. Πλέον ο κήπος είναι περιφραγμένος και υπό ανάκαμψη».
Περίπου 10 χιλιόμετρα βορειότερα, στο χωριό Κασσιόπη, συναντάμε τη Villa sto dasos· μια εμβληματική βίλα που διαθέτει ένα μεγάλο κτήμα που φέρει την υπογραφή της αρχιτέκτονα τοπίου Αλιθέα Τζονς του γραφείου Skopos Design. Τα βρετανικής κομψότητας και τάξης αίθρια δίνουν τη θέση τους στον κερκυραϊκό ελαιώνα και εκείνος με τη σειρά του την παραχωρεί στο «άγριο» τοπίο του δάσους. Μικροσκοπικές μαργαρίτες, εντυπωσιακοί μοβ αγάπανθοι και μεγάλες δόσεις δεντρολίβανου, θυμαριού και λεβάντας συμπληρώνουν τη μεσογειακή σύνθεση.
Κατηφορίζοντας προς τις ακτές του νησιού των Φαιάκων, το Garden at Nisaki διαθέτει ένα μεγάλο ατού: την άμεση πρόσβαση στη θάλασσα. Ο εντυπωσιακός σύγχρονος κήπος είναι αποτέλεσμα στενής συνεργασίας του αρχιτέκτονα Θοδωρή Ζουμπουλάκη και των αρχιτεκτόνων τοπίου Θωμά Δοξιάδη και Διονυσίας Λιβέρη της Doxiadis +. Οι Έλληνες ιδιοκτήτες ήθελαν έναν κήπο ανθεκτικό στην ξηρασία, με αυτοφυή φυτά και μια περιοχή που θα έχει μια πιο τροπική αίσθηση. Έτσι, μόνο απαρατήρητη δεν περνάει η στρελίτσια, καθώς και η εμβληματική αλόη-κοράλλι. «Ο σχεδιασμός δημιουργεί έντονες αντιθέσεις μεταξύ φωτός και σκιάς, μεσογειακού και τροπικού, σύγχρονου και διαχρονικού, χρώματος και μονoχρωμίας», αναφέρει ο Θωμάς Δοξιάδης.
Ο επίμονος κηπουρός από το Λίβερπουλ
«Μα αυτός ο κήπος μοιάζει να είναι φτιαγμένος από Άγγλο κηπουρό!» θυμάμαι να λέω στη Βαλ Όσμπορν, ιδιοκτήτρια της Casa Lucia, στο κεντρικό τμήμα του νησιού, όταν την επισκέφτηκα για πρώτη φορά. Και, όντως, είχα δίκιο. Η Βαλ είχε αγοράσει μαζί με τον σύζυγό της, Ντένη Ανδρουτσόπουλο, ένα παλιό ελαιοτριβείο με κτήμα, το οποίο σιγά σιγά μετέτρεψαν σε ξενώνα με κατοικίες ολόγυρα. «Όλα άλλαξαν όταν ένας άνδρας από το Λίβερπουλ εμφανίστηκε ψάχνοντας για δουλειά: Ο Ρέι Σάντερς ήταν ένας έμπειρος κηπουρός, καλλιεργητής γης, φυτοκόμος, ο οποίος μαζί με τις επαγγελματικές του δεξιότητες έφερε μαζί και το φλεγματικό του χιούμορ. Ένα από τα πρώτα πράγματα που του ζήτησα ήταν να ξεφορτωθεί τον τετράγωνο φράχτη από ευώνυμο που εκτεινόταν γύρω από το γκαζόν. Χάιδεψε το γένι του και είπε: “Όχι, θα κάνω κάτι άλλο”. Και πράγματι, σε πολύ λίγο δημιούργησε ένα ρέον ποτάμι κίνησης που έχει γίνει το σήμα κατατεθέν του κήπου μας».
Μικροσκοπικές μαργαρίτες, εντυπωσιακοί μοβ αγάπανθοι και μεγάλες δόσεις δεντρολίβανου, θυμαριού και λεβάντας συμπληρώνουν τη μεσογειακή σύνθεση.
Ελιές, κυπαρίσσια, μπουκαμβίλιες, τριανταφυλλιές, γεράνια, ροδακινιές, συκιές και βερικοκιές ανθίζουν γύρω από το γκαζόν. Η μπιγκόνια, το γιασεμί και οι κληματαριές προσφέρουν ευωδιαστή σκιά γύρω από την πισίνα, πραγματική όαση τις ζεστές μέρες. Ο Ρέι Σάντερς έφυγε από τη ζωή, οι φυτεύσεις όμως που επέλεξε αποτελούν μέχρι σήμερα ευχάριστη έκπληξη. «Παρά την ξηρασία των τελευταίων ετών, πικροδάφνες, κουτσουπιές, σχίνα και μυρτιές ξεφυτρώνουν παντού, αλλά και οπωροφόρα δέντρα, όπως βερικοκιές, δαμασκηνιές και μουριές έχουν φτάσει σε νέα ύψη και παράγουν ποσότητες φρούτων χωρίς καθόλου πότισμα», καταλήγει η συμπαθέστατη Βαλ.
Η κηπουρική ως εκπαίδευση
Μερικά χιλιόμετρα από τον οικισμό του Ποταμού, συναντά κανείς το Μουσείο Καποδίστρια. Εκεί, μετά την οπτικοακουστική ξενάγηση, μπορεί κανείς να περιηγηθεί στον κήπο όπου ο πρώτος κυβερνήτης της Ελλάδας έζησε τα νεανικά του χρόνια. Πρόκειται για μια μεσογειακή όαση που, προσωπικά μιλώντας, μου έφερε στον νου τις αυλές της Ανδαλουσίας· ένα καταφύγιο όπου ο χρόνος επιβραδύνεται και η ζέστη εξαφανίζεται, κάτι που ισχύει και για άλλους κήπους παλιών αρχοντικών όπως, για παράδειγμα, το San Stefano Εstate της οικογένειας Φλαμπουριάρη/Μάνεση.
Στο Μουσείο Καποδίστρια μπορεί κανείς να περιηγηθεί στον κήπο όπου ο πρώτος κυβερνήτης της Ελλάδας έζησε τα νεανικά του χρόνια.
Επιστρέφοντας πάλι προς τον βορρά του νησιού, στο χωριό Σινιές υπάρχει το μοναδικό αδειοδοτημένο Πράσινο Σημείο ανακύκλωσης της Περιφέρειας Ιονίου. Δίπλα του δημιουργήθηκε ο Κοινοτικός Κήπος Σινιών, ένας πρότυπος κήπος φτιαγμένος για τα παιδιά, δημιούργημα της Μαξίν Κατσαρός και άλλων εθελοντών. «Πρόκειται για έναν συνδυασμό “άγριου κήπου” και “υπαίθριας σχολικής τάξης”, με περιοχές για εξερευνητικό παιχνίδι, φύτευση και καλλιέργεια», αναφέρει. Εντυπωσιακό είναι το ξενοδοχείο εντόμων, το οποίο διάφορα έντομα χρησιμοποιούν ως κατοικία, ενώ στον χώρο του λαχανόκηπου και σε εκείνον της κομποστοποίησης μικροί και μεγάλοι παίρνουν χρήσιμες γνώσεις για μια πιο πράσινη προσέγγιση στη ζωή μας. Άλλωστε, αυτό δεν έχουν προσφέρει σε όλους μας οι κήποι της παιδικής μας ηλικίας; Όμορφες αναμνήσεις μέσα στη φύση μαζί με δικούς μας ανθρώπους, καθώς και απλά μαθήματα ζωής από τους γηραιότερους, εκείνους δηλαδή που έπρεπε να τους φροντίζουν όσο εμείς τους απολαμβάναμε.
«Τα οικοσυστήματα απειλούνται από τις πιέσεις του τουρισμού»
Η Βρετανίδα αρχιτέκτονας τοπίου Τζένιφερ Γκέι που δραστηριοποιείται στην Κέρκυρα μας αποκαλύπτει τις ιδιαιτερότητες και τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι κήποι, οι φυτεύσεις αλλά και τα φυσικά οικοσυστήματα του νησιού.
Πόσο σας επηρέασε το πρόβλημα της έλλειψης νερού στην επιλογή φυτών;
Πάρα πολύ, αλλά προσπαθώ να βλέπω την έλλειψη νερού ως ευκαιρία. Το σημαντικό είναι να κάνουμε επιλογές κατάλληλες για τις συνθήκες και το κλίμα. Εξίσου σημαντικό είναι να αναλάβουν έμπειροι κηπουροί που κατανοούν τη φροντίδα των φυτών σε ξηρά κλίματα.
Ποια είναι τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του κερκυραϊκού οικοσυστήματος;
Η Κέρκυρα διαθέτει μια ποικιλία χλωρίδας και πανίδας τυπική της Μεσογείου. Το τοπίο κυριαρχείται από ελαιώνες, αλλά υπάρχει επίσης σημαντικός αριθμός από κυπαρίσσια και πεύκα. Είναι γνωστό ως νησί με υψηλές βροχοπτώσεις και οι ελιές φτάνουν σε ύψη αδιανόητα για το Αιγαίο. Μάλιστα, υπάρχουν και ορισμένα εύκρατα φυλλοβόλα δέντρα, όπως για παράδειγμα βελανιδιές και καστανιές.
Πώς βλέπετε το μέλλον του;
Τα οικοσυστήματα του νησιού είναι εύθραυστα και απειλούνται από τις πιέσεις του τουρισμού. Η χερσόνησος του Ερημίτη στη βορειοανατολική ακτή είναι ένα άθικτο φυσικό τοπίο με μια πολύτιμη γκάμα φυσικών οικοτόπων. Μέχρι στιγμής έχει ξεφύγει από την τουριστική ανάπτυξη. Είναι σημαντικό η περιοχή αυτή να διατηρηθεί ως φυσικό τοπίο, όχι μόνο για χάρη της βιοποικιλότητας που υπάρχει εκεί, αλλά και ως σύμβολο της πρόθεσής μας για ένα πιο περιβαλλοντικά ισορροπημένο μέλλον για την Κέρκυρα.
Είναι ο κήπος καταφύγιο για την ψυχή;
Ναι, και πιστεύω ότι οι κήποι γίνονται καλύτεροι όταν οι άνθρωποι που τους δημιουργούν και τους φροντίζουν βάζουν την ψυχή τους στη φροντίδα τους και επιτρέπουν στη φύση να τους καθοδηγεί, αφήνοντας χώρο για άλλα ζωντανά πλάσματα.
