Η συγκέντρωση των προσωπικών σημειώσεων του Βικτόρ Σερζ είναι ένα έργο-άθλος, αν σκεφτεί κανείς πώς έζησε το πρώτο μισό του 20ού αιώνα· πολέμησε, διώχθηκε, εξορίστηκε, φυλακίστηκε, ταξίδεψε, άλλαξε χώρες και ηπείρους. Παρ’ όλα αυτά, υπάρχει αυτή η έκδοση που κρατάω τώρα στα χέρια μου, η οποία «δεν είναι ούτε ολοκληρωμένη ούτε οριστική», όπως διαβάζω στην εισαγωγή, καθώς παραμένει η ελπίδα να εντοπιστεί, π.χ., η βαλίτσα του που κατασχέθηκε το 1936 φεύγοντας από τη Σοβιετική Ένωση. Ή να εμφανιστεί κάτι «τυχαία», όπως συνέβη σε μια αποθήκη ενός ιδρύματος στο Μεξικό το 2010.
Εν πάση περιπτώσει, τα έντεκα χρόνια που καλύπτονται στα Σημειωματάρια 1936/1947 (εκδ. ΚΨΜ) είναι ένας υπεραρκετός θησαυρός για να κατανοήσει κανείς την αισθητική προσέγγιση του Σερζ, την πολιτική του σκέψη, τους βασικούς σταθμούς της βιογραφίας του. Η «αφήγηση» ξεκινά με την άφιξή του στο Παρίσι και τη συνάντησή του με τον Αντρέ Ζιντ – θυμίζω ότι νωρίτερα είχε ζήσει κάποια χρόνια εξόριστος από το σταλινικό καθεστώς στα Ουράλια. Μετά την πτώση του Παρισιού και τη γερμανική κατοχή, ο Σερζ καταφέρνει να διαφύγει μέσω Μασσαλίας. Εν πλω, την άνοιξη του ’41, σημειώνει: «Ξαφνικές στιγμές ανησυχίας. Ολόγιομο φεγγάρι πάνω από τη θάλασσα. Τίποτα. Οι ναζί κατέλαβαν τη Θεσσαλονίκη. Πάντσερ στον Αξιό. Το Βελιγράδι φλέγεται, το Ζάγκρεμπ έπεσε. Οι Άγγλοι υποχωρούν στην Κυρηναϊκή».
Εγκαθίσταται στο Μεξικό. Στα Σημειωματάρια διαβάζουμε για τη δολοφονία του Τρότσκι, τους αρχαίους πολιτισμούς της χώρας, την άγρια φύση της και τη ζωγραφική της, τον Ριβέρα, την αυτοκτονία του Τσβάιχ, την πανωλεθρία του Χίτλερ στο Στάλινγκραντ, αλλά και γεγονότα ελάσσονος σημασίας, όπως π.χ. τις εντυπώσεις του από την παρακολούθηση του Σούπερμαν, μιας «ταινίας τεχνοκολόρ», τον Ιούνιο του ’43: «Ένας συνδυασμός μεγάλης φαντασίας και ανείπωτης βλακείας. Ο S είναι ο μέσος μύωπας Αμερικάνος. Μεγάλη πτώση από τον Übermensch [σ.σ. Υπεράνθρωπο] του Νίτσε, ο οποίος, αν και δεν εξακόντιζε μετεωρίτες στο διάστημα, ήταν πρόδρομος πολλών πραγμάτων».
Οι σημειώσεις τελειώνουν απότομα το φθινόπωρο του 1947, καθώς απότομος ήταν και ο θάνατος του Σερζ από ανακοπή, στα 56 του χρόνια. Ένας Ρώσος που γεννήθηκε στο Βέλγιο και πέθανε στο Μεξικό, ένας κομμουνιστής που κυνηγήθηκε από κομμουνιστές, ένας επαναστάτης με χίλιες αιτίες και μια ζωή που υπήρξε δύσκολη, αλλά τόσο πλούσια ώστε να γεμίσουν τόσα και τόσα σημειωματάρια.
*Τα Σημειωματάρια 1936/1947 του Βικτόρ Σερζ κυκλοφορούν από τις εκδόσεις ΚΨΜ, σε μετάφραση Μαριάννας Τζιαντζή.
