Σε έναν κόσμο όπου οι άνδρες συχνά νιώθουν πίεση να φαίνονται δυνατοί, ο Έλιοτ Ρέι –Βρετανός συγγραφέας, ακτιβιστής και ιδρυτής της πλατφόρμας Music Football Fatherhood (MFF)– χρησιμοποιεί τη δική του ιστορία ως γέφυρα για συζητήσεις που ακόμα θεωρούνται ταμπού. Η ζωή του άλλαξε ριζικά με τη γέννηση της κόρης του, όταν η σύντροφος και το μωρό τους κινδύνευσαν κατά τη διάρκεια του τοκετού και ο ίδιος αντιμετώπισε μετατραυματικό στρες (PTSD). Mετέτρεψε την εμπειρία του σε κίνητρο για να ανοίξει διάλογο γύρω από την ψυχική υγεία των μπαμπάδων και τις αμφιθυμίες της σύγχρονης πατρότητας. Η ιστορία του αποτυπώθηκε στο ντοκιμαντέρ Becoming Dad του BBC1, ενώ το 2021 επιμελήθηκε το βιβλίο DAD: Untold Stories of Fatherhood, Love, Mental Health & Masculinity, μια συλλογή 20 προσωπικών μαρτυριών που απογυμνώνουν τη μυθοπλασία της «τέλειας πατρότητας», προσφέροντας μια ανθρώπινη εικόνα πίσω από τα στερεότυπα. Σε μια εποχή όπου οι ρόλοι των γονέων επαναπροσδιορίζονται, ο Έλιοτ Ρέι εισάγει τον όρο «θετική αρρενωπότητα» στη δημόσια συζήτηση.
Πώς θα περιγράφατε τον σύγχρονο πατέρα που ανήκει στη γενιά των μιλένιαλ;
Δεν είναι εύκολο να τον εντάξεις σε ένα πλαίσιο. Εξαρτάται από την κουλτούρα, την κοινωνική τάξη, το επάγγελμα, τον τόπο εργασίας και κατοικίας του. Όμως, κοινό χαρακτηριστικό αυτής της γενιάς είναι ότι είναι η πρώτη που αμφισβήτησε ανοιχτά τα κοινωνικά και έμφυλα πρότυπα και είναι η πρώτη που προσπαθεί πραγματικά να αγκαλιάσει την ισότιμη γονική μέριμνα. Ποτέ ξανά δεν υπήρξαν τόσοι πατεράδες που επέλεξαν να μείνουν στο σπίτι, αξιοποιώντας την άδεια πατρότητας. Έτσι έγιναν η πρώτη γενιά που είχαν τη δυνατότητα να είναι πιο πολύ παρόντες στη ζωή των παιδιών τους. Και οι πρώτοι που δεν αναζητούν την ευτυχία μέσα από την επιτυχία και τον πλούτο, αλλά μέσα από την ποιότητα των σχέσεών τους – και κυρίως μέσα από τον γονεϊκό τους ρόλο.
Πώς προέκυψε αυτή η αλλαγή;
Δεν προέκυψε μόνο από επιλογή, αλλά και από ανάγκη. Η δυναμική στα ζευγάρια έχει αλλάξει: οι γυναίκες εργάζονται και προσφέρουν εξίσου οικονομικά. Το παραδοσιακό μοντέλο, όπου ο άνδρας ήταν ο μοναδικός «κουβαλητής» και η γυναίκα η κύρια φροντίστρια, πλέον καταρρέει.
Για να επιβιώσει μια σύγχρονη σχέση, χρειάστηκε ανακατανομή των ευθυνών, πράγμα που σημαίνει ότι οι άνδρες πρέπει να κάνουν περισσότερα μέσα στο σπίτι. Βέβαια, δεν έχει επέλθει η απόλυτη ισότητα. Ακόμα και τώρα που και οι δύο γονείς εργάζονται εξίσου σκληρά, είναι οι γυναίκες που συνεχίζουν να επωμίζονται δυσανάλογα μεγαλύτερο φορτίο στη φροντίδα παιδιών και σπιτιού – μελέτες δείχνουν ακόμη και 50% περισσότερο χρόνο εβδομαδιαίως.
Θα λέγατε πως ο εγκλεισμός που ζήσαμε την περίοδο της πανδημίας έπαιξε κάποιο ρόλο στο να αμβλυνθούν περαιτέρω οι ανισορροπίες;
Σαφώς. Η πανδημία, αν και τραγική, λειτούργησε και ως ευκαιρία. Νομίζω ότι πολλοί μπαμπάδες είχαν για πρώτη φορά τη δυνατότητα να μείνουν στο σπίτι, να περάσουν πολύτιμο χρόνο με τα παιδιά τους, να δουν από κοντά την καθημερινότητά τους, να δεθούν μαζί τους. Κάποιοι ήταν εκεί τον πρώτο χρόνο της ζωής του παιδιού τους, ενώ κανονικά θα έπαιρναν δύο εβδομάδες άδεια και θα επέστρεφαν στη δουλειά. Μπόρεσαν να είναι εκεί για να ηρεμήσουν το μωρό τους, να το φροντίσουν. Η εμπειρία αυτή τους έδειξε ότι η ζωή μπορεί να είναι διαφορετική – πιο ουσιαστική, πιο γεμάτη. Και χάρη σε αυτή την εμπειρία έχει υπάρξει μια σημαντική πολιτισμική αλλαγή στη συζήτηση γύρω από την πατρότητα και τη γονική μέριμνα. Πολλοί άνδρες συνειδητοποίησαν ότι μπορούν να είναι επιτυχημένοι επαγγελματικά με τρόπο που να λειτουργεί και για την οικογένειά τους. Παράλληλα, άρχισε να γίνεται πιο αποδεκτό το να μιλάει κανείς για την ψυχική υγεία των ανδρών και τις προκλήσεις της πατρότητας. Ό,τι άλλοτε θεωρούνταν ταμπού σήμερα βρίσκεται στο επίκεντρο μιας νέας κοινωνικής πραγματικότητας.
Ήταν ταμπού λέτε;
Ναι, ήταν ταμπού να μιλάμε για την ψυχική υγεία των ανδρών από τη στιγμή που γίνονται μπαμπάδες. Ή για τα προβλήματα που έχουν οι άνδρες γενικά, επειδή υπήρχαν και εξακολουθούν να υπάρχουν πολλά περισσότερα που πρέπει να γίνουν για τις γυναίκες και επειδή οι άνδρες είναι συχνά οι δράστες σε περιπτώσεις ενδοοικογενειακής βίας. Και καθώς για πολύ καιρό οι άνδρες έβγαζαν περισσότερα χρήματα από τις γυναίκες, κυριαρχούσαν σε όλα τα επίπεδα εκπαίδευσης και της αγοράς εργασίας, φαινόταν αντιφατικό να μιλάμε για εκείνους, που είχαν εξασφαλισμένα προνόμια. Το κοινωνικό αφήγημα ήταν ότι, αφού οι άνδρες βρίσκονται στην εξουσία, δεν έχουν ανάγκες. Έτσι, πριν από δέκα χρόνια το να μιλάμε για την ψυχική υγεία των ανδρών, την αυτοκτονία, το γεγονός ότι ορισμένοι μπορεί να παλεύουν με την ταυτότητά τους ή με την πατρότητα ήταν ταμπού, και όσοι το έκαναν θεωρούνταν ένα μάλλον δεξιό είδος ακτιβιστή. Αλλά νομίζω ότι αυτή η συζήτηση αλλάζει τώρα και συνειδητοποιούμε ότι, για να έχουμε έναν ασφαλή, ακμάζοντα κόσμο για τις γυναίκες, χρειαζόμαστε έναν ακμάζοντα κόσμο και για τους άνδρες. Και πλέον βλέπουμε άνδρες που ομολογούν πως «είναι εντάξει να μιλάω για μένα, να ζητάω από τους ανθρώπους γύρω μου βοήθεια και να είμαι ενεργός πατέρας στο σπίτι».
Παρά την πρόοδο κι αυτή την αλλαγή που περιγράφετε, έχω την εντύπωση πως ο πατέρας παραμένει κάτι σαν «δευτερεύων» γονέας. Τουλάχιστον στην Ελλάδα.
Και στο Ηνωμένο Βασίλειο. Ένας στους τρεις μπαμπάδες δηλώνει πως δεν αισθάνεται άνετα να μιλήσει στη δουλειά για τις γονεϊκές του υποχρεώσεις. Οι αιτήσεις για ευέλικτη εργασία από άνδρες απορρίπτονται συχνότερα και η γενική αίσθηση είναι πως η φροντίδα των παιδιών δεν τους «ανήκει». Το επίδομα για την άδεια πατρότητας είναι μόλις 187 λίρες την εβδομάδα και είναι από τα χαμηλότερα στην Ευρώπη. Το μήνυμα είναι ξεκάθαρο: «Η δουλειά του πατέρα είναι να επιστρέψει στο γραφείο». Μόλις σχετικά πρόσφατα –εδώ και 20 χρόνια– επιτράπηκε στους άνδρες να παρευρίσκονται στην αίθουσα τοκετού. Ενώ οι άνδρες βιώνουν ακόμα και βιολογικές αλλαγές με τον ερχομό ενός παιδιού –πολλοί παρουσιάζουν πτώση της τεστοστερόνης όταν γίνουν μπαμπάδες–, καλούνται να τις αγνοήσουν και να συνεχίσουν σαν να μην άλλαξε τίποτα. Το κοινωνικό αφήγημα πως ο ρόλος των ανδρών είναι να παρέχουν και ο ρόλος των γυναικών είναι να φροντίζουν εξακολουθεί να υπάρχει.
Έχω μιλήσει με μπαμπάδες που τους χλεύαζαν σχεδόν όταν ζητούσαν να φύγουν νωρίτερα από τη δουλειά για να παραλάβουν τα παιδιά τους από το σχολείο. Ξέρω μπαμπάδες που προτιμούσαν να πάρουν άδεια ασθένειας παρά να πουν στον διευθυντή τους ότι θα πάνε στη σχολική παράσταση του παιδιού τους. Μπαμπάδες που τους συμβούλευσαν να μην πάρουν τις δύο εβδομάδες άδειας πατρότητας. Σε συγκεκριμένα δε εργασιακά περιβάλλοντα –χειρωνακτικής εργασίας ή εργοστάσια που είναι πολύ ανδροκρατούμενα–, ο μέσος άνδρας εξακολουθεί να αισθάνεται πολύ ανασφαλής να μιλήσει για τη γονική του ευθύνη. Από την άλλη, σε περιβάλλοντα με πολύ υψηλή πίεση –δικηγορικά ή επενδυτικά γραφεία– οι μπαμπάδες μπορεί να βλέπουν τα παιδιά τους για 15 λεπτά όλη την εβδομάδα, επειδή εργάζονται από τις 6 π.μ. έως τις 8 μ.μ. κάθε μέρα. Αυτοί οι άνδρες σε καμία περίπτωση δεν μπορούν να πουν «πρέπει να φύγω νωρίς σήμερα». Το στίγμα υπάρχει.
«Ξέρω μπαμπάδες που προτιμούσαν να πάρουν άδεια ασθένειας παρά να πουν στον διευθυντή τους ότι θα πάνε στη σχολική παράσταση του παιδιού τους».
Έτσι γεννήθηκε και η καμπάνια «Parenting Out Loud» του οργανισμού Music Football Fatherhood (MFF). Ο στόχος είναι ξεκάθαρος: να ενθαρρύνουμε τους μπαμπάδες να είναι δυνατοί και περήφανοι για τις ευθύνες φροντίδας των παιδιών τους. Πρέπει να ενθαρρύνουμε τους άνδρες να μιλήσουν, να αλλάξουμε την κουλτούρα γύρω από τον τρόπο που σκεφτόμαστε τις ευθύνες φροντίδας, να αλλάξει η κουλτούρα στους χώρους εργασίας.
Σε πολλές από τις ομιλίες σας χρησιμοποιείτε τον όρο «θετική αρρενωπότητα».
Είναι η δυνατότητα να είσαι ο εαυτός σου, απαλλαγμένος από τα στερεότυπα. Να είσαι ταυτόχρονα δυνατός και τρυφερός, να είσαι ηγέτης, αλλά να έχεις και την ικανότητα να καθοδηγείσαι, προστάτης και προστατευόμενος. Η θετική αρρενωπότητα αναγνωρίζει ότι όλα αυτά συνυπάρχουν στον άνδρα και τον απελευθερώνουν. Για πολλούς άνδρες, το να μην ανταποκρίνονται στο παραδοσιακό ανδρικό πρότυπο τους προκαλεί εσωτερικές συγκρούσεις. Η πίεση μιας αρκετά στενής ιδέας της αρρενωπότητας δεν είναι επιβλαβής μόνο για τους άλλους ανθρώπους, αλλά και για τους ίδιους. Η θετική αρρενωπότητα δίνει χώρο και φωνή σε αυτή την εσωτερική πολυπλοκότητα.
Ήταν η προσωπική σας εμπειρία που σας οδήγησε σε αυτές τις πρωτοβουλίες.
Ήμουν ένας φαινομενικά ψύχραιμος άνδρας 33 ετών όταν η ζωή μου ανατράπηκε. Η γέννηση της κόρης μου έμοιαζε με σκηνή από ταινία τρόμου: 24 ώρες αγωνίας, μια μητέρα που αιμορραγούσε, ένα μωρό γκρίζο-μπλε που δεν έκλαιγε. Τα επόμενα χρόνια, οι εικόνες αυτές με στοίχειωναν: οι συνεχείς επισκέψεις στο νοσοκομείο, ο φόβος ότι θα τη χάσουμε, η αίσθηση ότι είχα αποτύχει ως προστάτης της οικογένειάς μου. Στο γραφείο έκρυβα τους επίμονους εφιάλτες που είχα πίσω από ένα «Είμαι κουρασμένος, είμαι νέος πατέρας». Χρειάστηκε ένας δημοσιογράφος να με δει να καταρρέω για να ζητήσω βοήθεια. Η διάγνωση; Διαταραχή μετατραυματικού στρες (PTSD) από τον τοκετό. Σήμερα, μέσω της πλατφόρμας μου Music Football Fatherhood, βοηθώ άλλους πατέρες να μιλήσουν. Γιατί έμαθα ότι η αδυναμία να ζητήσεις βοήθεια είναι ο πιο επικίνδυνος μύθος της αρρενωπότητας.
Μία ακόμη πρωτοβουλία σας είναι το βιβλίο σας με τίτλο Dad: Untold Stories of Fatherhood, Love, Mental Health and Masculinity.
Ναι, περιλαμβάνει είκοσι συγκλονιστικές αφηγήσεις: από πατέρες ομόφυλους, θετούς, από άνδρες που βίωσαν επιλόχεια κατάθλιψη, μέχρι εκείνους που έγιναν μπαμπάδες μέσω εξωσωματικής ή παρένθετης μητέρας. Το στοιχείο που ενώνει όλες τις ιστορίες είναι η αφοπλιστική ειλικρίνεια. Μερικούς από αυτούς τους ανθρώπους τούς γνώριζα καιρό, αλλά δεν ήξερα τις ιστορίες τους, τις σκέψεις τους. Νομίζω ότι αυτό το βιβλίο έχει βοηθήσει τις γυναίκες να κατανοήσουν καλύτερα τους συντρόφους τους.
Όσο και αν η συζήτηση ωριμάζει, ορισμένες εικόνες παραμένουν αναλλοίωτες στα σόσιαλ μίντια: μπαμπάδες που παρουσιάζονται ως ανίκανοι, αδέξιοι, αδιάφοροι. Ακόμα και στην Πέππα το γουρουνάκι, που βλέπουν φανατικά τόσα μικρά παιδιά, ο Μπαμπάς Γουρουνάκης χαρακτηρίζεται από την ίδια την Πέππα «χαζούλης».
Αυτή η γελοιογραφική απεικόνιση, αν και παλαιότερη, επιβιώνει ακόμη. Διαιωνίζει την ιδέα ότι οι άνδρες δεν είναι σε θέση να φροντίσουν, ότι δεν είναι αρκετά έξυπνοι. Η απάντηση όμως δεν είναι η σύγκρουση, αλλά η ενίσχυση μιας άλλης, θετικής αφήγησης που θα ακουστεί πιο δυνατά.
*musicfootballfatherhood.com/
**youtube.com/@musicfootballfatherhood3956
***instagram.com/MFFonline_
